عدم مشارکت به دلیل کرونا و «نرخ واقعی مشارکت» از نگاه صفارهرندی

محمد حسین صفارهرندی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و وزیر پیشین ارشاد در دولت احمدی‌نژاد، روز ۳۱ خرداد ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم گفته است:

«بین ۸ تا ۱۰ درصد کسانی که تصمیم داشتند در انتخابات شرکت کنند، به‌دلیل کرونا احتمالا منصرف شده شرکت نکردند... اگر بخواهیم این انتخابات را از منظر میزان مشارکت دقیق‌تر معرفی کنیم، باید بگویم مشارکت ۵۸/۸ درصد بوده است؛ یا اینکه حداقل باید گفته شود مشاركت ۵۵ درصد بود.»

او در صحبت‌های خود به نظرسنجی‌‌هایی استناد می‌کند که پیش از انتخابات انجام شده که در آنها گفته شده «بین ۱۶ تا ۲۰ درصد پاسخ‌دهندگان در نظرسنجی‌ها گفته بودند که شاید به‌دلیل کرونا منصرف شوند و در انتخابات شرکت نکنند.» او گفته این نسبت‌ها بر اساس «روش معمول در نظرسنجی‌ها» نصف شده‌اند و به این ترتیب نسبت ۸ تا ۱۰ درصد به دست آمده است. 

نمی‌دانیم این «روش معمول در نظرسنجی‌ها» چیست و بر اساس کدام متد علمی نتایج نظرسنجی‌ها را نصف می‌کنند تا به عدد واقعی برسند. آنچه می‌دانیم این است: در زمانی که صفار هرندی این ادعا را مطرح کرده، نتایج هیچ نظرسنجی به طور عمومی در دسترس نبوده که در آن گفته شده باشد ۱۶ یا ۲۰ یا ۸ یا ۱۰ درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی به دلیل کرونا در انتخابات شرکت نمی‌کنند.

خبرگزاری فارس، روز ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ (حدود یک ماه قبل از انتخابات) در گزارشی به استناد یک نظرسنجی نامشخص که گفته شده توسط «یکی از معتبرترین مراکز نظرسنجی‌های کشور» انجام شده، اعلام کرد:«۲۱درصد مردم به دلیل کرونا در انتخابات شرکت نمی‌کنند.» معلوم نیست این نظرسنجی توسط چه مجموعه‌ای و به چه شکلی انجام شده است. 

براساس یک نظرسنجی دیگر که در فاصله ۶ تا ۱۳ خرداد ۱۴۰۰ توسط گروه مطالعات افکارسنجی ایرانیان (گمان) از خارج از ایران انجام شده، از حدود ۷۵ درصدی که اعلام کردند در انتخابات رای نخواهند داد، حدود ۲ درصد «کرونا و خطرات سلامتی حضور در صف رای‌گیری» را دلیل عدم شرکت خود در انتخابات اعلام کردند. 

با این حساب بخش اول گفته آقای صفارهرندی، یعنی استناد به نظرسنجی‌ها برای تخمین نسبت افرادی که به دلیل کرونا در انتخابات شرکت نکرده‌اند، بی‌اساس است. 

آیا استفاده از عبارت «نرخ واقعی مشارکت» درست است؟

اما بخش دوم جمله و نتیجه‌گیری او هم درست نیست. حتی اگر نظرسنجی‌های معتبر تایید کنند که ۸ تا ۱۰ درصد افراد به دلیل کرونا در انتخابات شرکت نکرده باشند، باز هم نمی‌توان آمار مشارکت را با اسم «نرخ واقعی»‌ بالا برد و با اطمینان گفت اگر کرونا نبود، نرخ مشارکت در انتخابات مثل همیشه بود. 

طبق آمار رسمی، نرخ مشارکت در انتخابات ۱۴۰۰ برابر ۴۸/۸ درصد و میانگین نرخ مشارکت در دوازده دوره پیش انتخابات ریاست جمهوری ۶۷ درصد است. با این حساب مشخص است میزان مشارکت در این دوره ۱۷ واحد درصد کمتر میانگین است و حدود یک سوم به نسبت معمول کاهش پیدا کرده است. 

میزان کاهش انتخابات را می‌توان به شکل‌های مختلف تحلیل و تفسیر کرد. می‌توان درباره متغیرهای زیادی صحبت کرد که وجود یا عدم وجود یا حتی شدت تفاوت آنها می‌توانست روی انتخابات تاثیر بگذارد. مثلا می‌توان از آزادی انتخابات، رد صلاحیت‌های گسترده، عدم شفافیت، فساد سازمان‌یافته، تشدید بحران‌های اقتصادی، فقر، بحران معیشت، سرکوب اعتراضات عمومی، انزوای بین‌المللی، تحریم‌ها، همه‌گیری کرونا، مشکل واکسن و ده‌ها موضوع دیگر گفت که در صورت نبود یا تغییر شدت آنها ممکن بود نرخ مشارکت در دنیاهای موازی تغییر کند، اما این متفاوت از «نرخ واقعی» مشارکت در انتخابات در دنیای واقعی است. 

با این اوصاف گفته حسین صفار هرندی صرفا نتیجه‌گیری مخدوش از نظرسنجی‌های نامشخصی است که اطلاعی از کم و کیف آن در دست نیست. به همین دلیل فکت‌نامه این گفته را که «۸ تا ۱۰ درصد افراد به‌دلیل کرونا در انتخابات شرکت نکردند، بنابراین نرخ واقعی مشارکت بین ۵۵ تا ۶۰ درصد است»، بی‌پایه و اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.