بازتاب درستی‌سنجی «فکت‌نامه» در سایت شبکه جهانی درستی‌سنجی
شبکه جهانی درستی‌سنجی (IFCN) در سال ۲۰۱۵ زیر مجموعه موسسه پوینتر تاسیس شده که یکی از کارهای آن بررسی جریان درستی‌سنجی و کمک به گسترش فکت‌چکینگ در جهان است.
این نهاد به صورت مرتب مقالاتی درباره آخرین تحولات حوزه فکت‌چکینگ در سراسر جهان منتشر می‌کند. موضوع گزارش اخیر شبکه جهانی درستی‌سنجی، اتفاق کم‌سابقه‌ای بود که بعد از انتشار گزارش درستی‌سنجی سایت فکت‌نامه در ایران رخ داد؛ واکنش آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران و پذیرش اینکه او در سخنرانی عمومی‌اش از آمار و اطلاعات نادرست استفاده کرده است.
متن زیر ترجمه گزارش شبکه جهانی درستی‌سنجی است که در سایت پوینتر منتشر شده است:
علی خامنه‌ای، رهبر ایران در پایان سخنرانی خود در هفته گذشته و جشن آغاز ماه رمضان، اعتراف مهمی کرد؛ او مردم را گمراه کرده بود.
فرهاد سوزنچی، سردبیر سایت فکت‌نامه، می‌گوید: «این احتمالاً اولین بار در سه دهه گذشته است که آیت‌الله خامنه‌ای به یک اشتباه اعتراف می کند و خود را تصحیح می‌کند.» این اتفاق در حالی افتاد که فکت‌نامه در دو مرحله ادعای خامنه‌ای و رسانه‌های دولتی را بررسی و رد کرده بود که هر دو واکنش‌های زیادی به دنبال داشت.
مرحله اول، فکت‌چک ادعای خامنه‌ای بود. او در سخنرانی نوروزی خود گفته بود بر اساس گزارش‌های بانک جهانی اقتصاد ایران در رتبه هجدهم جهان قرار دارد.
سوزنچی می‌گوید: «اقتصاد ایران در بدترین وضعیت ممکن قرار دارد. اینکه خامنه‌ای می‌گوید اوضاع خوب است، بسیار عجیب بود.»
فکت‌نامه این احتمال را هم در نظر داشت که ممکن است اشتباه لفظی شده باشد و آنچه گفته شده به نقل از گزارش‌های دیگری باشد. برای همین سوزنچی می‌گوید: «ما رتبه‌بندی صندوق بین‌المللی پول را هم بررسی کردیم و باز درست نبود. تولید ناخالص داخلی ایران بر اساس شاخص برابری قدرت خرید را هم بررسی کردیم، اما در هیچ سناریویی ایران در رتبه هجدهم نبود.»
این فکت‌چک فکت‌نامه و به همراه چند گزارش درستی‌سنجی دیگری که از این سخنرانی منتشر شد، به شکل گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفت و واکنش‌های زیادی داشت. تا جایی که برخی رسانه‌های دولتی ایران دست به کار شدند تا هر جور هست اثبات کنند گفته رهبر ایران درست بوده است.
یکی از این رسانه‌ها [خبرگزاری تسنیم] مقاله‌ای منتشر کرد که در آن از تصویر دستکاری شده یک جدول استفاده شده بود تا نشان دهد در رتبه‌بندی بانک جهانی، جایگاه اقتصادی ایران بالاتر آن چیزی است که واقعیت دارد.
سوزنچی می‌گوید: «آنها دو کشور را از فهرست رتبه‌بندی خارج کردند تا رتبه ایران بالاتر به نظر برسد». فکت‌نامه متوجه این اقدام شد و در توییتی درباره این دستکاری نوشت که به گفته سردبیر فکت‌نامه حتی بیشتر از فکت‌چک اصلی پخش شد و مورد توجه قرار گرفت.
در نهایت چند روز بعد، در سخنرانی به مناسبت ماه رمضان، خامنه‌ای پذیرفت که آمارش اشتباه بوده است: «برخی از افراد به ما مراجعه کردند و گفتند که این نادرست است ... و من از افرادی که به این موضوع اشاره كردند تشكر می‌كنم.»
خامنه‌ای البته به نام فکت‌نامه اشاره نکرد، اما سوزنچی می‌گوید برخی کاربران ایرانی بلافاصله پس از سخنرانی رهبر، فکت‌نامه را در توییتر تگ کردند: «از آثار فکت نامه است» یا «من شنیدم یاد درست‌سنجی شما افتادم»… سوزنچی می‌گوید: «کسانی که را فکت‌نامه می‌شناسند و دنبال می‌کنند فهمیدند که این موضوع از سایت ما آغاز شده است.»
سردبیر فکت‌نامه پذیرش اشتباه و تصحیح آمار توسط رهبر جمهوری اسلامی را یکی از لحظات مهم تاریخ فکت‌نامه می‌داند. این سایت که در کانادا مستقر است، از اوت ۲۰۱۸ (تابستان ۱۳۹۷) چند ماه پس از اولین درستی‌سنجی یکی از ادعاهای خامنه‌ای [و اعطای نشان «نادرست» به گفته او] در ایران فیلتر شد.
سوزنچی می‌گوید: «این برای ما بسیار دلگرم‌کننده است، چون دستکم می‌توانیم تأثیر واقعی را ببینیم. این نشان می‌دهد که کار ما می‌تواند به بالاترین مقام‌ها در ایران برسد، و من فکر می‌کنم این به دلیل حمایت مخاطبان ما است.» سوزنچی، دو برابر شدن تعداد کاربران اکانت توییتر فکت‌نامه از دی‌ماه سال ۱۳۹۷، ژانویه ۲۰۱۹ را به عنوان شاهدی در راستای حمایت فزاینده کاربران این وبسایت عنوان می‌کند.
علیرغم واکنش‌هایی که درستی‌سنجی ادعاهای رهبر جمهوری اسلامی در پی داشته است، سوزنچی بر بی‌طرفی فکت‌نامه تاکید کرد. او به یک فکت‌چک دیگر اشاره می‌کند که چند روز پس از فکت‌چک آيت‌الله خامنه‌ای منتشر شد. این بار ادعای مطرح شده از سوی یکی از هنرمندان سرشناس مخالف جمهوری اسلامی در خارج از ایران درستی‌سنجی شد مدعی شده بود که «چین در حال دفن زباله‌های هسته‌ای در ایران است».
سوزنچی می‌گوید: «بیشتر کسانی که کار ما را دنبال می‌کنند، می‌توانند ببینند که ما نسبت به هرکسی فارغ از اینکه متعلق به کدام جناح باشد، منصف هستیم و فکر می‌کنم این موجب اعتمادسازی می‌شود.»
فکت‌نامه امیدوار است که بتواند این اعتماد را برای انتخابات ریاست جمهوری در ماه ژوئن، (خرداد) هم ایجاد کند. سوزنچی می‌گوید تیم فکت‌نامه برای بهبود واکنش به ادعاها، مجموعه‌ای از درستی‌سنجی‌ها دارد و قصد دارد در زمان مناظره‌ها در فصل کارزارهای انتخاباتی به صورت زنده به فکت‌چکنیگ گفته‌ها بپردازد.
