امیرحسین ثابتی
فعال رسانه‌ای اصولگرا
میزان سرمایه گذاری خارجی در ایران قبل از برجام و در اوج تحریم‌ها، بیشتر از دوره اجرای برجام است.
نادرست
مقایسه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران قبل و بعد از برجام
امیرحسین ثابتی، فعال رسانه‌ای اصولگرا و مجری برنامه «جهان‌آرا» در شبکه افق، در توییتر خود بخش‌هایی از ویدیوی گفت‌وگویش با علی علیزاده در برنامه جدال را بازنشر کرده، در این گفت‌وگو که روز ۳۰ بهمن ۱۴۰۰ انجام شده است، آقای ثابتی مدعی می‌شود که «میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران قبل از #برجام و در اوج تحریم‌ها، بیشتر از دوره اجرای برجام بود.»
امیرحسین ثابتی در جدال دیشب: اینکه برجام باعث بهبود اقتصاد شد افسانه است. سرمایه گذاری خارجی در سالهای آشتی ایران و آمریکا (بعد برجام و قبل از خروج ترامپ) نه فقط افزایش نیافت بلکه کمتر هم شد. قیمت دلار هم در آن سالها بیشتر شد و نه کمتر@sabeti_twt https://t.co/BwVXnaB4IB pic.twitter.com/EkfAUJAZrt
— Ali Alizadeh (@jedaaal) February 19, 2022
ثابتی در توییت خود برای اثبات درستی ادعایش لینک گزارشی از روزنامه دولتی ایران را نیز ضمیمه کرده است که در آن مرتضی عبدالحسینی، گزارش‌نویس روزنامه ایران تاکید کرده است: «آمار نشان می‌دهد دولت روحانی در ۴ سال ابتدایی خود با وجود برجام، ۶ میلیارد دلار کمتر از دولت دهم سرمایه خارجی جذب کرده بود.»
آیا آمار روزنامه ایران درباره سرمایه‌گذاری خارجی در ایران درست است؟
گزارش‌نویس روزنامه ایران در این گزارش تصریح دارد، آمار و ارقامی که برای بررسی وضعیت و روند سرمایه‌خارجی ورودی به ایران از آن استفاده کرده است، بر اساس داده‌های آماری کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد است که به اختصار «آنکتاد» نامیده می‌شود. اما اطلاعات و داده‌های موجود در مرکز داده‌های «آنکتاد» متفاوت از نموداری است که در روزنامه ایران ترسیم شده است.
نمودار زیر بر اساس آمارهای «آنکتاد» ترسیم شده است.
بر اساس آمار کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، در این دوره زمانی ۲۱ ساله اقتصاد ایران موفق شده مجموعا ۵۵ میلیارد و ۶۳۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کند.
روند مذاکرات منتهی به تصویب و اجرای برنامه جامع اقدام مشترک که اصطلاحا برجام خوانده می‌شود، روندی طولانی بود و حدود دو سال به طول انجامید تا سرانجام تفاهم‌نامه‌ای که در ۱۴ جولای سال ۲۰۱۵ میلادی (۲۳ تیر ۱۳۹۴) ایجاد شده بود در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ (۲۶ مهر ۱۳۹۴) تصویب شود اما تاریخ اجرای رسمی و پذیرش نهایی برجام به ۱۶ ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی (۲۶ دی ۱۳۹۴) بازمی‌گردد.
روند تغییرات جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصاد ایران نشان می‌دهد که روند رو به رشد جذب سرمایه‌های خارجی از سال ۲۰۱۶ میلادی آغاز شد و همزمان با پیشرفت مذاکرات منتهی به برجام این روند افزایشی بود تا اینکه در سال ۲۰۱۷ میلادی به بیش از ۵ میلیارد دلار رسید که بالاترین رقم جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این بازه زمانی ۲۱ ساله است.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷) برابر با ۸ مه ۲۰۱۸ رسما خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد. بر اساس آمارهای «آنکتاد» میزان جذب سرمایه‌های خارجی مستقیم در سال ۲۰۱۸ به ۲ میلیارد و ۳۷۳ میلیون دلار کاهش یافت و پس از آن تا سال ۲۰۲۰ نیز روند نزولی خود را حفظ کرد.
اما روند ورودی سرمایه خارجی مستقیم به اقتصاد ایران قبل و بعد از سال ۲۰۱۷ میلادی به خوبی نشان دهنده تاثیر مثبت توافق برجام بر جذب سرمایه های خارجی است.
بانک جهانی نیز آمار سالانه میزان جذب سرمایه‌های مستقیم خارجی را منتشر می‌کند که به نظر می‌رسد اعداد و ارقام گزارش بانک جهانی در این حوزه با آمارهای «آنکتاد» یکسان باشد.
تحریم‌ها چه اثری روی سرمایه‌گذاری خارجی دارند؟
آنچه مشخص است پس از برجام میزان جذب سرمایه مستقیم خارجی در سال ۲۰۱۷ به بالاترین حد تاریخی از سال ۱۹۷۰ میلادی می‌رسد، از آن سو بعد از خروج برجام در سال ۲۰۱۸ نمودار با شیب بسیار زیاد روند نزولی پیدا می‌کند.
نمونه مشابه همین سقوط در سال ۲۰۱۲ بعد از صدور فرمان تحریم بانک مرکزی ایران در نخستین روز سال ۲۰۱۲ (۱۱ دی ۱۳۹۰) قابل مشاهده است.
با این حساب روشن است تحریم‌ها رابطه مستقیمی میان تحریم و کاهش سرمایه‌گذاری خارجی وجود دارد.
مقایسه سرمایه‌گذاری خارجی در دولت‌های روحانی و احمدی‌نژاد چه چیزی را نشان می‌دهد؟
اما در گزارش روزنامه ایران که ثابتی به عنوان سند درستی گفته و توییت خود به آن اشاره کرده، آمده است که «آمار نشان می‌دهد دولت روحانی در ۴ سال ابتدایی خود با وجود برجام، ۶ میلیارد دلار کمتر از دولت دهم سرمایه خارجی جذب کرده بود.»
اگر دوره سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ (۱۳۹۲- ۱۳۹۶خورشیدی) را دوره کاری دولت نخست حسن روحانی در نظر بگیریم، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب شده بر اساس روایت آماری «آنکتاد» بالغ بر ۱۲ میلیارد و ۵۴۶ میلیون دلار بوده است.
آمارهای «آنکتاد» نشان می‌دهند که مجموع رقم جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در دولت دهم یعنی دولت دوم محمود احمدی‌نژاد ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۸۸-۱۳۹۲خورشیدی) به ۱۵ میلیارد و ۶۳۸ میلیون دلار رسید که حدود ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار بیشتر از دولت اول حسن روحانی بود.
با این حساب اگرچه میزان جذب سرمایه مستقیم خارجی در دولت دهم بیشتر از دولت یازدهم بوده اما این اختلاف به اندازه ۶ میلیارد دلار ادعا شده در گزارش روزنامه ایران نبوده است.
جمع‌بندی
امیرحسین ثابتی، فعال رسانه‌ای مدعی است: «میزان سرمایه گذاری خارجی در ایران قبل از برجام و در اوج تحریم‌ها، بیشتر از دوره اجرای برجام بود.»
او برای اثبات درستی گفته‌اش به گزارشی از روزنامه دولتی ایران استناد کرده است. در این گزارش نموداری ترسیم شده که مدعی است منبع داده‌های کنفرانس ملل متحد (آنکتاد) است، در حالی که آمارهای موجود در سایت «آنکتاد» متفاوت از این نمودار است.
بررسی این داده‌ها نشان می‌دهد برخلاف ادعای مطرح شده، بالاترین رکورد سرمایه‌گذاری خارجی در سال ۲۰۱۷ میلادی و بعد از برجام ثبت شده است. در این سال ارزش سرمایه‌گذاری خارجی برای اولین‌بار از ۵ میلیارد دلار فراتر رفت اما بعد از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها افت قابل توجهی پیدا کرد. مشابه این روند، یعنی توقف رشد و سقوط سرمایه‌گذاری خارجی در دوره اول تحریم‌های آمریکا در سالهای ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ نیز قابل مشاهده است .
با این اوصاف می‌توان گفت در دوره برجام، یعنی از ابتدای ۲۰۱۶ تا میانه ۲۰۱۸ نه‌تنها سرمایه‌گذاری خارجی کاهش نیافته، بلکه بالاترین رکورد سرمایه‌گذاری در این دوره ثبت شده است. بنابراین فکت‌نامه به این گفته که «میزان سرمایه گذاری خارجی در ایران قبل از برجام و در اوج تحریم‌ها، بیشتر از دوره اجرای برجام بود»، نشان «نادرست» می‌دهد.