شایعه کشف «گور دسته‌جمعی شهدای مسجد گوهرشاد» در مشهد صحت ندارد

روز دوم بهمن ۱۴۰۰ شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده منتشر شد که مضمون آن «کشف گور دسته‌جمعی شهدای مسجد گوهرشاد در مشهد» بود. 

این خبر به سرعت مورد توجه هواداران جمهوری اسلامی و مخالفان خاندان پهلوی قرار گرفت و به فاصله کوتاهی در رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی هم بازتاب یافت. 

از جمله می‌توان به انتشار پخش گزارشی درباره این شایعه در بخش خبری ۲۰:۳۰ صدا و سیما در روز چهارم بهمن و همین‌طور گزارش خبرگزاری فارس در تاریخ دوم بهمن اشاره کرد.

عنوان خبر خبرگزاری فارس «کشف گور دسته‌جمعی شهدای مسجد گوهرشاد در مشهد» است و گزارش با این جمله شروع می‌شود: 

« طی روز‌های اخیر در مشهد اخباری درباره کشف بقایایی از گور دسته جمعی شهدای واقعه گوهرشاد در فضای مجازی شنیده می‌شود، ظاهراً این گور جدید در گودال خشت‌مال‌های مشهد کشف شده است، البته اینکه بقایای پیکر‌های کشف‌‌شده مربوط به جنایت گوهر‌شاد باشد هنوز تایید قطعی نشده است، اما احتمال انتصاب این پیکر‌ها به شهدای گوهرشاد زیاد است.»

آمنه‌سادات ذبیحی، گزارشگر تلویزیون ایران نیز گزارش خود را با این جمله آغاز می‌کند:

«کشف یک گور دسته‌جمعی از دوران پهلوی‌ها در گودال خشت‌مال‌های مشهد مربوط به حادثه کشتار مسجد گوهرشاد هرچند مورد تایید میراث فرهنگی قرار نگرفته، اما برای کاربران شبکه‌های اجتماعی یک گذشته تاریخی تلخ را تداعی کرده است.»

آیا خبر کشف گور جمعی کشته‌شدگان مسجد گوهرشاد درست است؟ 

خیر. این خبر توسط میراث فرهنگی تکذیب شد. خبرگزاری فارس روز سوم بهمن به نقل از مدیر روابط عمومی میراث فرهنگی خراسان رضوی نوشت: 

«هنوز سند و مدرک مشخصی دال بر این موضوع ارائه نشده است… اگر فردی سندی مبنی بر این موضوع در اختیار دارد، آن را به همکاران ما در میراث فرهنگی استان ارائه کند تا مورد بررسی کارشناسان قرار بگیرد.»

بخش خبری ۲۰:۳۰ روز ۶ بهمن به نقل از فرماندهی انتظامی استان خراسان و مسئول دفتر ثبت اداره کل میراث فرهنگی استان خراسان اعلام کرد این خبر صحت ندارد.

آیا به تازگی گور جمعی در مشهد کشف شده است؟

خیر. با اینکه خبرگزاری فارس، صدا و سیما و برخی رسانه‌های دیگر در گزارش‌ها خود به انتشار اخباری درباره کشف گور جمعی در «روزهای اخیر» استناد کرده‌اند، اما در هفته‌ها، ماه‌ها و سال‌های اخیر خبری مبنی بر کشف گور جمعی در مشهد منتشر نشده است. 

آخرین خبری که در این باره منتشر شده خبر کوتاهی است که ۱۳ سال پیش در تاریخ ۲۴ مهر ۱۳۸۷ در خبرگزاری مهر منتشر شده است. این خبر بعدا پیگیری نشده و اطلاعات تکمیلی درباره آن ارائه نشده است. 

این خبر اولین بار توسط چه کسانی منتشر شده است؟ 

پاسخ دقیق این سوال معلوم نیست، اما جست‌وجوهای ما در توییتر نشان می‌دهد، این خبر اولین بار در ساعت ۱۰:۵۱ دقیقه صبح روز دوم بهمن ۱۴۰۰ توسط یکی از کاربران هوادار جمهوری اسلامی به اسم «خانم عیدی» منتشر شده است. 

یک دقیقه بعد کاربر دیگری به اسم «حسین ابراهیمی» که خود را روحانی معرفی کرده، توییتی به همین مضمون منتشر کرده است. 

سومین توییت ساعت ۱۱:۰۱ دقیقه توسط کاربر دیگری که هوادار جمهوری اسلامی است زده شده:

هر سه این توییت‌ها با لایک و ریتوییت نسبتا مورد توجه قرار گرفته‌اند. 

دقیقا معلوم نیست منبع اصلی این سه توییت چیست. تا آنجایی که ما گشتیم پیش از این هیچ توییتی با مضمون این خبر پیدا نکردیم که در آن کلیدواژه‌های «گور»، «مشهد»، «گوهرشاد» ذکر شده باشد. 

آیا کسی سندی درباره کشف احتمالی بقایای گور جمعی کشته‌شدگان گوهرشاد در مشهد منتشر کرده است؟ 

خیر. اما برخی کاربران (مثل این و این) تصاویری منتشر کرده‌اند که ارتباطی با واقعه گوهرشاد ندارد. از جمله می‌توان به دو عکس اشاره کرد که یکی عکس قدیمی رویترز مربوط به خبر کشف گور جمعی در سربرنیکا بوسنی در سال ۱۹۹۶ میلادی است. 

دومی هم یک عکس قدیمی است که سال‌ها پیش در رسانه‌های ایران به عنوان «جنایت صبرا و شتیلا» منتشر می‌شود. 

به جز چند نقاشی که بر اساس روایت برخی راویان ترسیم شده هیچ تصویری از واقعه گوهرشاد در دست نیست.

هیچ سند معتبری در تایید این خبر وجود ندارد. حتی دقیقا معلوم نیست در این حادثه چند نفر کشته شده‌اند. 

محمدتقی بهلول که در روایت‌های تاریخی مهم‌ترین شخصیت معترضان در واقعه گوهرشاد معرفی شده روایت کرده: 

«بعد از نماز ظهر (جمعه) اول کاری که بنده انجام دادم، دفن مرده ها و رسیدگی به زخمی ها بود. تعداد کشته های حمله اول نظامیان در روز جمعه ۲۲ کشته است که ۱۴ نفر از کشته ها طرفدار بنده و ۸ نفر نظامی بودند.»

برخی دیگر از راویان هم از حمل اجساد و مجروحان با کامیون گفته‌اند. از جمله در کتاب «واقعه گوهرشاد» به نقل از کتاب دیگری با عنوان «حدیقه‌الرضویه» گفته شده: 

«آنچه مسافرین ما دیده و از مقابل اتاقشان که مشرف به خیابان تهران بوده، برده اند یک کامیون مقتول، یک کامیون مجروح و چهار کامیون اسرا بودند. اما افواه تا هزار نفر مقتول و مجروح می گفتند و شماره هزار نفر متواتر بود، ولی آنچه نگارنده بعدها از منبع موثقی شنیدم، تحقیقاً عده مقتولین و مجروحین بالغ بر ۸۵ تن بوده است.»

جمع‌بندی

در شبکه‌های اجتماعی شایعه شده گور دسته جمعی کشته شدگان واقعه گوهرشاد در مشهد کشف شده است. 

این شایعه صحت ندارد، در روزها، هفته‌ها و ماه‌ها و سال‌های اخیر هیچ گور جمعی در مشهد کشف نشده و هیچ خبری به این مضمون به طور رسمی یا غیررسمی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر نشده است. سازمان میراث فرهنگی و فرماندهی انتظامی خراسان نیز این خبر را تکذیب کرده‌اند. 

با این حال این شایعه در مقیاس انبوه در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمهوری اسلامی، از جمله صدا و سیما و خبرگزاری‌های رسمی منتشر و دست‌مایه تولید مطالبی علیه خاندان پهلوی شده است. در این مطالب حجم قابل توجهی از اطلاعات نادرست، تصاویر دستکاری شده و ادعاهای بی‌اساس درباره واقعه گوهرشاد مطرح شده است. 

دقیقا معلوم نیست،‌ چند نفر در ماجرای گوهرشاد کشته شده‌اند. با اینکه در رسانه‌های جمهوری اسلامی صحبت از کشته شدن هزاران نفر است، اما بر اساس برخی روایت‌های منابع دست اول تعداد کشته شدگان بیش از چند ده نفر نبوده است. طبق روایت محمدتقی بهلول که به عنوان موثرترین چهره معترضان در واقعه گوهرشاد معرفی می‌شود، در این واقعه ۱۴ نفر از معترضان و ۸ نفر از نیروهای نظامی کشته شدند. آقای بهلول می‌گوید کشته شدگان را همان روز اول دفن شده‌اند. با این حال برخی منابع هم از حمل اجساد با کامیون صحبت می‌کنند. تاکنون هیچ سندی مبنی بر وجود گور جمعی کشته شدگان واقعه گوهرشاد در مشهد منتشر نشده است. 

با این اوصاف فکت‌نامه خبر ««کشف گور دسته‌جمعی کشته‌شدگان مسجد گوهرشاد در مشهد» را شایعه‌ای بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.