آیا نظرسنجی گالوپ نشان می‌دهد ۷۲درصد ایرانی‌ها از عملکرد رئیسی رضایت دارند؟

خبرگزاری فارس، روز پنج‌شنبه ۲۹ مهر در خبری اعلام کرد که «نتایج نظرسنجی گالوپ نشان می‌دهد ۷۲ درصد از شرکت‌کنندگان از عملکرد «ابراهیم رئیسی» رضایت دارند.» فارس در ادامه می‌نویسد:

گالوپ عملکرد رئیسی را با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری سابق ایران مقایسه کرده و نوشته او هرگز در دوران ریاست‌جمهوری‌اش موفق به کسب رضایت اکثریت در نظرسنجی‌های این مرکز نشد. در آخرین نظرسنجی گالوپ در دوران روحانی که نوامبر ۲۰۲۰ انجام شده تنها ۳۲ درصد از ایرانیان از عملکرد او ابراز رضایت کردند.

فارس در ادامه می‌نویسد:

واکسیناسیون گسترده کرونا یکی از دلایل افزایش رضایت ایرانی‌ها از عملکرد رئیس‌جمهور جدید ایران عنوان شده است. گالوپ می‌نویسد رئیسی حتی قبل از روی کار آمدن برنامه‌ای برای مقابله با بیماری همه‌گیر کرونا اعلام کرد. طبق نوشته گالوپ، تا قبل از انتخاب رئیسی در ماه ژوئن، تنها ۵ درصد از جمعیت ایرانیان واکسینه شده بودند. از آن زمان به بعد، میزان افراد واکسینه شده به نزدیک ۵۰ درصد رسیده است.
گالوپ نوشته است که افزایش دسترسی به واکسن‌ از منابع غیر غربی و تاکید دولت جدید به اقدام برای مقابله با بیماری همه‌گیر احتمالا عامل افزایش اعتماد مردم ایران به دولت کشورشان بوده است که اندکی بعد از روی کار آمدن رئیسی به ۶۲ درصد افزایش پیدا کرد.

این ادعا، در بسیاری دیگر از رسانه‌های داخلی تکرار شده‌است.

آیا نظرسنجی گالوپ نشان می‌دهد ۷۲ درصد ایرانی‌ها از عملکرد رئیسی رضایت دارند؟

موسسه افکارسنجی گالوپ یکی از موسسات خصوصی معتبر در زمینه نظرسنجی است. نتایج پژوهش‌ها و افکارسنجی این موسسه، در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های کلان در دنیا، تاثیرگذار است. 

این موسسه از سال ۲۰۰۵ سوالاتی را درباره عملکرد سران کشورهای و حکومت آنها انجام می‌دهد. داده‌های خام این نظرسنجی را این لینک می‌توانید ببینید. عموما حدود ۱۰۰۰ نفر در هر نظرسنجی در هر کشور شرکت می‌کنند. نظرسنجی‌های انجام شده در  ۳ سال اخیر در ایران، در ماه آگوست (مرداد و اوایل شهریور) انجام می‌شود. هرچند داده‌های دو نظرسنجی اخیر، آگوست ۲۰۲۱ و نوامبر ۲۰۲۰ که در ایران انجام شده، در این داده‌های خام نیامده، اما اطلاعات سال‌های قبل نشان می‌دهد که نظرسنجی به زبان فارسی و از طریق تماس با تلفن ثابت یا همراه شهروندان صورت گرفته‌است. ضریب خطای این نظرسنجی برای ایران در چندسال گذشته عددی بین ۳/۵ تا ۴ درصد بوده که شبیه بیشتر کشورهای دیگر است.

گالوپ درباره نظرسنجی اخیر در ایران یک اعلان خبری منتشر کرده و جزئیات بیشتری را در آن ذکر کرده‌‌است. سوال اول این نظرسنجی این است: «از عملکرد ابراهیم رئیسی در مقام ریاست جمهوری ایران رضایت دارید یا رضایت ندارید؟» در نظرسنجی‌های سال‌های گذشته نیز نام حسن روحانی به جای رئیسی در این سوال ذکر شده‌بود. همان‌طور که در این تصویر منتشر شده توسط گالوپ دیده می‌شود، ۷۲ درصد پاسخ‌دهندگان به این نظرسنجی از این عملکرد «رضایت» داشته‌اند.

همچنین در نتایج منتشر شده در گالوپ دیده می‌شود، در سه سال پایانی دولت روحانی، گزینه «عدم رضایت» همواره بیشتر از گزینه «رضایت» انتخاب شده‌است. بنابراین این ادعای فارس که «حسن روحانی هرگز در دوران ریاست‌جمهوری‌اش موفق به کسب رضایت اکثریت در نظرسنجی‌های این مرکز نشد» حداقل در ۳ سال آخر ریاست‌جمهوری او، درست است. اما این نتیجه را باید با سه نکته دیگر هم‌زمان درنظر گرفت:

1. این نظرسنجی تنها سه هفته پس از روی‌کار آمدن رئیسی (۲ تا ۹ شهریور ۱۴۰۰) انجام شده و در مقام مقایسه، برای نتیجه‌گیری درست باید نتیجه چنین نظرسنجی با نظرسنجی مشابه از عملکرد روحانی در سه هفته ابتدای مسئولیت او به‌عنوان رئیس جمهوری مقایسه شود و نه با دو یا سه سال آخر که بحران‌هایی مانند همه‌گیری کووید۱۹، خروج ایالات متحده از برجام، افزایش قطع برق سراسری، اثرات خشکسالی گسترده و اعتراضات در خوزستان و سایر نقاط، گریبان‌گیر دولت روحانی بود.
2. به‌نظر می‌رسد سه هفته یا ۲۱ روز زمان مناسبی برای مقایسه عملکرد یک رئیس جمهوری که در آن دوره حتی کابینه‌اش به‌طور کامل امور را در دست نگرفته‌اند، نیست.
3. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که نسبت رای رئیسی در خرداد ۱۴۰۰ به کل واجدین شرایط تنها ۳۰ درصد بوده‌است. نظرسنجی گالوپ تنها ۲ماه بعد از انتخابات ریاست جمهوری در ایران انجام شده که با کمترین مشارکت در تاریخ مواجه بوده و تنها ۴۹ درصد در انتخابات شرکت کرده‌اند و نزدیک‌ترین رقیب ابراهیم رئیسی هم «آرای باطله» بوده‌است.

گالوپ در ادامه این اعلان خبری می‌نویسد: «واکنش ضعیف دولت ایران به همه‌گیری کووید۱۹ همزمان با کاهش اعتماد ایرانیان به حکومت آنها بود… [در مقابل] رئیسی حتی قبل از روی کار آمدن، طرحی را برای مقابله با همه‌گیری، با تمرکز بر افزایش واکسیناسیون سراسری اعلام کرده‌بود. قبل از انتخابات رئیسی در پایان خردادماه، حدود ۵ درصد از مردم ایران حداقل یک دوز واکسن زده‌بودند. از آن زمان، درصد ایرانیان واکسینه شده نزدیک به ۵۰ درصد افزایش یافته‌است.»

آمار واکسیناسیون مورد ادعای گالوپ ظاهرا مربوط به تاریخ انتشار گزارش (۲۹ مهر ۱۴۰۰) است، وگرنه طبق آمار‌های رسمی آمار واکسیناسیون (افرادی که حداقل یک دوز واکسن دریافت کرده‌اند) از روز شروع کار دولت رئیسی تا آخرین روز نظرسنجی گالوپ از ۱۱/۳درصد به ۲۱/۹درصد رسیده است.

استدلال ذکر شده در متن اعلان خبری گالوپ، با ادعای خبرگزاری فارس که ممکن است موضوع واکسیناسیون سراسری در نتیجه این نظرسنجی موثر بوده‌باشد، منطقی به‌نظر می‌رسد اما به‌هرحال غیرقابل اثبات است.

مشروعیت حکومت در نظرسنجی گالوپ

نظرسنجی گالوپ سوالات دیگری را هم مطرح می‌کند که فارس و سایر سایت‌های خبری داخلی آن را پوشش نداده‌اند. سوال دیگر گالوپ، از پرسش‌شوندگان این است: «آیا به هر کدام از موارد زیر اعتماد دارید یا نه؟» گالوپ در اعلان خبری خود تنها پاسخ به یک مورد از آن موارد یعنی «دولت» (Government و نه فقط دولت یا قوه مجریه) را منتشر کرده‌است. 

همان‌طور که در تصویر دیده می‌شود، بیشترین پاسخ «بله» به این سوال در سال پایانی احمدی‌نژاد (۸۰ درصد) بوده‌است. در دوره نخست روحانی، این عدد بالای ۷۰ درصد بوده و پس از خروج ایالات متحده از برجام به حدود ۵۰ درصد کاهش یافت. پاسخ «بله» به سوال اعتماد به حکومت، در این نظرسنجی گالوپ، در یک دهه گذشته، برای اولین‌بار، در سال گذشته (۲۰۲۰) کمتر از پاسخ «نه» بوده‌است. در نظرسنجی اخیر، دوباره در سال ۲۰۲۱ این عدد به کمتر از ۶۰ درصد رسیده‌است.

این نشان می‌هد روند اعتماد شرکت‌کنندگان به حکومت و دولت جمهوری اسلامی ایران، در یک دهه گذشته کاهشی بوده است. نشانه‌ای که این گمانه را تقویت می‌کنند که نظام جمهوری اسلامی ایران با چالش مشروعیت دست به گریبان است. 

رئیسی زمانی سکان ریاست جمهوری را در دست گرفته که ۵۹ درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی به حکومت ایران اعتماد داشته‌اند در حالی که این عدد در سال اول ریاست جمهوری روحانی ۷۲ درصد بوده‌است. همچنین گالوپ در متن اعلان خبری خود نوشته‌است که این عدد در آبان ۱۳۹۹ به ۴۱ درصد هم رسیده‌بوده که البته این عدد را در نمودار نیاورده‌است. همچنین اعلان خبری گالوپ در ادامه ذکر می‌کند که پاسخ «بله» به سوال اعتماد به حکومت، در روزهای اولیه بعد از روی کار آمدن رئیسی، ۶۲ درصد بوده‌است. اما در نمودار عدد ۵۹ درصد را برای سال ۲۰۲۱ درج کرده‌است.

خبرگزاری فارس مدعی است: «نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی گالوپ نشان می‌دهد ۷۲ درصد ایرانی‌ها از عملکرد رئیسی رضایت دارند.»

بله. در نظرسنجی موسسه معتبر گالوپ که اوایل شهریور ماه انجام شده، ۷۲ درصد پاسخ‌دهندگان به این نظرسنجی از عملکرد رئیس‌جمهوری ایران اظهار «رضایت» کرده‌اند. اما ما به این ادعا نشان «نیمه‌درست» دادیم.

فکت‌نامه نشان نیمه‌درست را در مواردی به کار می‌برد که «گفته یا آمار، واقعیت دارد اما توضیح یا اطلاعات بیشتری نیاز است و در برخی موارد ممکن است جزئیاتی مهم، ذکر نشده باشد.» اما چه جزئیاتی در گزارش خبرگزاری فارس ذکر نشده است:

1. این نظرسنجی تنها سه هفته بعد از روی‌کارآمدن رئیسی (۲ تا ۹ شهریور ۱۴۰۰) و در شرایطی انجام شده که زمان بسیار کوتاهی برای بررسی عملکرد یک رییس‌جمهور است.
2. در این نظرسنجی سوال دیگری هم مطرح شده که نشان می‌دهد روند اعتماد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، به حکومت و دولت جمهوری اسلامی کاهشی است. 
3. این نظرسنجی بخشی از پروژه بزرگ موسسه گالوپ است که سوالاتی واحد را درباره عملکرد دولت‌ و حکومت کشورهای گوناگون انجام می‌دهد. هنوز اطلاعات دو نظرسنجی اخیر گالوپ در لیست داده‌های خام گالوپ نیامده‌اند. 
4. در متن گزارشی که گالوپ درباره ایران نوشته، برخی اطلاعات گمراه‌کننده وجود دارد. از جمله در تحلیل افزایش نسبی میزان رضایت از عملکرد رئیسی به افزایش نرخ واکسیناسیون تا ۵۰ درصد اشاره شده، در حالی که آمار واکسیناسیون (افرادی که حداقل یک دوز واکسن زده‌اند) در آخرین روز نظرسنجی نظرسنجی (۲۱/۹درصد) است.
5. نظرسنجی موسسه گالوپ یک نظرسنجی تلفنی با جامعه آماری هزار نفری است و نتایج آن لزوما به معنای محبوبیت ابراهیم رئیسی یا رضایت «ایرانی‌ها» از عملکرد رئیس‌جمهوری نیست.  
6. طبق آمارهای رسمی، انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم با کمترین میزان نرخ مشارکت برگزار شده و ابراهیم رئیسی با کمترین نسبت آرا و با فاصله چشمگیر با میانگین نسبت آرای روسای جمهوری پیشین، پیروز انتخابات شده است. 

با این اوصاف، فکت‌نامه به این ادعای خبرگزاری فارس و سایر رسانه های داخلی که «نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی گالوپ نشان می‌دهد ۷۲ درصد ایرانی‌ها از عملکرد رئیسی رضایت دارند.» نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.

به‌روزرسانی (۳ آبان ۱۴۰۰): در متن اولیه منتشر شده در فکت‌نامه، درباره تناقض آمار منتشر شده در گالوپ درباره تعداد واکسیناسیون، اشاره کردیم که تا روز ۳۰ مهر ۱۴۰۰ تنها ۳۵‌درصد مردم ایران واکسینه شده‌اند و ادعای ۵۰ درصد، صحیح نیست. برداشت ما از لغت «واکسینه‌شدن» تزریق دوز دوم (Fully Vaccinated) بوده‌است. اما در تصحیح بعدی، براساس جمله‌بندی گزارش گالوپ، واکسینه شدن را به معنی تزریق حداقل یک دوز واکسن درنظر گرفتیم

به نظر می‌رسد آمار واکسیناسیون مورد ادعای گالوپ ظاهرا مربوط به تاریخ انتشار گزارش (۲۹ مهر ۱۴۰۰) است، وگرنه طبق آمار‌های رسمی آمار واکسیناسیون (افرادی که حداقل یک دوز واکسن دریافت کرده‌اند از روز شروع کار دولت رئیسی تا آخرین روز نظرسنجی گالوپ از ۱۱/۳درصد به ۲۱/۹درصد رسیده است. 

با این‌حال فکت‌نامه جمله قبلی که «براساس آمار وزارت بهداشت حتی تا ۳۰ مهر هم تنها ۳۵درصد واکسینه [کامل] شده‌اند» را حذف از متن گزارش حذف کرد.