حسن روحانی
رییس‌جمهور پیشین
هیچ‌کدام از واکسن‌های کرونا سیر طبیعی و همه مراحل خود را طی نکرده‌اند.
نادرست
آیا واکسن‌های کرونا سیر طبیعی و همه مراحل خود را طی نکرده‌اند؟
حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین جمهوری اسلامی ایران روز دوشنبه ۱۱ مرداد در آخرین مصاحبه خود در مقام رئیس دولت، در بخش مربوط به کارنامه‌اش در زمینه مهار کرونا ادعا کرد «هیچ‌کدام از واکسن‌های کرونا سیر طبیعی خود را طی نکرده‌اند.» او گفت: «البته می‌دانید واکسن هیچ کدام سیر طبیعی کامل خود را هنوز در دنیا طی نکرده است همه مراحل خود را طی نکرده ولی به هر حال اگر می‌خواست همه مراحل را طی کند شاید دو سال، سه سال، پنج سال، واکسن‌هایی هستند که ۱۰ سال، ۱۲ سال طول می‌کشند تا به مراحل نهایی برسند. واکسن‌هایی تولید شد که در مرحله بالینی سوم حاضر بودند به ما بدهند منتها معنی آن این بود که مردم ما هم در این آزمایش وارد شوند یعنی همانطور که روی مردم خودشان داشتند تست می‌کردند روی مردم ما هم تست می‌کردند حال اگر واکسن‌ها ناموفق بود یا مشکل ایجاد می‌کرد ببینید چه بلوایی درست می‌شد.»
او این مطلب را در توجیه سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه واکسیناسیون کرونا مطرح کرد. گویی خریدن واکسن‌های موجود در دنیا یک خطر بوده و کشورهای دیگر این خطر را برای مردم خود ایجاد کرده‌اند اما دولت ایران، احتیاط کرده و اجازه نداده واکسن‌هایی که به قول روحانی «همه مراحل خود را طی نکرده‌اند» به ایران بیاید و روی مردم کشور آزمایش شود.
در این مطلب،درستی این ادعا را بررسی می‌کنیم.
ادعایی که در میان مسئولان جمهوری اسلامی بی‌سابقه نیست
به غیر از حسن روحانی، افراد دیگری نیز از زمان مطرح شدن بحث خرید واکسن کرونا، ادعاهای مشابهی را مطرح کرده‌اند؛ این ادعا که واکسن‌های کرونا قابل اعتماد نیست، عوارض ناشناس و خطرناکی دارد و کشورها در حال آزمایش آن بر روی مردم کشور خود هستند.
رهبر جمهوری اسلامی:
مهم‌ترین ادعا شاید مربوط به سخنرانی معروف رهبر جمهوری اسلامی ایران در ۱۹ دی ۱۳۹۹ باشد؛ سخنرانی ممنوعیت ورود واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی. او در بخشی از این سخنرانی گفت: «من واقعاً اعتماد هم ندارم، نمی‌دانم، گاهی اوقات هست که اینها می‌خواهند واکسن را روی ملت‌های دیگر امتحان کنند، ببینند اثر می‌کند یا نمی‌کند. بنابراین، از آمریکا و از انگلیس [واکسن تهیّه نشود].» ما در فکت‌نامه به این ادعا نشان نادرست دادیم و توضیح دادیم که چرا این ادعا، بی‌اساس است. در آن زمان، واکسن کرونای فایزر، در مرحله آزمایشی نبود و در مرحله آزمایشی نیز بر روی «ملت‌های دیگر» آزمایش نشده بود. این واکسن پس از طی کردن موفقیت‌آمیز مراحل آزمایشی، در آن زمان در بیش از چهل کشور دنیا مجوز گرفته و تا آن زمان، شش میلیون نفر از آمریکایی‌ها نیز آن را دریافت کرده بودند.
نامه ۲۵۰۰ پزشک:
یکی دیگر از ادعاهای مشهور در زمینه بی‌اعتمادی به واکسن‌های کرونا، مربوط به نامهای مشهور به نامه «۲۵۰۰ پزشک» در حمایت از دستور رهبر جمهوری اسلامی ایران بود؛ نامهای که در ۲۳ دی یعنی چند روز بعد از دستور رهبر جمهوری اسلامی نوشته شده بود.
در این نامه هم ادعا شده بود واکسن کرونا در مرحله آزمایش است و فرایند اعطای تاییدیه این واکسن ابهام دارد؛ حرفی شبیه به ادعای این روزهای حسن روحانی درباره «غیرطبیعی» بودن فرایند تایید این واکسن. در فکت‌نامه توضیح دادیم که چرا این ادعا نادرست است.
هنوز نام همه کسانی که این نامه را امضا کردند مشخص نیست اما در میان نامهای منتشر شده افراد نزدیک به آیت‌الله خامنه‌ای و هم‌فکر با نظام جمهوری اسلامی به چشم می‌خورد.
سعید نمکی وزیر بهداشت:
اما به غیر از رهبر جمهوری اسلامی و گروهی از افراد نزدیک به حکومت، یک مقام رسمی دولت جمهوری اسلامی نیز در دوره‌ای ادعا کرده بود واکسن‌های کرونایی که در کشورهای همسایه تزریق می‌شود، کارآزمایی بالینی است و نه واکسیناسیون؛ حرفی شبیه به ادعای روز دوشنبه حسن روحانی.
سعید نمکی چند روز پس از سخنرانی معروف رهبر جمهوری اسلامی یعنی در روز ۲۲ دی ۱۳۹۹ این ادعا را مطرح کرده بود. در فکت‌نامه، این ادعا را نیز بررسی کردیم و نشان دادیم که در آن زمان، خبری از آزمایش بر روی مردم نبوده و واکسیناسیون، بر اساس روش‌های پذیرفته‌شده علمی و معتبر، پس از آزمایش‌های موفقیت‌آمیز در سه مرحله کارآزمایی بالینی، به صورت سراسری در کشورهای همسایه ایران آغاز شده است.
بنابراین پیشینه این ادعای حسن روحانی را می‌توان در سطوح مختلف مسئولان و تصمیم‌گیران کشور، پیدا کرد.
این ادعا البته محدود به ایران نیست. بخشی از جریان ضدواکسن در دنیا تلاش می‌کند این باور را به صورت عمومی تبلیغ کند که چون واکسن‌های کرونا سریع‌تر از واکسن‌های مشابه به تولید انبوه و واکسیناسیون عمومی رسیده‌اند، پس روال‌های علمی و طبیعی را طی نکرده‌اند. سایت‌های درستی‌سنجی نیز درباره این موضوع، مقالاتی را منتشر کرده‌اند.
واکسن‌های کرونا چگونه تایید می‌شوند؟
مسئولان بهداشتی در کشورهای مختلف دنیا، مسئول تایید واکسن‌های کرونا و سایر واکسن‌ها هستند. هر کشور بر اساس قوانین و شرایط خود، اسناد و داده‌های علمی و معتبر مربوط به واکسن کرونا را بررسی می‌کند و در نهایت تصمیم می‌گیرد که یک واکسن تحت چه شرایطی می‌تواند در آن کشور، استفاده شود. در این مطلب می‌توانید با فرایندهای مربوط به آزمایش‌های بالینی و تایید واکسن که از سوی سازمان بهداشت جهانی منتشر شده بیشتر آشنا شوید.
واکسن‌های کرونا که به صورت عمومی در کشورهای مختلف جهان تزریق می‌شوند و تا کنون بیش از چهار میلیارد دوز از آنها تولید و استفاده شده، ابتدا سه مرحله کارآزمایی بالینی را پشت سر می‌گذارند. هر مرحله تعداد بیشتری از افراد را در برمی‌گیرد و در نهایت پس از آنکه «تاثیر» و «ایمنی» واکسن در این سه واکسن تایید شد، بررسی نتایج آن از سوی کشورها آغاز می‌شود. بنابراین این ادعا که کشورها در حال آزمایش واکسن بر روی مردم خود یا مردم کشورهای دیگر بوده‌اند، ادعای بی‌اساسی است. البته واکسن‌های کرونا ممکن است شرایط استفاده مختلفی داشته باشند. مثلا واکسن کرونای فایزر در آمریکا، شرایط «تایید اضطراری» دارد.
آیا تایید اضطراری به معنی طی نشدن مراحل کارآزمایی بالینی است؟
خیر. معمولا کارآزمایی بالینی در تولید واکسن‌ها، زمان‌بر است و مدت زمان بیشتری برای هر فاز از مرحله تست انسانی سپری می‌شود و تاکنون سابقه نداشته واکسنی به این سرعت ساخته و عملیات واکسیناسیون با آن انجام شده باشد، ولی در خصوص واکسن کووید ۱۹ به دلیل قرار داشتن در شرایط اضطرار، سازمان غذا و داروی آمریکا FDA در تاریخ ۱۱ دسامبر ۲۰۲۰ (۲۰ آذر ۹۹) به شرکت فایزر- بایون تک مجوز توزیع واکسن تولیدی با در نظر گرفتن شرایط اضطرار را داد (Emergency Use Authorization، EUA) چرا که از نگاه این سازمان، خطرات ویروس کرونا و جان انسان‌هایی که به دلیل شیوع این بیماری در خطر افتاده، به شدت بالا است.
البته این بدان معنا نیست که شرکت فایزر-بایون تک، بدون طی مراحل کارآزمایی بالینی و اطمینان از اثربخشی و امن بودن واکسن، مجوز توزیع را دریافت کرده‌اند، بلکه اجازه یافته‌اند برخی از دستورالعمل‌ها را در زمان کوتاه‌تری انجام دهند. به همین دلیل در نامه سازمان غذا و داروی آمریکا FDA به صراحت آمده: «FDA می‌تواند به جامعه عمومی و پزشکی اطمینان دهد که ارزیابی کاملی از اطلاعات موجود در مورد ایمنی، اثربخشی و کیفیت این واکسن را انجام داده است.»
اطلاعات بیشتر را می‌توانید در این سه مطلب بخوانید و بررسی کنید که در زمانی که حسن روحانی ادعا می‌کند کشورها در حال آزمایش واکسن‌های کرونا بر روی مردم بوده‌اند و هیچ کدام از واکسن‌ها فرایندهای طبیعی و «همه فرایندهای» خود را طی نکرده‌اند، شرایط واکسیناسیون به چه صورت بوده است.
آیا واکسیناسیون کرونا در کشورهای همسایه، آزمایش و کارآزمایی بالینی است؟
درستی‌سنجی نامه «۲۵۰۰ پزشک» در دفاع از ممنوعیت «واکسن آمریکایی»
آیا واکسن کرونا در حال آزمایش شدن بر روی ملت‌های دیگر است؟
اسناد مربوط به تایید واکسن‌های کرونا در سازمان بهداشت جهانی
جمع‌بندی
حسن روحانی در آخرین مصاحبه خود به عنوان رئیس دولت جمهوری اسلامی ادعا کرد واکسن‌های کرونا مراحل طبیعی و همه فرایندهای خود را طی نکرده بودند و کشورها در حال آزمایش آن بر روی مردم کشورشان بوده‌اند. این ادعا نادرست است. اسنادی که از سوی شرکت‌های سازنده واکسن‌های تاییدشده کرونا منتشر شده نشان می‌دهد این واکسن‌ها پیش از آغاز واکسیناسیون عمومی، سه مرحله کارآزمایی بالینی خود را بر روی گروه‌هایی از افراد پشت سر گذاشته‌اند و مسئولان سلامت کشورها پس از بررسی نتایج مربوط به «ایمنی» و «موثربودن» واکسن، اجازه استفاده از آنها را صادر کرده‌اند. اینکه واکسن‌های کرونا سریع‌تر از دیگر واکسن‌ها اجازه استفاده گرفته‌اند، مربوط به حذف برخی مراحل یا طی نشدن آنها نیست.
بنابراین این ادعای حسن روحانی که همه واکسن‌های کرونا «سیر طبیعی» و همه مراحل خود را طی نکرده‌اند و کشورها در حال آزمایش آن بر روی مردم خود بوده‌اند، ادعایی «نادرست» است.