بات تلگرامی فکت‌نامه، ابزاری برای مقابله با نشر اطلاعات نادرست
مدتی پیش، پیامی دریافت کردیم که نشان می‌داد یک گروه خصوصی در تلگرام، مشغول انتشار خبرهای نادرست است. این پیام در روزهایی به دست ما رسید که همه‌گیری کرونای جدید در بالاترین حد خود قرار داشت. پیام عجیب نبود؛ ما در آن روزها به خواندن انواع خبرهای نادرست و جعلی آنلاین درباره کووید ۱۹ عادت کرده بودیم. این یکی اما متفاوت بود. این کانال تلگرامی ۳۵ هزار عضو داشت و به نظر می‌آمد اعضای آن روزانه در معرض حجم بالایی از ادعاهای شبه‌علمی و درمان‌های غیردقیق درباره کرونای جدید قرار می‌گیرند.
خیلی زود متوجه شدیم این کانال، چند مدیر دارد که به نظر می‌رسد در مقابل انتقادها، صبور نیستند. هر کسی درباره کشفیات شبه‌علمی و توصیه‌های «پزشکی» از «استاد» سوال می‌کرد، بلافاصله از گروه بیرون انداخته می‌شد؛ سرنوشتی که ما نیز وقتی فکت‌چک‌های خود را در آن گروه به اشتراک گذاشتیم، تجربه‌اش کردیم.
ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر، با موجی از اطلاعات نادرست روبرو شده است. نبود آزادی رسانه‌ها و سانسور آنلاین نیز به این مشکل اضافه کرده و باعث شده محدودیت‌هایی برای گزارشگری و روزنامه‌نگاری بر اساس واقعیت به وجود آید. در نتیجه، پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام، تبدیل به منبع اصلی اطلاعات شده‌اند. امکان درست کردن کانال‌های عمومی (که گاهی بسیار هم محبوبند)، موقعیتی عالی را برای انتشار اطلاعات نادرست به وجود آورده است. ضمن اینکه امکان ساختن گروه‌هایی خصوصی که تا ۲۰۰ هزار نفر می‌توانند در آن عضو باشند، به مدیران این گروه‌ها اجازه مدیریت محتوا را می‌دهد و این یعنی آنها قدرت ساختن شبکه‌ای بسته را دارند که می‌تواند با انتشار اطلاعات نادرست، به تعداد گسترده‌ای از مخاطبان دسترسی پیدا کند.
وجود شبکه‌های اجتماعی و فناوری‌هایی که زمینه فعالیت بات‌ها، ترول‌ها و دست‌کاری‌کنندگان الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی را فراهم می‌کنند، باعث گسترش اطلاعات نادرست می‌شود. تمرکز ما در تیم «فکت‌نامه» مقابله با اطلاعات نادرست در رسانه‌های فارسی از طریق درستی‌سنجی است. ما همواره به دنبال استفاده از ابزارهای کارآمد برای پیشبرد کارهایمان هستیم.
ایده استفاده از یک بات تلگرامی برای مبارزه با اطلاعات نادرست، یک ایده قدیمی بود. اما حالا معتقدیم با توجه به داغ‌شدن چنین روندهایی در زمانه کرونا، نگاهی دوباره به ایده استفاده از ابزارهای فناوی برای مبارزه با اطلاعات نادرست، می‌تواند تاثیر بیشتری داشته باشد.
امروز، بسیار خوشحالیم که می‌خواهیم بات تلگرامی «فکت‌نامه» را راه‌اندازی کنیم؛ این ابزار یکی از راه‌های زیادی است که معتقدیم می‌تواند استفاده از فناوری را در خدمت تلاش‌هایمان برای درستی‌سنجی درآورد.
این بات در مرحله اول فعالیت خود، به خوانندگان کمک می‌کند تا به فکت‌چک‌های ما دسترسی آسان‌تری داشته باشند. ما این اطلاعات را در شش دسته پرطرفدار (کرونا، شایعات آنلاین، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و علم و شبه‌علم) ارائه می‌کنیم.
این بات از سویی دیگر، راه پیشنهاد سوژه از سوی کاربران را آسان‌تر می‌کند. بد نیست بدانید در حال حاضر بیش از نیمی از فکت‌چکت‌های ما، توسط مخاطبانمان پیشنهاد شده است و اغلب این درخواست‌ها را نیز از طریق تلگرام دریافت می‌کنیم. امیدواریم کاربران ما بتوانند با استفاده از این بات، آسان‌تر از گذشته با ما در ارتباط باشند و درخواست‌های خود را به ما برسانند.
استفاده از فناوری‌ها برای تقویت تاثیر درستی سنجی، آزمایش خود را به خوبی پس داده است. نهادهایی مثل Africa Check، Chequeado و Full Fact که به صورت محلی یا مخصوص به یک کشور فعالیت می‌کنند در کنار نهادهای دیگری چون «آزمایشگاه گزارشگران» در دانشگاه دوک، نیز تجربیات مشابهی دارند. آنها با ساختن برنامه‌هایی خلاقانه و محتوا محور و همچنین با راه‌اندازی سامانه‌های درستی‌سنجی خودکار، توانسته‌اند ابعاد تلاش‌هایی را که در زمینه فکت‌چکنیگ انجام می‌شود گسترش دهند. شبکه بین‌المللی درستی‌سنجی (IFCN) نیز در واکنش به اطلاعات نادرستی که درباره کووید ۱۹ منتشر می‌شود، یک بات واتس‌اپی راه‌اندازی کرده است. این در حالی است که سازمان بهداشت جهانی نیز بات واتس‌اپی مشابهی دارد.
امیدواریم در آینده با گسترش قابلیت‌های این بات بتوانیم امکانی را در اختیار کاربرانمان قرار دهیم و آنها بتوانند به راحتی پیام‌های خود را درباره گروه‌های تلگرامی‌ای که اطلاعات نادرست منتشر می‌کنند، به دست ما برسانند؛ گروه‌هایی مثل همانی که در ابتدای این پست وبلاگی، به آن اشاره کردیم. با این کار ما می‌توانیم بهتر از گذشته این کانال‌ها را پیدا کنیم، در آنها عضو شویم و با اطلاعات نادرستی که منتشر می‌کنند مقابله کنیم.
چنین اتفاقی به ما کمک می‌کند به داده‌های مهم و داغ روز دسترسی پیدا کنیم؛ امکانی که شاید باعث شود رویکردی جدید را برای به کار گیری ابزارهای فناوری در نظر بگیریم و همکاران ما بتوانند راحت‌تر به اطلاعات نادرست، به ویژه آنهایی که در گروه‌های تلگرامی و پیام‌رسان‌ها دست به دست می‌شوند، واکنش نشان دهند.
تا زمانی که از شبکه‌های اجتماعی به عنوان زمین نبرد در این جنگ اطلاعاتی استفاده می‌شود، ما نیز باید از ابزارهای فناوری مختلف استفاده کنیم و با استفاده از راهکارهای فناورانه، خلاقانه، خودکار و قابل گسترش، به فکت‌چکرها در این مسیر کمک کنیم.
