خط فقر در ایران و در تهران چقدر است؟

داریوش ابوحمزه معاون وزیر رفاه، روز ۱۸ دی ۱۴۰۰ در برنامه تلویزیونی تهران-۲۰ گفته است: 

«اگر اشتباه نکنم کل خط فقر برای یک خانوار چهار نفره حدود ۴ میلیون و خرده‌ای است،… به صورت میانگین کل کشوری عرض می‌کنم وگرنه در نقاط شهری و تهران توی ذهن شما است فکر می‌کنید این عدد بیشتر است… عدد تهران یک مقداری بیشتر است، فکر می‌کنم ۴/۵ تا ۵ میلیون باشد.»

 

آقای ابوحمزه مشخص نکرده منظور او خط فقر مطلق یا نسبی است، اما با توجه به توضیحاتی که ارائه می‌کند به نظر می‌رسد صحبت درباره خط فقر مطلق است. 

آخرین آمار رسمی درباره خط فقر متوسط کشور چقدر است؟ 

آخرین داده‌های فقر در ایران مربوط به گزارش «پایش فقر در سال ۱۳۹۹» است. این گزارش در تابستان ۱۴۰۰ منتشر شده‌است. 

در این گزارش متوسط خط فقر سرانه در کل کشور در سال ۱۳۹۹، برابر یک میلیون و ۲۵۴ هزار تومان محاسبه شده که نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۳۸ درصد رشد کرده‌است. در سال ۱۳۹۸ خط فقر سرانه در کل کشور ۹۰۶ هزار تومان است. 

در این گزارش ضریب افزایش هزینه به ازای تعداد اعضای خانوار این طور تعیین شده که «نفر اول بزرگسال ضریب یک، نفر دوم بزرگسال ۰/۷ و بچه‌ها هرکدام ضریب ۰/۵» خواهند داشت. با این حساب برای به دست آوردن خط فقر مطلق خانوار چهار نفره، کافی است عدد خط فقر سرانه را در ۲/۷ ضرب کنیم. 

با این حساب طبق آخرین آمار رسمی میانگین کشوری خط فقر در سال ۱۳۹۹ برای یک خانواده چهار نفره ۳ میلیون و ۳۸۵ هزار تومان است. 

آن طور که در این گزارش نوشته شده، مبنای محاسبات «خط فقر محاسبه شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس» است. مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۷ گزارش مفصلی با عنوان «خط فقر ایران در سال ۱۳۹۵ و مروری بر روش‌های محاسبه آن» منتشر کرده‌است. 

در این گزارش توضیحات مفصلی درباره نحوه محاسبه خط فقر مطلق با دو روش «میزان دریافت انرژی غذایی» و «هزینه تامین نیازهای اساسی» و سازوکار خوشه‌بندی و… شرح داده شده‌است. 

آخرین آمار درباره خط فقر شهر تهران چقدر است؟ 

براساس اطلاعات موجود در گزارش پایش فقر وزارت رفاه در سال ۱۳۹۹ خط فقر یک خانوار سه نفره در شهر تهران حدود ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است. 

اگر این عدد را براساس ضریب افزایش هزینه به نسبت تعداد اعضای خانوار ضرب و تقسیم کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که خط فقر یک خانوار ۴ نفره در شهر تهران تا سال ۱۳۹۹ حدود ۶ میلیون و ۳۸۰ هزار تومان بوده‌است.

خط فقر کل کشور و شهر تهران در حال حاضر چقدر است؟ 

قاعدتا داده‌های لازم برای پاسخ دادن به این سوال وجود ندارد، اما می‌توان با محاسبه تورم برآوردی از وضع موجود به دست آورد. براساس گزارش‌های مرکز آمار ایران، نرخ تورم دوازده ماهه کشور تا آذر ماه ۴۳/۴ درصد اعلام شده است. با اطمینان می‌توان گفت این رقم تا پایان سال کمتر از ۴۰ درصد نخواهد بود. 

اگر فرض کنیم خط فقر، یا همان حداقل هزینه تامین نیازهای اساسی دقیقا به اندازه افزایش تورم بالاتر رفته باشد، تا الان باید خط فقر برای یک خانوار چهار نفر در کل کشور ۴ میلیون و ۷۳۹ هزار تومان و برای شهر تهران باید نزدیک ۹ میلیون تومان باشد. البته باید توجه داشت لزوما میزان افزایش خط فقط به اندازه افزایش نرخ تورم نیست، چنانکه در سال ۱۳۹۹ نرخ تورم رسمی ۳۶/۴ درصد و میزان افزایش خط فقر ۳۸/۴ درصد است. 

جمع‌بندی

داریوش ابوحمزه، معاون وزیر رفاه می‌گوید: «خط فقر به طور میانگین در کشور برای خانوار ۴ نفره حدود ۴ میلیون و برای شهر تهران حدود ۵ میلیون تومان است.»‌ هیچ کدام از این اعداد و ارقام با هیچ یک از برآوردها و آمارهای رسمی همخوانی ندارد. 

براساس آمارهایی که وزارت رفاه منتشر کرده، تا سال گذشته میانگین کشوری خط فقر برای یک خانواده چهار نفره دقیقا ۳ میلیون و ۳۸۵ هزار تومان است. این رقم در شهر تهران تا پارسال ۶ میلیون و ۳۸۰ هزار تومان بوده است. 

تجزیه و تحلیل داده‌های تورمی مرکز آمار نشان می‌دهد به احتمال بسیار زیاد، نرخ تورم دوازده ساله ۱۴۰۰ کمتر از ۴۰ درصد نخواهد بود. اگر فرض کنیم خط فقر در یک سال گذشته به همین نسبت بالا رفته باشد، در این صورت میانگین کشوری خط فقر تا الان باید ۴ میلیون و ۷۳۹ هزار تومان و در شهر تهران نزدیک ۹ میلیون تومان باشد. 

اگر چه آقای ابوحمزه در صحبت‌های خود با استفاده از قیدهایی نظیر اینکه «دقیقا خاطرم نیست» یا «اگر اشتباه نمی‌کنم» تاکید می‌کند که آمارهای دقیقی ارائه نمی‌کند، اما فکت‌نامه به دلیل اختلاف قابل ملاحظه اعداد و ارقام او با واقعیت به گفته او نشان «نادرست» می‌دهد.