آیا در دولت دوم احمدی‌نژاد سالی یک میلیون مسکن در ایران ساخته شده است؟

علی نیکزاد، نایب رییس مجلس شورای اسلامی و وزیر راه و شهرسازی در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد، روز یکشنبه هفتم شهریور ماه ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با یکی از بخش‌های خبری تلویزیون دولتی ایران گفت: «در دولت دهم از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲  ۴میلیون و ۳۰۰ هزار واحد مسکونی در کشور ساخته شد.»

بر اساس گفته‌های علی نیکزاد وزیر راه و شهرسازی در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد،‌ به طور متوسط هر سال بیش از یک میلیون واحد مسکونی ساخته شده است و از این رو نایب رییس مجلس معتقد است دولت سیزدهم می‌تواند این کار یعنی ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی را تکرار کند.

آمار شفاف و روشنی با جزئیات قابل قبول از میزان ساخت سالانه واحدهای مسکونی در ایران وجود ندارد، اما می‌توان با استفاده از منابع آماری مختلف و بررسی آنها به برآوردی از تعداد سالانه ساخت واحدهای مسکونی در ایران دست یافت.

آمارها پروانه‌های ساختمانی وزارت راه و شهرسازی و بانک مرکزی

بر اساس آماری که وزارت راه و شهرسازی در وب سایت خود قرار داده و آن را آماری برگرفته از «گزارشات پروانه‌های ساختمانی بانک مرکزی» معرفی کرده است، در بازه زمانی پنج ساله ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ تعداد مجموع واحدهای مسکونی پیش‌بینی‌شده در پروانه‌های ساختمانی صادرشده از سوی شهرداری‌های مناطق شهری ایران ۳,۴۳۹,۵۴۷ دستگاه بوده است.

بر اساس این آمار برگرفته از داده‌های بانک مرکزی ایران، در این دوره پنج ساله در هیچ سالی شمار واحدهای مسکونی پیش‌بینی شده در پروانه‌های ساختمانی صادره بیش از یک میلیون واحد نبوده است.

بیشترین تعداد واحد مسکونی پیش‌بینی‌شده در پروانه‌های ساختمانی صادرشده از سوی شهرداری‌های مناطق شهری ایران در این دوره زمانی مربوط به سال ۱۳۹۰ است که ۷۶۴,۵۶۹ واحد مسکونی در پروانه‌های ساختمانی در نظر گرفته شده بود.

با اینکه دولت دهم از مردادماه سال ۱۳۸۸ آغاز به کار کرده و در میانه تابستان ۱۳۹۲ به کار خود پایان داد، اما برای راحتی کار محاسبه عملکرد این دولت در حوزه ساخت مسکن را با احتساب آمارهای کامل این دو سال در نظر گرفته‌ایم.

به طور متوسط در دوره پنج ساله ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲سالانه ۶۸۷,۹۰۹ واحد مسکونی در پروانه‌های ساختمانی صادره پیش‌بینی شده است.

آمار پروانه‌های ساختمانی سازمان شهرداری‌ها

منبع آماری دیگری که برای بررسی تعداد واحدهای مسکونی ساخته‌شده و هر سال می‌توان به آن استناد کرد، گزارش‌های مرکز آمار ایران از «اطلاعات پروانه‌های ساختمانی صادرشده توسط شهرداری‌های کشور» است.

بررسی این گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که آمارهای دوره ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ کامل نیست و آمارهای مربوط به نیمه دوم سال ۱۳۸۸ در دست نیست. به طور معمول فعالیت‌های ساخت و ساز در نیمه اول سال با رونق بیشتری همراه است اما حتی با فرض اینکه در نیمه دوم سال ۱۳۸۸ تعداد واحدهای مسکونی پیش‌بینی‌شده در پروانه‌های ساختمانی صادر شده با تعداد این واحدها در نیمه اول سال برابر بوده است، باز هم مجموع تعداد واحدهای مسکونی پیش‌بینی شده در پروانه‌های ساختمانی کمتر از آمار ادعای آقای نیکزاد است. 

بر اساس این گزارش‌های آماری، در دوره ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ که متناظر به سال‌های فعالیت دولت دهم است، در مجموع در پروانه‌های ساختمانی صادرشده از سوی شهرداری‌های شهرهای ایران، ۳,۳۶۲,۳۵۴ واحد مسکونی در نظر گرفته شده است.

بالاترین تعداد واحدهای مسکونی پیش‌بینی‌شده در این پروانه‌های ساخت، مربوط به سال ۱۳۹۲ است که البته دولت دهم تا مرداد ماه آن سال بر سر کار بود، در آن سال ساخت ۸۰۹,۸۴۳ واحد مسکونی در پروانه‌های ساختمانی صادرشده از سوی شهرداری‌های شهرهای ایران پیش‌بینی شده بود.

میانگین سالانه تعداد واحدهای مسکونی در نظر گرفته شده در این پروانه‌های در بازه زمانی پنج ساله ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲، به ۶۷۲,۴۷۱ واحد مسکونی بالغ می‌شد.

تحلیل داده‌های سرشماری

صرف نظر از این آمارهای موضوعی و تخصصی، در سرشماری‌های نفوس و مسکن که مرکز آمار ایران در دوره‌های پنج ساله در ایران انجام می‌دهد، اطلاعات آماری جالب توجهی از تعداد واحدهای مسکونی در سراسر ایران گردآوری و منتشر می‌شود. 

اگرچه دوره‌های زمانی انجام این سرشماری‌ها با دوره کاری دولت‌ها از جمله دولت دهم منطبق نیست، اما از منظر بررسی میانگین توان ساخت سالانه مسکن در ایران می‌تواند داده‌های آماری قابل اتکایی را ارائه کند.

وزارت راه و شهرسازی در وب سایت خود خلاصه‌ای از نتایج این سرشماری‌‌های نفوس و مسکن را منتشر کرده است. براساس سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵، تعداد واحدهای مسکونی در ایران ۱۵,۸۵۹,۹۲۶ دستگاه بود، این تعداد واحد مسکونی در سرشماری نفوس و مسکن بعدی در سال ۱۳۹۰ به ۱۹,۹۵۴,۷۰۸ دستگاه افزایش می‌یابد. 

مقایسه این دو عدد نشان می‌دهد که در این پنج سال، تعداد واحدهای مسکونی در سراسر ایران ۴,۰۹۴,۷۸۲ دستگاه افزایش یافته است، به عبارتی دیگر در بازه زمانی ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ به طور میانگین سالانه ۸۱۸,۹۵۶ واحد مسکونی به آمار موجودی مسکن اضافه شده است که با ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی حدود ۲۰۰ هزار واحد اختلاف دارد.

در فاصله زمانی دو سرشماری سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ هم در مجموع ۲,۸۷۵,۲۹۵ واحد مسکونی به موجودی مسکن کل کشور اضافه شده است. به عبارتی میانگین تولید خالص مسکن در این مدت ۷۱۸,۸۲۳ واحد بوده است.

بررسی میانگین بلندمدت میزان ساخت سالانه واحدهای مسکونی در ایران نیز نشان می‌دهد که در دوره ۲۰ ساله ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵، میزان افزایش تعداد واحدهای مسکونی ۱۲,۰۵۹,۸۹۱ دستگاه بوده است. با این حساب در این دوره زمانی ۲۰ ساله هر سال به طور متوسط  ۶۰۲,۹۹۵ هزار واحد مسکونی به آمار موجودی مسکن در ایران اضافه شده است.

آمار مسکن مهر

بر اساس اطلاعات موجود در گزارش‌ «مستندسازی مسکن مهر» که در سایت وزارت راه و شهرسازی منتشر شده، از مجموع ۲,۰۵۴,۸۴۸ واحد مسکونی تعریف شده در این پروژه، کار ساخت تنها ۱,۲۵۵,۶۲۵ واحد تا بهمن ۱۳۹۲ به پایان رسیده بود. 

این واحدها پروانه ساخت داشته‌اند و قاعدتا در آمار پروانه‌های ساختمانی شمارش شده‌اند. 

جمع‌بندی

علی نیکزاد، نایب رییس مجلس شورای اسلامی و وزیر راه و شهرسازی در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد،مدعی است در زمان وزارت او بیش از چهار میلیون و ۳۰۰ هزار واحد مسکونی در کشور ساخته شد.

ما نمی‌دانیم این عدد از کجا آمده و چطور محاسبه شده است، اما می‌دانیم با آمارهای رسمی و برآوردهای معتبر آماری همخوانی ندارد. 

طبق آمارهای بانک مرکزی در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ در مجموع کمتر از ۳ میلیون ۴۴۰ واحد مسکونی در ایران پروانه ساخت گرفته‌اند. اعداد و ارقام گزارش‌های مرکز آمار و سازمان‌های شهرداری‌ها هم در همین حدود است. با این حساب میانگین واحد مسکونی پیش‌بینی شده در پروانه‌های ساختمانی طی این پنج سال، کمتر از ۷۰۰ هزار واحد در سال است. 

این البته آمار پروانه‌های ساختمانی در مناطق شهری است. ممکن است تعداد واحدهایی که نهایتا ساخته می‌شوند متفاوت از این باشند. از سوی دیگر آماری از ساخت و ساز در مناطق روستایی در دست نیست، اما تحلیل داده‌های سرشماری هم نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ سالانه به طور متوسط ۸۱۹ هزار واحد مسکونی به آمار موجودی مسکن در ایران اضافه شده است. این عدد در فاصله ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ کاهش پیدا کرده و به حدود ۷۱۹ هزار واحد در سال رسیده است. 

گزارش‌های وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد در زمان وزارت آقای نیکزاد، از حدود ۲ میلیون واحد تعریف شده در پروژه مسکن مهر، کار ساخت تنها یک میلیون و ۲۵۵ هزار واحد به پایان رسیده است. 

با این حساب مشخص است که ادعای ساخت یک میلیون مسکن در سال در دولت دوم احمدی‌نژاد در تناقض با تمام گزارش‌های رسمی و برآوردهای آماری است. به همین علت فکت‌نامه به این گفته علی نیکزاد که «در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ حدود ۴میلیون و ۳۰۰ هزار واحد مسکونی در کشور ساخته شد» نشان «نادرست» می‌دهد.