نشر اکاذیب؛ در جهان درستی‌سنجی چه خبر است؟
این گزارش، نخستین شماره از سلسله‌گزارش‌هایی است که فکت‌نامه با عنوان «نشر اکاذیب» از این پس منتشر می‌کند. در این گزارش‌ها به اختصار نمونه‌هایی از اخبار جعلی را که در هفته گذشته در سایت‌های درستی‌سنجی و نشریات معتبر دنیا بررسی شده‌اند، به طور خلاصه بررسی و بازخوانی می‌کنیم.
مقاله این هفته را با چند افسانه خطرناک درباره کووید ۱۹ آغاز می‌کنیم که در هفته گذشته، در کشورهای مختلف دنیا به آنها پرداخته شده است.
قرقره بتادین
در تونس و دیگر کشورهای عربی و همچنین در شمال مقدونیه و یونان، افسانه خطرناکی در حال دست‌به‌دست شدن است که «قرقره کردن بتادین» می‌تواند جلوی ابتلا به ویروس کووید ۱۹ را بگیرد؛ یک ماده که برای ضدعفونی کردن موضعی است. کارشناسان و همچنین فعالان درستی‌سنجی در این کشورها تلاش زیادی کرده‌اند که در این زمینه اطلاع‌رسانی کنند. آنها نسبت به خطرات این اقدام و آسیب‌هایی که به دهان، زبان، لب‌ها و گلو وارد می‌شوند، هشدار داده‌اند.
نوشیدن ادرار گاو این بار در دهلی
بعید به نظر می‌رسد که خبرهای مربوط به نوشیدن ادرار شتر در ایران را نشنیده باشید. ما هم در فکت‌نامه (مجبور شدیم) به این ماجرا بپردازیم و درباره آن توضیح دهیم. نوشیدن ادرار حیوانات، برای جلوگیری از ابتلا به کووید ۱۹ فقط مخصوص ایران نیست. روز ۲۴ اسفند هم گروهی دویست نفره از هندوها در دهلی دور هم جمع شدند تا در مهمانی نوشیدن ادرار گاو شرکت کنند. آنها به دلایل مذهبی و پس از انتشار تعداد زیادی پست‌ها در شبکه‌های اجتماعی، دور هم جمع شدند. آنها معتقدند این مایع، از ابتلا به کرونای جدید جلوگیری می‌کند. شواهدی وجود ندارد که نشان دهد ادرار گاو می‌تواند جلوی انتشار این ویروس را بگیرد. حتی آب آشامیدنی نیز چنین خاصیتی ندارد. این در حالی است که تحقیقات نشان می‌دهد ادرار و فضولات حیوانات حاوی مواد شیمیایی قوی است که برای بدن ضرر دارد.
شایعه داروی روسی
در ایتالیا هم فعالیت‌های اینفلوئنسرها و حتی برخی سیاست‌مداران باعث شده این افسانه خطرناک پذیرفته شود: «داروی روسی آربیدول می‌تواند شما را در برابر ویروس کرونا ایمن کند.» این دارو که ادعا می‌شود ضد آنفلوآنزاست در اروپا و آمریکا تایید نشده است و حالا دارد به عنوان معجزه درمان کرونا شناخته می‌شود. در سال ۲۰۰۷ آکادمی علوم پزشکی روسیه صراحتا اعلام کرد که این دارو مطلقا هیچ تاثیر تایید‌شده‌ای ندارد.
مسمومیت الکل در ایران
اما سری بزنیم به الکل؛ نوشیدنی‌ای که بسیاری فکر می‌کنند نوشیدن آن برای جلوگیری از کووید ۱۹ مهم است. بر اساس اعلام خبرگزاری تسنیم از اواسط بهمن‌ماه تا کنون، دست‌کم ۲۱۹۷ نفر در کشورمان بر اثر استفاده از الکل، مسموم شده‌اند؛ زمانی که نخستین مورد کرونا گزارش شده است. در این مدت، ۲۴۴ نفر بر اثر مصرف الکل تقلبی جان خود را از دست داده‌اند.
نوشیدن الکل تقلبی و مسمومیت ناشی از آن پیش از فراگیری ویروس کرونا در ایران سابقه داشته است. فکت‌نامه حدود یک ماه پیش گزارشی در این باره منتشر کرد و به این گزاره که «باور غلط نوشیدن الکل برای جلوگیری از کرونا، باعث مسمومیت و مرگ شماری از ایرانیان شده» نشان «گمراه‌کننده» داد.
اخبار نادرست در دنیای فناوری، سیاست و علوم
فیس‌بوک و معضل گروه‌های افراطی
به گزارش واشنگتن پست، گروه‌های راست افراطی و فعالان دسترسی به اسلحه، پشت بزرگ‌ترین گروه‌های فیس‌بوکی قرار گرفته‌اند که مخالف قرنطینه است. هفته گذشته، مارک زاکربرگ، مدیرعامل فیس‌بوک به ABC News گفت که این سرویس، پست‌های مربوط به سازماندگان اعتراضات با هدف سرپیچی کردن از قوانین فاصله‌گذاری اجتماعی را در طبقه‌بندی «داده‌های غلط آسیب‌زا» قرار داده است. او می‌گوید: «اینکه مردم درباره مقررات بحث کنند، اهمیت زیادی دارد اما برای این موضوع خط و مرزی وجود دارد.»
مثلثی که آمریکا را نگران کرده است
وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا نگران موج جدید بمباران اطلاعات نادرستی است که از سوی حکومت‌های روسیه، چین و ایران علیه آمریکا منتشر می‌شود. سایت پولیتیکو هفته گذشته گزارش داد که از نگاه آمریکا، این سه دولت «منبع پیام‌هایی هماهنگ‌شده‌اند از جمله اینکه ویروس کرونای جدید یک سلاح بیولوژیک آمریکایی است.» نیویورک تایمز نیز روز چهارشنبه گزارش مشابهی را در همین باره منتشر کرد.
ممنونیم آقای پوتین
گزارشی دیگر از روزنامه ایتالیایی لا ریپابلیکا نشان می‌دهد که میهن‌پرستان روس در ایتالیا به ایتالیایی‌ها پیشنهاد پرداخت پول کرده‌اند و در ازای آن خواسته‌اند از آنها ویدئویی ضبط شود که در آن از روسیه و ولادیمیر پوتین، به خاطر کمک‌های اخیر روسیه تشکر می‌کنند. سفارت روسیه اعلام کرده است از این موضوع بی‌اطلاع است.
کووید۱۹ و اسلام‌ستیزی در هند
اعضای حزب حاکم در هند، مسلمانان را به اتهام اینکه ویروس کرونا را منتشر کرده‌اند شماتت می‌کنند. در همین حال تلگراف گزارش کرده است که دو نوزاد به دلیل اینکه مادران مسلمان داشته‌اند و در بیمارستان پذیرش نشده‌اند، جان خود را از دست داده‌اند. این یکی دیگر از نشانه‌های افزایش اسلام‌هراسی در هندوستان است.
دروغ هفته
خبرگزاری فرانسه به ویدئویی دست پیدا کرده که هزاران بار در شبکه‌های اجتماعی مختلف منتشر شده است. این ویدئو نشان می‌دهد که هزاران نیجریه‌ای برای دریافت غذا تجمع کرده‌اند و افراد در شبکه‌های اجتماعی، این موضوع را به شیوع کووید ۱۹ نسبت می‌دهند. یکی از کسانی که این ویدئو را منتشر کرده سناتوری نیجریه‌ای است که از حکومت خواسته تا کاری برای مردم انجام دهد چون به گفته او «نیجریه‌ای‌ها گرسنه‌اند.»
این درست است که به دلیل قرنطینه بر اثر شیوع بیماری کووید۱۹، مردم از تنها منبع درآمد خود محروم شده‌اند و مسئولان برای آنها بسته‌های حمایتی ارسال می‌کنند. اما این ویدئو که به صورت گسترده منتشر شده، قدیمی است. این تصاویر مربوط به یک سال پیش در لاگوس است که یک حزب برای پیروزی در انتخابات سال ۲۰۱۹ بین مردم برنج توزیع کرده است. روزنامه‌نگاران و پژوهشگران برای اینکه به اصل ماجرا دسترسی پیدا کنند از تکنیک‌های تشخیص تصویر به صورت معکوس استفاده کرده‌اند.
کوتاه از همه‌جا
- مایک وریشگین مقاله‌ای را در سایت روزنامه LNP منتشر کرده و در آن توضیح می‌دهد که چگونه ویروس کرونای جدید، تئوری‌های توطئه و کمپین‌های اخبار دروغین را تقویت کرده است.
- نیویورک تایمز نوشته‌های مربوط به بیل گیتس، موسس مایکروسافت را «انفجار تئوری‌های توطئه» می‌داند.
- همه‌گیری جهانی چگونه باعث افزایش نظارت‌های بیشتر رسانه‌ای در سراسر دنیا شده است؟ Roskomsvoboda موسسه دفاع از آزادی‌های اینترنت نقشه‌ای را به صورت آنلاین منتشر کرده که با یک نگاه می‌توانید وضعیت کشورهای گوناگون جهان را در این زمینه مشاهده کنید.
- موسسه Media Matters گزارش می‌دهد ویدئویی که روز ۲۸ فروردین در فیس‌بوک منتشر شده که ادعا می‌کند ویروس کرونای جدید یک «آدرس اشتباه» برای «اجباری کردن واکسیناسیون» بوده میلیون‌ها بار دیده شده است.
- بر اساس گزارش شبکه بین‌المللی درستی‌سنجی بیش از ۳۰۰ نفر در ۴۰ کشور بر اثر انتشار اخبار نادرست درباره کووید ۱۹ دستگیر شده‌اند.