فکت‌ها و دنیای امروز؛ گزارشی از گلوبال فکت ۹ در شهر اسلو
نهمین کنفرانس جهانی فکت‌چکینگ که با نام Global Fact شناخته می‌شود، امسال بعد از دو سال برگزاری آنلاین، بالاخره به صورت حضوری در اسلو پایتخت نروژ برگزار شد و فکت‌نامه مثل دوره‌های گذشته، تنها نماینده فکت‌چکینگ به زبان فارسی در این همایش چهار روزه بود.
در این مطلب، گزارش کوتاهی از گلوبال فکت، بزرگ‌ترین گردهمایی فکت‌چکرهای جهان را می‌خوانید.
کنفرانس گلوبال فکت ۹، امسال از چهارشنبه تا شنبه (۲۲ تا ۲۵ ژوئن) با حضور ۵۱۲ نفر از ۶۹ کشور جهان در دانشگاه متروپلیتن شهر اسلو برگزار شد. بیش از ۱۰۰۰ نفر نیز در این کنفرانس به صورت آنلاین شرکت کردند. شبکه بین‌المللی درستی‌سنجی (IFCN) امسال هم این کنفرانس را با کمک نهادهای مختلف رسانه‌ای و دانشگاهی برگزار کرد.
درستی‌سنجی، دموکراسی و اوکراین
اَن اپلباوم روزنامه‌نگار، تاریخ‌دان و برنده جایزه پولیتزر یکی از مهمانان ویژه این کنفرانس بود که درباره نقش فکت‌چکینگ در پیشبرد دموکراسی صحبت کرد؛ گفت‌و‌گویی که میزبان آن، نیل براون، مدیر موسسه روزنامه‌نگاری پوینتر بود. هر چند این گفت‌و‌گو درباره مفهوم دموکراسی و خطراتی بود که در دنیای جدید آن را تهدید می‌کند اما به طور مشخص، بحث آنها بارها به مساله حمله نظامی روسیه به اوکراین اختصاص پیدا کرد. اپلباوم به این موضوع اشاره کرد که مساله ترویج اطلاعات نادرست از سوی روسیه، به موازات جنگ فیزیکی ادامه پیدا کرده است و روسیه با به راه انداختن کمپین‌هایی از خبرهای نادرست، هم بر مخاطبان اهل روسیه و هم بر مخاطبان در سراسر دنیا تاثیر می‌گذارد.
نشست جنجالی با یوتیوب و نگرانی فکت‌چکرها
جنجالی‌ترین نشستی که در کنفرانس چهار روزه امسال برگزار شد، گفت‌و‌گویی بود که با عنوان گپ‌وگفتی با یوتیوب برگزار شد. در این جلسه بایبارس اورسک، رئیس IFCN در گفت‌و‌گو با برندن فلدمن، یکی از مدیران یوتیوب که مسئول بخش خبرها و همکاری‌های گوگل با سایر نهادهای خبری است، در سوال‌های مختلفی از او خواست درباره فعالیت‌های یوتیوب برای مقابله با جریان‌های نشر اطلاعات نادرست توضیح دهد. بیشتر سوال‌ها در این باره بود که یوتیوب چه برنامه‌هایی برای مواجهه جدی با حجم بالای اطلاعاتی دارد که به طور مداوم از طریق ویدئوهای این شبکه منتشر می‌شوند.
مدیر یوتیوب نیز در پاسخ می‌گفت که این شرکت هنوز در حال یاد گرفتن است و تلاش می‌کند از راه‌های مختلفی با این جریان‌ها مقابله کند و فضای یوتیوب، عاری از اطلاعات نادرست باشد. این پاسخ‌ها اما برای شرکت‌کنندگان قانع‌کننده نبود و چند نفر از حاضران، در بخش پرسش و پاسخ، انتقادهای تندی را نسبت به یوتیوب مطرح کردند.
فکت‌چکری از هند گفت که بخش زیادی از اطلاعات نادرست در یوتیوب از طریق Thumbnail (عکس‌های کوچکی برای معرفی ویدئوها) پخش می‌شود و این در حالی است که یوتیوب هیچ برنامه‌ای برای جلوگیری از آنها ندارد.
در ادامه ویل موی، مدیرعامل نهاد فکت‌چکینگ بریتانیایی FullFact نیز به این موضوع اشاره کرد این ادبیات یوتیوب که مدام تکرار می‌کند «ما در یک سفر هستیم» و در این مسیر تجربه کسب می‌کنیم، نشانه این است که حتما اقدامات نادرست زیادی را در زمینه فکت‌چکنیگ انجام داده و نقش زیادی در انتشار اطلاعات نادرست در اینترنت داشته است.
او به نامه‌ای اشاره کرد که ۸۰ فکت‌چکر امسال به یوتیوب نوشته‌اند. آنها در این نامه، یوتیوب را یکی از شریان‌های اصلی پخش اطلاعات نادرست و کمپین‌های هدایت‌شده اخبار جعلی نامیدند. در این نامه از یوتیوب خواسته شده که شفافیت بیشتری در روند مدیریت محتوای خود داشته باشد و قدم‌های محکم‌تری در جلوگیری از پخش ادعاهای نادرست بردارد. موی گفت صحبت‌های امروز مدیر یوتیوب نشان می‌دهد که هیچ پیشنهاد یا پاسخ مناسبی برای این خواسته فکت‌چکرها ندارد. او همچنین به آزار و اذیت فکت‌چکرها در یوتیوب و همچنین مجموعه اطلاعات نادرستی اشاره کرد که در جریان حمله روسیه به اوکراین از طریق یوتیوب منتشر شده است.
یک فکت‌چکر دیگر از پاکستان نیز درباره تجربه خود در ارتباط با یوتیوب اشاره کرد و گفت که ما با یوتیوب همکاری می‌کنیم و به آنها درباره اطلاعات نادرستی که منتشر می‌شود گزارش می‌دهیم اما یوتیوب در پاسخ می‌گوید ما اطلاعات کافی برای این نداریم که این ویدئو را پایین بیاوریم. او به این موضوع اشاره کرد که در پاکستان نه تنها اطلاعات نادرست بلکه اطلاعات خطرناکی درباره اقلیت‌ها از طریق یوتیوب منتشر می‌شود. او گفت جالب است که یوتیوب می‌تواند یک زیرنویس اتوماتیک از ویدئویی ۵۰ دقیقه‌ای را تولید کند اما به این مساله توجه نکند که این اطلاعات چه میزان می‌توانند خطرناک باشند.
انجی هولان، سردبیر سایت Politifact نیز به مشکلاتی اشاره کرد که در الگوریتم نمایش ویدئوها در یوتیوب وجود دارد؛ اینکه این پلتفرم، برای اطلاعات و گفته‌های درست، اولویتی قائل نمی‌شود و آنها را بیشتر و زودتر به بینندگان خود ارائه نمی‌کند. به گفته او، ویدئوهای باکیفیت رسانه‌ای در این پلتفرم دیده نمی‌شوند و به جای آن اطلاعات نادرست و گاه خطرناکی جایگزین آن می‌شوند. او از فلدمن خواست که این انتقادها را به گوش مدیران رده‌بالای یوتیوب برساند و به آنها بگوید: «فرستادن یک نماینده به کنفرانس که فقط حرف‌های زیبا می‌زند برای ما کافی نیست.»
فکت‌چک خودکار و آینده
یکی از موضوعات مهمی که امسال هم مثل چند سال گذشته، بارها در سخنرانی‌ها و نشست‌ها به آنها اشاره شد، پدیده فکت‌چکینگ خودکار و اتوماتیک بود.
به عنوان مثال، بیل ادر، استاد روزنامه‌نگاری در دانشگاه دوک و موسس سایت Politifact به اهمیت این پدیده در سال‌های اخیر اشاره کرد و در یکی از نشست‌ها، به همراه مدیران چند سرویس فکت‌چکینگ خودکار، توضیح دادند که فناوری و ابزارهایی که در اختیار پژوهشگران قرار گرفته چگونه می‌تواند مراحل پیدا کردن سوژه، بررسی گفته‌ها و انتشار فکت‌چک را به صورت خودکار انجام دهد.
به عنوان مثال Squash یکی از سرویس‌هایی است که از سوی دانشگاه Duke طراحی شده و این توانایی را دارد که سخنرانی سیاست‌مداران را به صورت زنده و خودکار درستی‌سنجی کند. نمایندگانی از موسسه‌های فکت‌چکینگ مانند FullFact (بریتانیا)، Chequeado (آرژانتین)، Aos Fatos (برزیل) و Newtral (اسپانیا) درباره محصولات و ابزارهایی صحبت کردند که در این موسسات برای فکت‌چکینگ اتوماتیک طراحی شده و در حال استفاده است.
تاکید آنها بر این بود که می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، به فکت‌چکرها کمک کرد تا هم بتوانند وقت کمتری را برای پیدا کردن و نگارش فکت‌چک‌ها صرف کنند و هم می‌توان به طور دقیق‌تری بر روی سوژه‌ها و موضوعات اصلی تمرکز کرد و به آنها پرداخت.
موسس گروه «پرنده‌ها واقعی نیستند»
گفت‌و‌گویی که خیلی‌ها امسال منتظر شنیدن آن بودند، مربوط به پیتر مک‌ایندو بود؛ موسس گروهی به نام Bird Aren't Real.
گروه «پرنده‌ها واقعی نیستند» یک جریان اجتماعی است که حالا میلیون‌ها دنبال‌کننده در شبکه‌های اجتماعی دارد.
پیتر مک‌ایندو، به عنوان موسس این گروه، تلاش می‌کند با زبانی شبیه به زبان و ادبیات طرفداران تئوری توطئه، علیه اطلاعات نادرست مبارزه کند. او و گروهش، به صورت شوخی، ادعا می‌کنند پرندگانی که در آسمان وجود دارند، واقعا پرنده نیستند. آنها در شوخی‌های خود توضیح می‌دهند که ایالات متحده، زمانی همه پرندگان را کشته و حالا آنچه ما به عنوان پرنده می‌شناسیم، در واقع پهپادهایی است که از سوی دولت ایالات متحده برای جاسوسی از شهروندان کنترل می‌شود.
او در ابتدای گفت‌و‌گویی که در کنفرانس امسال داشت، چند دقیقه‌ای در نقش غیرواقعی خود بود و توضیح می‌داد که پرندگان چرا وجود ندارند. پس از دقایقی اما او با شخصیت واقعی خود، گفت‌و‌گو را ادامه داد و گفت که تشکیل این گروه به این دلیل بود که او خود در فضایی بزرگ شده بود که پر از اطلاعات نادرست بود. او می‌گوید می‌خواسته با این کار به هجو آدم‌های دور و برش بپردازد و به تعبیر خودش، با ساختن خانه‌ای یخی وسط یک بوران، از واقعیت‌ها محافظت کند؛ یعنی با استفاده از همان چیزی که در حال آسیب‌زدن به آن جامعه است یعنی تئوری‌های توطئه، سرپناهی بسازد و بتواند این ادعاهای بی‌اساس را هجو کند.
یکی از سوالاتی که او به آن پاسخ داد این بود که چرا تصمیم گرفت پس از اینکه مدتی به عنوان یک کاراکتر «معتقد به نبودن پرنده‌ها» نقش بازی می‌کرد، این کاراکتر را بشکند و از زمانی به بعد با شخصیت واقعی خود با رسانه‌ها صحبت کند؟
مک‌ایندو گفت چون احساس می‌کرد همین کاراکتر هجو و شوخی هم حتی ممکن بود افرادی را واقعا به اشتباه بیندازد و آنها واقعا به چنین تئوری توطئه‌ای ایمان بیاورند. او البته اشاره می‌کرد که اغلب کسانی که این جریان را دنبال می‌کردند، می‌دانستند که همه چیز شوخی و هجو است و در حال لذت بردن از این شوخی بودند.
از روسیه و اوکراین تا همه‌گیری کرونا
بسیاری از نشست‌ها و کارگاه‌هایی که در این کنفرانس برگزار می‌شد، مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع جنگ اوکراین و همچنین به مساله همه‌گیری کرونا در جهان ارتباط داشت. برخی از نهادهای درستی‌سنجی مثل AfricaCheck به طور مشخص درباره پروژه‌های خود مثل رادیویی اختصاصی در زمینه انتشار اخبار درست درباره واکسیناسیون صحبت کردند و در بخش‌های دیگر، فکت‌چکرهایی به خصوص از اروپای شرقی، درباره ابعاد و جزئیات اطلاعات نادرستی صحبت می‌کردند که به طور مداوم از سوی روسیه در زمینه حمله به اوکراین منعکس می‌شود.
کارگاه‌های کاربردی فکت‌چکینگ
یکی از بخش‌های مورد توجه این کنفرانس، برگزاری کارگاه‌هایی برای فکت‌چکرها بود. از میان بسیاری از این کارگاه‌ها می‌توان به این چند نمونه اشاره کرد:
- آموزش اصول ابتدایی روزنامه‌نگاری تحقیقی دیجیتال
- ورک‌شاپ درباره دیپ‌فیک
- آموزش آرشیو کردن و استخراج آرشیوهای آنلاین
- کارگاه جمع‌آوری، آنالیز و تصویری‌کردن مکالمات شبکه‌های آنلاین
- آموزش نوشتن درباره درمان‌ها و مسائل مربوط به بهداشت عمومی در رسانه
- فکت‌چکینگ در زمانه انتخابات
هدف از برگزاری این کارگاه‌ها و تلاش برگزارکنندگان آن این بود که بتوانند به صورت فشرده اما کاربردی، نکات مهمی را که در هنگام پیدا کردن سوژه، پژوهش، نوشتن و انتشار فکت‌چکینگ به کار روزنامه‌نگاران می‌آیند، به آنها آموزش دهند؛ مسائلی که شاید اغلب آنها در حوزه فکت‌چکینگ نباشد اما دانستن آنها به طور غیرمستقیم کمک می‌کند درستی‌سنجی‌هایی موثرتر و باکیفیت بالاتر تولید شود. ضمن اینکه ابزارهای سودمندی که در این کارگاه‌ها معرفی می‌شد، کمک زیادی به سهولت کار فکت‌چکینگ بود.
مهمانی شهردار اسلو
ماریانه بورگن، شهردار اسلو، جمعه شب میزبان فکت‌چکرهایی بود که در کنفرانس گلوبال فکت شرکت کرده بودند. این مهمانی در سالن اصلی شهرداری اسلو برگزار شد؛ محلی که سالانه جایزه صلح نوبل نیز در آن اهدا می‌شود.
خانم بورگن در سخنرانی خوشامدگویی خود، به اهمیت روزنامه‌نگاری در دفاع از دموکراسی و همچنین تاثیر فکت‌چکینگ در سال‌های اخیر اشاره کرد. مهمانی پس از این خوشامدگویی با بازدید مهمانان از بخش‌های مختلف سالن شهرداری اسلو ادامه پیدا کرد.
اینها بخشی از مواردی بودند که توجه ما را به عنوان شرکت‌کننده در این کنفرانس به خود جلب کردند؛ روندهایی که به نظر می‌رسد بخش زیادی از آینده فکت‌چکینگ را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند:
- مطالبه فکت‌چکرهای سراسر جهان از پلت‌فرم‌های آنلاین مثل یوتیوب، فیس‌بوک و تیک‌تاک برای کنترل بیشتر در برابر انتشار خبرهای نادرست
- تنوع زیاد فکت‌چکرها و امکان‌های زیادی که برای همکاری با آنها وجود دارد.
- گسترش ابزارهای فکت‌چکینگ اتوماتیک
- استفاده از ابزارها و فناوری‌های جدید برای کمک به تولید فکت‌چکینگ
- پیگیری تدوین سیاست‌های منطقه‌ای برای فشار به حکومت‌ها و شرکت‌های بزرگ در جهت جلوگیری از انتشار خبرهای نادرست
دوره بعدی گلوبال فکت در سئول، پایتخت کره جنوبی برگزار می‌شود؛ با این امید که همه‌گیری یا مشکل دیگری باعث به تاخیر افتادن آن نشود و دوباره بتوان بعد از یک سال از نزدیک با فکت‌چکرها و دستاوردهایشان دیداری دوباره کرد.
