بودجه بنیاد شهید چقدر است؟

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، معاون رئیس جمهوری و رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران کشور، روز ۱۳ آبان ۱۴۰۰ در دیدار با جمعی از ایثارگران، جانبازان، همسران و فرزندان شهدا مدعی شد: «بودجه کافی برای عمل به همه وظایف قانونی بنیاد شهید در اختیار نداریم.» 

او در این دیدار اظهار داشت: 

«ما ارزیابی کرده‌ایم اگر بخواهیم وظایف قانونی نسبت به جامعه هدف عمل کنیم چقدر باید بودجه داشته‌‌باشیم؟ که نسبت به قوانین مختلف مثل قانون ایثارگران و… کمتر از یک سوم بودجه در اختیار است.»

بودجه بنیاد شهید چقدر است؟ وظایف بنیاد شهید چیست؟ آیا بنیاد شهید به نسبت سایر دستگاه‌های خدماتی، حمایتی همچون سازمان بهزیستی یا کمیته امداد امام خمینی، با کمبود بودجه مواجه است؟ 

بودجه بنیاد شهید و مقایسه آن با بودجه کمیته امداد و سازمان بهزیستی

بنیاد شهید و امور ایثارگران در قانون بودجه سنواتی دو ردیف بودجه مجزا دارد. یک ردیف به نام «بنیاد شهید و امور ایثارگران» با یک ردیف زیر مجموعه برای کمک به جانبازان و ردیف دومی به نام «دانشگاه شاهد» با ۳ ردیف زیرمجموعه مربوط به مرکز تحقیقات گیاهان دارویی، مرکز تحقیقات تنظیم پاسخ‌های ایمنی و مرکز کارآزمایی بالینی طب سنتی. 

در قانون بودجه سال ۱۴۰۰ مجموع اعتبارات ردیف ۱۳۱۶۰۰ با عنوان بنیاد شهید و امور ایثارگران بالغ بر ۳۱,۵۰۹ میلیارد تومان است. 

برای روشن شدن ارزش بودجه بنیاد شهید و امور ایثارگران کافی است به جدول زیر که نگاهی به ردیف بودجه سه نهاد بنیاد شهید، سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی که هر سه نهادی حمایتی/خدماتی به شمار می‌آیند و بخشی از افراد جامعه را تحت پوشش دارند، بیندازید:

آیا بودجه بنیاد شهید محدود به بودجه مصرح در قانون بودجه سنواتی است؟

خیر؛ بنیاد شهید و امور ایثارگران علاوه بر ردیف‌های مقرر در قانون بودجه سنواتی و برخورداری از اعتبارات ۳۱ هزار میلیارد تومانی، منابع درآمدی دیگری نیز دارد. طبق اساسنامه بنیاد شهید درآمدهای بنیاد شهید و امور ایثارگران از محل‌های زیر تامین می‌شود:

• قانون بودجه سنواتی
• درآمد هلدینگ‌ها و شرکت‌های سازمان اقتصادی کوثر
• درآمد کارخانجات و شرکت‌های اقتصادی وابسته به شرکت ذخیره شاهد
• کمک‌های مالی رهبر جمهوری اسلامی ایران
• کمک‌ها و هدایای اشخاص حقیقی و حقوقی

۱- سازمان اقتصادی کوثر آنگونه که در وب سایت خود عنوان کرده، ۳۰ شرکت اقتصادی مادر با ده‌ها شرکت، کارخانه، مزرعه و مراتع وابسته دارد. این سازمان در حوزه‌های کشاورزی و دامپروری، معادن، صنایع غذایی، خدمات مالی و سرمایه‌گذاری، برق و الکترونیک، عمران و ساختمان، بازرگانی، سلامت و بهداشت، نفت و انرژی فعالیت دارد. اطلاعاتی از درآمدهای سازمان اقتصادی کوثر در دست نیست.

۲- شرکت اقتصادی شاهد و شرکت ذخیره شاهد؛ این شرکت که قرار است منافع آن به فرزندان شهدا اختصاص یابد، مالک ده‌ها شرکت وابسته است. سرمایه این شرکت در سال ۱۳۹۸ در سازمان بورس اوراق بهادار ۴۰۰ میلیارد تومان ثبت شد. 

این شرکت نیز در زمینه‌های املاک و مستغلات، بازرگانی، سوخت و انرژی و نیز بازار سرمایه فعالیت گسترده دارد و مالک پنج هلدینگ بزرگ اقتصادی به نام‌های:

• فرآوری و توسعه ابنیه شاهد
• گروه بازرگانی شاهد
• شرکت سرمایه‌گذاری سعدی
• شرکت عمران و توسعه شاهد
• شرکت هرمز انرژی

۳- هدایای رهبر جمهوری اسلامی ایران

در اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران یکی از محل‌های درآمدی این بنیاد، هدایای رهبر جمهوری اسلامی عنوان شده ولی هیچ اطلاعاتی از میزان هدایای سالانه رهبری به این بنیاد در دست نیست. رهبر جمهوری اسلامی علاوه بر نهادهای ثروتمند همچون بنیاد مستضعفان، آستان قدس رضوی، ستاد اجرایی فرمان امام و بنیاد تعاون سپاه، در قانون بودجه سنواتی کشور نیز بودجه‌هایی در اختیار دارد که می‌تواند به اشخاص حقیقی و حقوقی کمک کند.

۴- کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی

بنیاد شهید و امور ایثارگران در اساسنامه به دریافت کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی به عنوان یکی دیگر از محل‌های درآمدی خود نام برده ولی تاکنون گزارشی از میزان دریافت این کمک‌ها ارائه نکرده است. پس اطلاعاتی از میزان این کمک‌ها در دست نیست و  نمی‌دانیم این بنیاد سالانه چه میزان کمک از اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می‌کند.

وظایف قانونی بنیاد شهید و امور ایثارگران چیست؟

مطابق با اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران، این بنیاد مکلف به:

• ارائه خدمات فرهنگی و آموزشی به جامعه هدف و فرزندان آنان
• تأمین بهداشت، درمان، مسکن، بیمه عمر، حوادث و بازنشستگی و نیازهای معیشتی با حفظ عزت، کرامت ، شأن و جایگاه آنان
• توجه خاص به امور فرزندان معلول، والدین از کارافتاده و همسران غیر مزدوج شهداء.
• بسترسازی برای حضور فیزیکی فعال و موثر جانبازان در عرصه اجتماعی و پیش‌بینی امکانات خاص در معابر، اماکن عمومی و اداری، فضاها و وسایط نقلیه عمومی در سطح شهرها و کشور
• قبول وکالت در دعاوی جهت دفاع و استیفای حقوق جامعه هدف است.

در ماده ۴ این اساسنامه خانواده‌های شاهد، جانبازان، آزادگان و خانواده‌های آنان به عنوان جامعه هدف معرفی شده‌اند. در این ماده خانواده‌های شاهد شامل پدر، مادر، همسر و فرزند شهید، مفقودالاثر و اسیر و خانواده جانباز و آزاده نیز شامل همسر، فرزند و والدین تحت تکفل می‌شود.

در اساسنامه سابق بنیاد شهید نیز تکالیف این بنیاد در ۳ حوزه زیر به این ترتیب مشخص شده بود:

• شهادت
  • تبیین فلسفه جهاد و شهادت و ایثار، احیا، حفظ و ترویج فرهنگ و روحیه شهادت‌طلبی
  • بسیج کلیه امکانات نظام و جامعه به ویژه نهادهای فرهنگی، اجتماعی، هنری، آموزشی و وسایل ارتباط جمعی
  • شناسایی و تقویت و ترویج عوامل و موجبات رشد و توسعه فرهنگ شهادت‌طلبی
  • بررسی و شناسایی عوامل بازدارنده و مخرب فرهنگ شهادت و ایثارگری و تلاش در امحاء و رفع آنها
• شهید
  • برگزاری مراسم یادبود
  • حفظ قداست و منزلت گلزار شهدا و پیگیری نگهداری و مرمت از طریق شهرداری‌ها
  • پی‌گیری نامگذاری معابر، میادین، مراکز فرهنگی، اجتماعی و سایر اماکن عمومی و ملی به‌نام مبارک شهدا و نصب یادمانها از طریق‌دستگاه‌های ذیربط
  • جمع‌آوری و حفظ و نگهداری و معرفی آثار فرهنگی، ادبی، هنری، وصایا و دیگر آثار شهدا
  • تشویق و ترغیب و حمایت از جامعه فرهنگی، آموزشی، هنری و اندیشمندان، ادبا و نویسندگان در ثبت، تبیین و معرفی ویژگیها، سیره معنوی‌و فضایل اسوه‌های شهادت و ایثار.
• خانواده‌های شاهد
• پیگیری و نظارت امور فرهنگی، تربیتی و آموزشی فرزندان شاهد و زمینه‌سازی رشد و تعالی فکری، روحی، اخلاقی و تحصیلی آنها
• نظارت در جهت ایجاد تسهیلات لازم برای ارتقای علمی، تحقیقی، آموزشی و مهارتهای فکری و تخصصی و پرورش جسمی فرزندان شاهد در تمام‌مراحل و مقاطع تحصیلی به بهترین وجه با همکاری مراجع ذیربط
• تقویت روحیه خدمت به «اسلام ناب محمدی» در خانواده‌های معظم شاهد
• ارائه خدمات فرهنگی و آموزشی به والدین و همسران شاهد با همکاری مراجع ذیربط
• فراهم‌سازی تسهیلات و ارائه حمایت‌های لازم و آموزش‌های تخصصی، فنی و حرفه‌ای و نیز جلب مشارکت کلیه سازمانها و دستگاه‌های ذیربط جهت‌ایجاد اشتغال مفید برای خانواده‌های شاهد
• تامین و پرداخت حقوق، مستمری و مزایای خانواده‌های شاهد مشمول و دارای شرایط در چارچوب قوانین، مقررات و ضوابط مربوط
• تامین مسکن همسر و فرزندان تحت پوشش فاقد مسکن و یا دارای مسکن نامناسب با کمک خانواده شاهد و مراجع ذیربط
• تامین خدمات درمانی همسر، فرزندان و والدین شاهد تحت پوشش با همکاری دستگاه‌های ذیربط
• ارائه خدمات و تسهیلات در زمینه ازدواج فرزندان و همسران شاهد
• پیگیری و انجام اقدامات ممکن جهت ارائه خدمات و تسهیلات و مساعدت‌های لازم به والدین معظم شاهد
• پیشنهاد و همکاری با مراجع قضایی در تعیین، نصب و عزل قیم و امین و مراقبت بر اعمال آنها، همچنین مراقبت بر اعمال اولیا، اوصیا، قیم‌ها و‌حضانت‌کنندگان از صغار شاهد و رسیدگی به اختلاف‌ها در امر حضانت فرزندان و ارائه راه حل به محاکم
• مساعدت و همکاری با مراجع ذیربط در جهت تبدیل و تغییر در اموال و دارایی صغار شاهد در راستای مصالح و غبطه آنان بر حسب موازین شرعی و‌درصورت لزوم پی‌گیری به منظور حل و فصل اختلافات مربوط تا صدور حکم قطعی
• درخواست تنفیذ وصیت‌نامه عادی شهدا از محاکم ذیصلاح و پی‌گیری امور مربوط به انحصار وراثت و مراقبت بر احضار و تحریم ماترک شاهد و تقویم‌و نگهداری حساب اموال صغار و محجورین و معاضدت حقوقی و قضایی خانواده‌های شاهد در صورت ضرورت
• شرکت کارشناسان حقوقی بنیاد در محاکم ذیصلاح به منظور وکالت خانواده‌های محترم شاهد در دعاوی مربوطه بنا به درخواست آنان

مجلس شورای اسلامی نیز طی ۴۳ سال گذشته با تصویب قوانین متعدد، تکالیفی را برای بنیاد شهید و امور ایثارگران مقرر کرده که هزینه اجرای برخی از قوانین به عهده بنیاد شهید و هزینه اجرای دیگر مصوبات به عهده سازمان‌های دولتی و حکومتی است. برای مثال هزینه اقدامات زیر بر عهده بنیاد شهید و امور ایثارگران است:

تخفیف هزینه بلیط هواپیما و قطار 

جانبازان ۲۵٪ و بالاتر، آزادگان و خانواده‌های شاهد و خانواده جانبازان ۷۰٪ در صورت مسافرت داخلی از طریق هر یک از شرکتهای دولتی یا خصوصی هواپیمایی، راه‌آهن و کشتیرانی با ارائه کارت ایثارگری و یا معرفی‌نامه بنیاد از پرداخت ۵۰٪ هزینه بلیط مسافرت معاف می‌باشند. کلیه مشمولان این ماده از پرداخت هزینه بلیط اتوبوس و مترو (داخل شهری) معاف می‌باشند. مشمولان این ماده در پروازهای خارجی با معرفی‌نامه بنیاد برای یک بار در سال از ۵۰٪ تخفیف مستقیم بهای روز فروش بهره‌مند می‌باشند.

قانون واگذاری خودرو به جانبازان ۵۰٪ و بالاتر

۴۰٪ بهای خودرو و سود تسهیلات آن توسط دولت و ۶۰٪ بهای آن به صورت تسهیلات بانکی، توسط نظام بانکی پرداخت و به صورت اقساط ۱۲۰ ماهه از حقوق جانباز کسر می گردد. 

کمک هزینه فوت

بنیاد مکلف است پس از فوت هریک از ایثارگران غیر‌‌مستخدم دولت، کمک هزینه فوت همانند مشمولان قانون پرداخت پاداش پایان خدمت و بخشی از هزینه‌های ضروری به کارکنان دولت مصوب ۲۶ اردیبهشت  ۱۳۷۵ و اصلاحیه‌های بعدی آن، به خانواده‌ آنان مشروط بر ‌اینکه به موجب قوانین و مقررات دیگری دریافت نکرده باشند، پرداخت نماید.

بیمه‌های اجتماعی (بیمه عمر و حادثه و بیمه حوادث غیر مترقبه)

الف) بیمه عمر (پرداخت غرامت فوت) و بیمه حادثه (پرداخت غرامت نقص عضو کلی و جزیی):

افراد مشمول بیمه عمر گروه‌های ذیل بوده مشروط به اینکه توسط هیچیک از دستگاه‌هایی که به نحوی از بودجه عمومی یا کمک دولت استفاده می‌نمایند ، تحت پوشش بیمه عمر و حادثه نباشند، پرداخت غرامت فوت و حادثه (منجر به نقص عضو کلی و جزئی) از سوی شرکت بیمه طرف قرارداد بنیاد (برنده مناقصه) به ذینفع / ذینفع‌های بیمه شده اصلی به میزان مبالغ ذیل:

جانبازان ۲۵٪ و بالاتر و فرزندان شاهد: مبلغ غرامت فوت ده میلیون تومان، حداکثر مبلغ غرامت حادثه ده میلیون تومان

همسران شاهد: مبلغ غرامت فوت هفت میلیون تومان، حداکثر مبلغ غرامت حادثه هفت میلیون تومان

والدین شاهد و جانبازان زیر ۲۵٪ و همسر جانبازان متوفی ۲۵٪ و بالاتر و همسر جانبازان متوفی زیر ۲۵٪ و آزاده فاقد درصد جانبازی و همسر آزاده متوفی فاقد درصد جانبازی: مبلغ غرامت فوت پنج میلیون تومان، حداکثر مبلغ غرامت حادثه پنج میلیون تومان

ب) بیمه حوادث غیرمترقبه:

منزل مسکونی (ملکی و یا استیجاری) و اسباب و اثاثیه منزل کلیه ایثارگرانی که در بنیاد شهید و امور ایثارگران دارای پرونده ایثارگری می‌باشند در مقابل حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله، رانش زمین، صاعقه، ترکیدگی لوله آب، بارش برف، آتش سوزی و... تا حداکثر ۳۵ میلیون تومان تحت پوشش بیمه حوادث غیرمترقبه خواهند شد.

مشمولین بیمه حوادث غیر مترقبه: جانبازان ۲۵٪ و بالاتر و فرزندان شاهد و همسران شاهد و والدین شاهد و جانبازان زیر ۲۵٪ و همسر جانبازان متوفی ۲۵٪ و بالاتر و همسران جانبازان متوفی زیر ۲۵٪ و آزاده فاقد درصد جانبازی و همسر آزاده متوفی فاقد درصد جانبازی

قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران

تامین و واگذاری زمین یا مسکن: 

• واگذاری منازل اجاره به شرط تملیک

• ارائه تسهیلات بانکی بلندمدت با کارمزد حداکثر ۴٪ با بازپرداخت ۲۰ ساله

• ودیعه مسکن استیجاری
• کمک بلاعوض
• پرداخت هزینه تعمیر منزل و تبدیل به احسن نمودن مسکن نامناسب
• معافیت از هزینه‌های آماده‌سازی زمین، خدمات و تسهیلات مهندسی و شهری که حسب مورد به ایثارگران واجد شرایط تعلق می‌گیرد.

تامین ۱۰۰٪ هزینه بهداشتی درمانی به صورت بیمه سلامت، بیمه همگانی، بیمه مکمل و بیمه خاص (خدماتی که مشمول قوانین بیمه همگانی و تکمیلی نمی‌گردند) خانواده شاهد، جانبازان، آزادگان و افراد تحت تکفل آنان بر عهده دولت بوده و اعتبارات آن هر ساله در قوانین بودجه سنواتی منظور می‌گردد.

بنیاد موظف است امکانات بهداشتی، درمانی، تشخیصی، توانبخشی، آموزشی، پیشگیری، دارو و تجهیزات مورد نیاز و برای گروه‌های ویژه جانبازان شیمیائی، اعصاب و روان، نخاعی و اندامهای مصنوعی داخلی و خارجی جانبازان تهیه و تامین نماید.

گفتنی است بسیاری از قوانین مصوب مرتبط با خانواده شهدا و ایثارگران، بار مالی برای بنیاد شهید و امور ایثارگران ندارد بلکه خدماتی است که سایر نهادها مکلف به ارائه آن به افراد تحت پوشش این بنیاد هستند مثل قانون «تخفیف هزینه برق مصرفی خانگی»، قانون «ورود خودرو ویژه جانبازان ۷۰٪»، یا قانون «وام ازدواج ویژه ایثارگران».

‌آیا بودجه بنیاد شهید کفاف هزینه وظایف محوله را نمی‌دهد؟

به گفته مهدی ایزدی، معاون حقوقی و امور مجلس بنیاد شهید و امور ایثارگران، شهدای پیروزی انقلاب اسلامی، رزمندگان دوران دفاع مقدس و کسانی که در مناطق جنگی به شهادت رسیدند و سایر مصادیق ایثارگری، مهاجرینی که بعد از خاتمه جنگ به مناطق جنگی مهاجرت کردند و با مین و اشیای باقی‌مانده از دوران دفاع مقدس برخورد کردند و شهید یا مجروح شدند، کسانی که توسط گروه‌های معارض و ضدانقلاب، یا کسانی که در مباحث امنیتی در مأموریت‌های ویژه به شهادت می‌رسند، تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران قرار می‌گیرند.

مجموع این افراد و خانواده‌های آنها به عنوان افراد تحت پوشش بنیاد شهید و امور ایثارگران در سال ۱۳۹۸ حدود ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر برآورد شده‌اند. محمد علی شهیدی رئیس پیشین بنیاد شهید و امور ایثارگران در دولت حسن روحانی گفته بود: «امروز آمار کل شهدای کشورمان حدود ۲۳۰ هزار نفر است و ۵۷۵ هزار نفر نیز به درجه رفیع جانبازی رسیده‌اند و بنیاد شهید و امور ایثارگران امروز جامعه‌ای بالغ بر ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر را تحت پوشش خود دارد.»

ما نمی دانیم که درآمد فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌های وابسته به بنیاد شهید و امور ایثارگران و کمک‌هایی که از رهبر و بقیه اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می‌کنند چقدر است، ولی می‌دانیم که بنیاد شهید و امور ایثارگران ، در سال ۱۴۰۰ معادل ۳۱,۵۰۹ میلیارد تومان بودجه دولتی دارد، اگر این رقم به ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار فرد تحت پوشش این بنیاد تقسیم شود، این بنیاد برای هر فرد تحت پوشش معادل ۹,۵۴۸,۳۰۳ تومان بودجه دارد حال آنکه اعتبارات سازمان بهزیستی به ازای هر فرد تحت پوشش ۱,۵۸۳,۴۶۸ تومان و بودجه کمیته امداد به ازای هر فرد تحت پوشش ۳,۵۷۶,۱۴۰ تومان است.

جمع‌بندی

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، معاون رئیس جمهور و رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران مدعی است: «بودجه کافی برای عمل به همه وظایف قانونی بنیاد شهید در اختیار نداریم».

آقای قاضی‌زاده دقیقا مشخص نکرده منظور او از وظایف قانونی بنیاد شهید چیست، اما در قوانین بودجه سالانه مبالغ مشخصی از محل اعتبارات عمومی و یارانه‌ها برای بنیاد شهید در نظر گرفته می‌شود. 

در قانون بودجه ۱۴۰۰ بیش از ۳۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبارات برای بنیاد شهید در نظر گرفته شده است. این بودجه معادل ۱/۷ برابر کل اعتبارات کمیته امداد و سه برابر اعتبارات سازمان بهزیستی است. 

اگر اعتبارات این سه سازمان حمایتی را به نسبت جمعیت تحت پوشش مقایسه کنیم سرانه بودجه بنیاد شهید ۶ برابر سازمان بهزیستی و ۲/۷ برابر کمیته امداد است که جمعیت تحت پوشش آنها به مراتب بیشتر از بنیاد شهید است. 

علاوه بر بودجه دولتی بنیاد شهید به منابع مالی دیگری نیز دسترسی دارد که اطلاعات شفافی درباره آنها در دست نیست. 

بنیاد شهید و امور ایثارگران با مالکیت صدها شرکت و کارخانه و موسسه مالی و بازرگانی وابسته به دو سازمان اقتصادی کوثر و سازمان اقتصادی و ذخیره شاهد یکی از بزرگترین کارتل‌های بزرگ اقتصادی ایران است.

طبق اساسنامه بنیاد شهید «هدایای رهبری و اشخاص حقیقی و حقوقی» نیز جزو منابع مالی بنیاد تعریف شده‌اند. تاکنون گزارشی درباره حجم کمک‌های رهبر جمهوری اسلامی و افراد دیگر به بنیاد شهید به صورت عمومی منتشر نشده است. 

اساسنامه بنیاد شهید و برخی قوانین تکالیفی را به عنوان وظایف بنیاد شهید تعریف کرده‌اند، علاوه بر اینها طبق قوانین جمهوری اسلامی سایر نهادها و دستگاه‌های اجرایی نیز موظف به ارائه تسهیلات و تخفیف‌های ویژه به افراد تحت پوشش بنیاد شهید هستند. 

با این اوصاف فکت‌نامه به این گفته امیرحسین قاضی زاده هاشمی، معاون رئیس جمهور و رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران مبنی بر اینکه «بودجه کافی برای عمل به همه وظایف قانونی بنیاد شهید در اختیار نداریم» نشان «نادرست» می‌دهد.