درباره آزمایشگاه‌های بیولوژیک اوکراین چه می‌دانیم؟
جنگ میان اوکراین و روسیه همچنان ادامه دارد و با وجود اینکه در زمان نوشته‌شدن این گزارش، تلاش‌هایی برای رسیدن به توافق صلح به چشم می‌خورد، نبرد اما همچنان ادامه دارد. در این میان، یکی از بیشترین سوال‌هایی که مخاطبان فکت‌نامه از ما می‌پرسند، مربوط به سوژه «آزمایشگاه‌های بیولوژیک اوکراین» است.
برخی می‌پرسند آیا صحیح است که آمریکا تعدادی آزمایشگاه بیولوژیک در اوکراین دارد که در آنها آزمایش‌های مختلف انجام می‌دهد؟ گروهی می‌پرسند آیا در اوکراین سلاح بیولوژیک تولید می‌شود؟ عده‌ای نیز می‌خواهند بدانند آیا ویروس کرونا (کووید ۱۹) در این آزمایشگاهها ساخته شده یا نه. در این مطلب، با توجه به آنچه به صورت عمومی درباره این سوالات مطرح شده، تلاش می‌کنیم به این سوالات پاسخ دهیم. پاسخ نهایی به همه این سوال‌ها البته نیاز به دسترسی به منابع بیشتر دارد و ممکن است در آینده درباره این موضوع، اسناد، اخبار و داده‌های بیشتری به دست آید. ما تا جایی که امکان دسترسی به منابع عمومی وجود دارد، به این موضوع پرداخته‌ایم و تلاش می‌کنیم توضیح دهیم تا کنون درباره این موضوع چه می‌دانیم.
منبع و منشاء این ادعا کجا است؟
منبع اصلی خبر وجود آزمایشگاه‌های بیولوژیک اوکراین و احتمال ارتباط آن با ویروس کرونا رسانه‌ها و جریان‌های رسانه‌ای نزدیک به حکومت روسیه‌اند.
به عنوان مثال، خبرگزاری روسی اسپوتنیک (زبان فارسی) مطلبی با عنوان «احتمال اینکه کرونا در اوکراین تولید شده باشد» منتشر کرده است. نویسنده در بخش‌های پایانی این مطلب می‌نویسد:
«سوالی که اینجا مطرح می شود این می باشد که آیا این ویروس و دیگر ویروس‌ها و سلاح‌های کشتار جمعی که بشریت را هدف قرار می دهند در این مراکز تحقیقاتی آمریکایی در اوکراین تولید شده و از آنجا به جاهای دیگر جهان منتقل شده؟
قطعا دلواپسی شدید الوصف آمریکایی ها از این است که واقعیت آنچه آنها در آنجا روی آن کار می کردند فاش شود و بعد با محکومیت جامعه جهانی مواجه شوند.»
مقامات رسمی روسیه نیز در کنفرانس‌های خبری و اظهار نظرهای خود، به همکاری آمریکا و اوکراین در تولید ویروس کرونای جدید اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال در این خبر که در خبرگزاری صداوسیما منتشر شده، لیستی را مشاهده می‌کنیم که سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه آن را با عنوان «گاه‌شمار فعالیت‌های بیولوژیک نظامی آمریکا در اوکراین» منتشر کرده است. در این لیست گفته شده آمریکا از سال ۱۹۹۱ از طریق قراردادهای مختلف سیاسی و اقتصادی، آزمایش‌های مختلفی را در اوکراین حمایت و اداره کرده است. این گاه‌شمار به گونه‌ای است که خواننده احساس می‌کند بعد از این اقدامات بوده که بیماری‌های مختلف ویروسی (از جمله کرونای جدید) در جهان مشاهده شده است.
به طور خلاصه می‌توان گفت این گفته که حضور آمریکا در اوکراین، باعث آزمایش‌های بیولوژیک شده، این روزها یکی از اصلی‌ترین مواردی است که روسیه تلاش می‌کند به انتشار آن کمک کند.
این گفته البته جدید و محدود به این هفته‌ها نیست. ماجرای «ساختن ویروس کرونای جدید در اوکراین با کمک آمریکا» پیش از این نیز از زبان رهبران روسیه و چین شنیده شده است. به عنوان مثال در گزارشی که Daily Beast در سال ۲۰۱۹ منتشر کرده، به این موضوع اشاره شده که رهبران چین و روسیه چگونه با همکاری هم در حال انتشار این تئوری توطئه هستند که «ویروس کرونا در آزمایش‌های بیولوژیک اوکراین که تحت کنترل آمریکاست ساخته شده است».
آیا ویروس کرونای جدید در آزمایشگاه ساخته شده است؟
اولین بار نیست که ادعای ساخته ویروس کرونای جدید در آزمایشگاه مطرح می‌شود. تاکنون ادعاهای فراوانی درباره منشاء آزمایشگاهی ویروس کرونای جدید مطرح شده و ساخت یا نشت ویروس به کشورهای مختلف از جمله چین و آمریکا نسبت داده شده است.
پیش‌تر از سوی دیگر در میان جریان‌های نزدیک به راست افراطی در آمریکا نیز دیده می‌شود.
سوال درباره ریشه ویروس کرونای جدید، یکی از نخستین و مهم‌ترین سوال‌هایی است که از زمان بروز و همه‌گیری کووید۱۹ در جهان مطرح است. هنوز مشخص نیست که این ویروس نخستین بار چگونه به بدن انسان وارد شده است اما بررسی‌های علمی بر روی ساختار این ویروس نشان می‌دهد این ویروس، در طبیعت به وجود آمده و نشانهای از دخالت انسان یا دست‌ساز بودن آن وجود ندارد.
ما در فکت‌نامه بارها به این موضوع اشاره کرده‌ایم و فکت‌چک‌هایی را درباره آن منتشر کرده‌ایم. یکی از منابع مهم و معتبر درباره ساختار ویروس کرونا جدید، مقاله‌ای است که در مجله Nature منتشر شده است. این پژوهش با بررسی ویروس، نشان می‌دهد که نشانهای از دست‌ساز بودن در آن وجود ندارد. این در حالی است که نه روسیه و چین و نه آنهایی که ادعا می‌کنند ویروس کرونای جدید در آزمایشگاه‌های چین ساخته شده، پژوهش یا شواهدی علمی را برای گفته‌های خود ارائه نکرده‌اند و به نظر می‌رسد برای استفاده سیاسی در «جنگ کووید» از آن استفاده می‌کنند.
رابطه آزمایشگاه‌های اوکراین، کرونا و «گلوبالیست‌ها» چیست؟
یکی از جریان‌هایی که ادعا می‌کند ساخت ویروس کرونا با آزمایشگاه‌های اوکراین ارتباط دارد، به سراغ اظهارنظر ویکتوریا نولاند، معاون امور سیاسی وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا رفته است. به عنوان مثال خبری با عنوان «ویروس کرونا در اوکراین ساخته شده؟؟!!!» در کانال تلگرامی «خبر فوری» منتشر شده است. در این پست می‌خوانیم:
«ماجرای اوکراین وارد ابعاد جدیدی شده است. گویا ویروس کوید در آزمایشگاه زیستی اوکراین ساخته شده و در چین به عنوان اولین کشور پخش شده است. قرار بوده با ساختن یک ویروس کاملا جدید و هوشمند در آزمایشگاه زیستی اوکراین بسیاری از جمعیت یا نژاد های خاص را از بین ببرند و فقط عده ای محدود زنده بمانند.
ویکتوریا نولاند (معاون سیاسی وزیر امور خارجه آمریکا) در جلسه کنگره گفت: اوکراین دارای آزمایشگاه‌های تحقیقات بیولوژیکی است و ما نگران آن هستیم که نیروهای روسیه کنترل این آزمایشگاهها را بدست گیرند.
پول این آزمایشگاهها را گویا آنتونی فاوچی، بیل گیتس و جورج سوروس که از بزرگان گلوبالیست‌ها هستند تامین میکردند و خانواده جو بایدن به بهانه مشاوره نفت آنجا فعالیت داشتند. ابعاد ماجرا بسیار بزرگتر از تصور است.
فعلا با حمله روسیه این آزمایشگاه به دست نیروهای پوتین افتاده و علت واکنش شدید و سراسیمه گلوبالیست‌ها این موضوع است.»
کانال تلگرامی «اخبار منتخب» نیز در مطلبی ادعا می‌کند آمریکا آزمایشگاه‌هایی بیولوژیک را در اوکراین تاسیس کرده و وجود آنها را نیز تایید کرده است.
اما آیا آمریکا یا معاون سیاسی وزیر امور خارجه آمریکا تایید کرده‌اند آمریکا در اوکراین آزمایشگاه‌های بیولوژیک دارد؟ خیر این‌طور نیست.
ماجرای سخنرانی ویکتوریا نولاند چیست؟
خانم ویکتوریا نولاند در تاریخ ۸ مارس ۲۰۲۲ در جلسه استماع مربوط به حمله نظامی روسیه به آمریکا، به پرسشی مربوط به اینکه آیا اوکراین سلاح بیولوژیک یا شیمیایی دارد یا نه، پاسخ می‌دهد. این سوال را سناتور مارکو روبیو از او می‌پرسد. خانم نولاند در پاسخ خود به اینکه اوکراین سلاح بیولوژیک داشته باشد، اشاره‌ای نمی‌کند در عوض، تنها می‌گوید که آزمایشگاه‌هایی در اوکراین وجود دارد که اگر موادی که در آنهاست به دست روسیه بیفتد، خطرناک است. ضمن اینکه او اشاره‌ای نیز نمی‌کند که این آزمایشگاهها متعلق به ایالات متحده آمریکاست.
روبیو در ادامه می‌گوید: روسیه دائما تلاش می‌کند اوکراین را به توسعه سلاح‌های کشتار جمعی متهم کند. او سپس از نولاند می‌پرسد آیا او ۱۰۰درصد مطمئن است که هر گونه استفاده از سلاح‌های بیولوژیک یا شیمیایی در اوکراین، مرتبط با تحرکات روسیه است؟ و نولاند نیز در پاسخ خود می‌گوید فقط روسیه می‌تواند از چنین سلاح‌هایی استفاده کند.
سایت Vox اوکراین یکی از رسانه‌هایی است که درباره این موضوع، مقاله‌ای را منتشر کرده و به این مساله اشاره کرده که چرا این ادعا که مقامات رسمی آمریکا گفته‌اند آزمایشگاه‌هایی را در اوکراین راه‌اندازی کرده‌اند، ادعای درستی نیست.
رسانههای غربی در این باره چه می‌گویند؟
در مقابل خبرها و اطلاعاتی که از سوی مقامات و رسانههای حامی روسیه در زمینه فعالیت‌های مشترک آمریکا و اوکراین در زمینه آزمایشگاه‌های بیولوژیک منتشر می‌شود، سایت‌های فکت‌چکینگ نیز، در هفته‌های گذشته به بررسی این موضوع پرداخته‌اند.
به عنوان مثال سایت factcheck.org در مطلبی به سراغ بخشی از ماجرا رفته که مربوط به همکاریهای دو کشور در زمینه کاهش خطرات آزمایشگاه‌های بررسی بیماری در اوکراین است. بر اساس گزارش‌ها و اسناد رسمی، در سال ۲۰۰۵ میلادی، تفاهم‌نامه همکاری بین وزارت دفاع آمریکا و وزارت دفاع اوکراین امضا می‌شود. طبق این پیمان همکاری، ایالات متحده به اوکراین کمک می‌کند تا با نوسازی و تجهیز آزمایشگاه‌های اوکراین که در آنها بر روی بیماری‌ها فعالیت می‌شود، جلوی خطرات احتمالی مربوط به نشت ویروس‌های عفونی به بیرون از آزمایشگاهها گرفته شود.
بر اساس آنچه به صورت عمومی اعلام شده، این قرارداد یک کمک مالی برای بالا بردن ایمنی آزمایشگاه‌هاست و در آن اشاره‌ای به همکاری، کنترل آمریکا یا تولید سلاح بیولوژیک یا شیمیایی نشده است.
سایت USA Today نیز در مطلبی، بر اساس شواهد موجود اعلام می‌کند شواهدی وجود ندارد که نشان دهد آزمایشگاه‌های بیولوژیکی در اوکراین زیر نظر ایالات متحده اداره شود. گزارشگر شبکه Global News نیز پس از بیان اظهارات مقامات آمریکایی و همچنین اشاره به پیمانی که در سال ۲۰۰۵ امضا شده، به سراغ دکتر فلیپا لنتسوز، یکی از مدیران مرکز مطالعات علوم و مطالعات امنیت در کالج کینگ در لندن رفته است. او در مورد مشابهی، بر اساس ادعاهای روسیه علیه وجود آزمایشگاه‌هایی در گرجستان، به همراه کارشناسان به یکی از این آزمایشگاهها رفته و می‌گوید با وجود اینکه به همه بخش‌های سایت دسترسی داشته، در مجموع بر اساس بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده که این مرکز، به طور شفافی درباره فعالیت‌های خود اطلاع‌رسانی کرده و ادعاهای روسیه درباره وجود خطرات بیولوژیک یا سلاح‌های کشتار جمعی، درست نیست. او می‌گوید هیچ دستگاه یا نشانهای برای وجود چنین فعالیت‌هایی مشاهده نکرده است.
اما در کنار این صحبت‌ها، برخی دیگر از رسانههای غربی نیز از اسنادی صحبت می‌کنند که می‌تواند سوالاتی را در این زمینه مطرح کند؛ اسنادی مربوط به هانتر بایدن؛ پسر رئیس‌جمهوری آمریکا.
ماجرای هانتر بایدن و همکاری او با اوکراین چیست؟
یکی از خبرهایی که در روزهای گذشته در ابعاد مختلفی بازتاب داشته، لو رفتن ایمیل‌هایی است که از لپ‌تاپ هانتر بایدن، فرزند رئیس‌جمهور آمریکا به دست آمده است. دیلی‌میل به سراغ برخی از اسناد رفته که با موضوع این مقاله نیز ارتباط دارد.
بر اساس این گزارش، هانتر بایدن در سال ۲۰۱۵ (زمانی که پدرش معاون اول رئیس‌جمهور آمریکا بوده است) در فرایند جمع‌اوری کمک مالی به یک پیمانکار وزارت دفاع آمریکا در اوکراین همکاری داشته است.
دیلی میل به کنفرانس خبری روسیه اشاره می‌کند که مقامات این کشور در آن به نقش هانتر بایدن در کمک به تامین مالی پژوهش‌هایی در زمینه «سلاح‌های بیولوژیک» پرداخته‌اند. دیلی‌میل ادعا می‌کند در میان اسناد، موارد وجود دارد که «ممکن» است به عنوان بخشی از شواهد ادعای روسیه قابل استناد باشد.
این اسناد نشان می‌دهد هانتر بایدن برای شرکتی با نام Metabiota میلیون‌ها دلار منابع مالی فراهم کرده است. این شرکت به عنوان پیمانکار در حوزه پژوهش بر روی بیماری‌های منجر به همه‌گیری برای وزارت دفاع آمریکا کار می‌کند. به گفته دیلی‌میل، هانتر بایدن همچنین متابیوتا را به یک شرکت در حوزه گاز به نام Burisma معرفی کرده است. این معرفی برای پروژه‌های علمی بوده است که به گفته دیلی‌میل شامل آزمایشگاه‌های رده‌بالای امنیت بیولوژیک در اوکراین می‌شود.
جمع‌بندی
در روزها و هفته‌های اخیر ادعاهایی درباره «فعالیت‌های بیولوژیک نظامی آمریکا در اوکراین» و حتی «احتمال تولید ویروس کرونا» در اوکراین در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود. منبع این ادعا اخبار و اطلاعاتی است که عمدتا در رسانههای روسی منتشر شده‌اند.
اولین بار نیست که ادعای ساخته‌شدن ویروس کرونای جدید در آزمایشگاه مطرح می‌شود. تاکنون ادعاهای فراوانی درباره منشاء آزمایشگاهی ویروس کرونای جدید مطرح شده و ساخت یا نشت ویروس به کشورهای مختلف از جمله چین و آمریکا نسبت داده شده است. هیچ سند علمی در تایید این ادعاها وجود ندارد، در عوض پژوهش‌های معتبر علمی حکایت از آن دارند که این ویروس به طور طبیعی جهش پیدا کرده و به انسان منتقل شده است.
اما صرف نظر از کرونا، بحث درباره همکاریهای آزمایشگاهی آمریکا و اوکراین نکات مبهم زیادی دارد که با استناد به اطلاعات موجود نمی‌توان با قطعیت درباره آن اظهار نظر کرد. برخی رسانههای روسی برای اثبات نظریه ««فعالیت‌های بیولوژیک نظامی آمریکا در اوکراین» به سخنان ویکتوریا نولاند، معاون سیاسی وزیر امور خارجه آمریکا در جلسه کنگره استناد می‌کنند. او گفته بود: در اوکراین آزمایشگاه‌های تحقیقات بیولوژیکی وجود دارند و ما نگران آن هستیم که نیروهای روسیه کنترل این آزمایشگاهها را بدست گیرند.
بر اساس گزارش‌هایی که در رسانههای معتبر غربی منتشر شده در سال ۲۰۰۵ تفاهم‌نامه‌هایی میان دولت آمریکا و اوکراین ابرای نوسازی و تجهیز آزمایشگاه‌های اوکراین منعقد شده است.
هیچ اسنادی به طور عمومی در دست نیست که نشان دهد بحث سلاح‌های بیولوژیک در این همکاری مطرح بوده است.
در روزهای گذشته روزنامه دیلی‌میل از لو رفتن ایمیل‌های هانتر بایدن -فرزند رئیس‌جمهوری آمریکا- خبر داده و گفته روس‌ها به استناد این ایمیل‌ها به نقش هانتر بایدن در کمک به تامین مالی پژوهش‌هایی در زمینه «سلاح‌های بیولوژیک» پرداخته‌اند، با این همه هیچ سند یا اطلاعات موثقی به طور عمومی در دست نیست که نشان دهد جزئیات فعالیت‌های آزمایشگاه‌های اوکراین چه بوده است. این ایمیل‌ها نشان می‌دهد هانتر بایدن سال ۲۰۱۵ به سرمایه‌گذاری یکی از پیمانکاران وزارت دفاع آمریکا در اوکراین کمک کرده است.
