آیا ۵ هزار «آقازاده» در آمریکا سکونت دارند؟

محمد غرضی، وزیر پیشین نفت، پست، تلگراف و تلفن در دهه ۶۰ و ۷۰ روز ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا گفته است: «۵ هزار نفر از فرزندان مسئولان کشور در آمریکا سکونت دارند.» او با بیان اینکه من نه اصولگرا و نه اصلاح‌طلب را خدمتگزار نمی‌دانم، گفته: «تا امروز جیب مردم به نفع جناح‌های راست و چپ تخلیه شده است. ۵ هزار نفر از فرزندان مسئولان کشور در آمریکا سکونت دارند و دلارهای مردم را بردند و فکر می‌کنند که زندگی می‌کنند، اما من مطمئنم که آنها خفت دنیا و آخرت را با خود و پدرانشان حمل می‌کنند.»

این اولین بار نیست که آقای غرضی چنین چیزی می‌گوید. او پیش‌ترهم چنین آماری را اعلام کرده، از جمله روز ۱۰ آبان ۹۹ نیز به باشگاه خبرنگاران جوان گفته بود: «اگر دقت کنید می‌بینید که ۵ هزار نفر از فرزندان مدیران میانی کشور در خارج از کشور حضور دارند و مجموعا از ۵۰ میلیون تا یک میلیارد دلار ارز از کشور خارج کرده‌اند؛ با این حال این افراد مدعی اداره کشور هستند و به همین خاطر است که مردم به آن‌ها اعتماد نمی‌کنند».

منبع این خبر چیست؟

پیش از هر چیز تلفنی از آقای غرضی درباره پرسیدیم منبع آماری که ارائه می‌کند چیست و چه سطحی از مسئولان در نظام حکومتی و مدیریتی کشور را در نظر دارد؟ خوشبختانه او به سوال ما پاسخ داد: 

«سال ۲۰۱۷ دونالد ترامپ اعلام کرد حدود ۵ هزار نفر از فرزندان مسئولان ایرانی در این کشور زندگی می‌کنند و باید آنها را دیپورت کنیم. البته دولت ترامپ بعدا این کار را نکرد ولی به هر حال نظام حاکمیتی آمریکا چنین ادعایی دارد و صحبت‌های من مستند به اظهارات آنها بود.»

به آقای غرضی توضیح دادیم که رسانه‌های ایرانی پیش‌تر چنین خبری را منتشر و بعد تکذیب کردند. تا کنون چنین عدد و رقمی نه سوی ترامپ و نه از سوی هیچ مقام آمریکایی دیگری اعلام نشده است. ولی آقای غرضی در پاسخ می‌گوید: «ولی این بحث در کمپین انتخاباتی آقای ترامپ هم مطرح بود… همانطور که می‌دانید در این سال‌ها حدود ۸ میلیون ایرانی از ایران به آمریکا، اروپا، نیوزلند و استرالیا و بقیه جاها، مهاجرت کرده‌اند، عجیب نیست که در میان آنها ۵ هزار نفر از فرزندان مسئولان به آمریکا رفته باشند».

آیا در اظهارات مقامات یا سازمان‌های آمریکایی آماری از تعداد ایرانیان ساکن این کشور که رابطه نسبی با مسئولان جمهوری اسلامی داشته باشند، تاکنون ارائه شده است؟

خیر؛ ما چنین آماری پیدا نکردیم. آنچه ما یافتیم این بود که در سال ۱۳۹۷، دولت دونالد ترامپ و تیم سیاست خارجی او، با طرح «اخراج فرزندان مقام‌های ایرانی از آمریکا و توقیف اموال آنها»، موجی خبری ایجاد و اتفاقا در میان بخشی از ایرانیان نیز طرفدارانی پیدا کردند. 

تیر ماه ۱۳۹۷، برخی رسانه‌های ایرانی به نقل از استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری وقت آمریکا نوشتند: 

«۵ هزار و ۴۳۲ نفر از فرزندان مسئولین ایران در آمریکا حضور دارند که فقط ۳۵۴ نفر آنها در دانشگاه‌های آمریکا تحصیل و ۳۹۴۷ نفر فاقد تخصص هستند و مابقی نفرات در حرفه‌های نه چندان خاص مشغول به کار هستند.» 

در واقع رسانه‌ها پیش از انتشار ادعای محمد غرضی مبنی بر سکونت ۵ هزار نفر از فرزندان مسئولان ایرانی در آمریکا، این خبر را به نقل از استیون منوچین منتشر کرده و اتفاقا همان موقع خودشان این خبر را تکذیب کردند، چون چنین اظهاراتی در هیچ منبع رسمی و معتبر از استیون منوچین یافت نشد.

اگرچه اظهارات منتسب به وزیر خزانه‌داری آمریکا تکذیب شد، ولی بحث اخراج فرزندان مسئولان جمهوری اسلامی از آمریکا، بعدتر هم از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا، هم از سوی پمپئو وزیر سابق امور خارجه آمریکا و هم از سوی برایان هوک نماینده ویژه دولت در امور ایران، مطرح شد. برایان هوک در ویدئویی که در حساب توییتر وزارت امور خارجه آمریکا، در تاریخ ۱۱ دسامبر ۲۰۱۸ منتشر شد، توضیحاتی در خصوص اخراج فرزندان مسئولان ایرانی از آمریکا ارائه و اعلام کرد این موضوع در دستور کار دولت ترامپ قرار دارد.

نمی‌دانیم دولت پیشین آمریکا چه اقداماتی برای پیگیری این کار انجام داد، اما تاکنون آماری از تعداد فرزندان مقام‌های ایرانی ساکن آمریکا منتشر نشده است. برخی رسانه‌های آمریکایی جسته و گریخته به این مساله پرداختند، اما جز نام چند آقازاده، هیچ لیستی از آقازاده‌های مقیم آمریکا منتشر نشد. حتی برخی از مخالفان جمهوری اسلامی در خارج کشور نیز در این مقطع کمپینی با عنوان «کمپین اخراج آقازاده ها از آمریکا» راه‌اندازی کردند ولی تلاش‌های آنها نیز نتیجه‌ای در برنداشت. 

همزمان دویچه‌وله روز چهارم دی ماه ۹۸ گزارشی با عنوان «اسرائیل به زودی اطلاعات جالبی درباره فرزندان نظام فاش می‌کند» منتشر کرد. این گزارش هم بعدها پیگیری نشد. 

در ایران اما علی ربیعی سخنگوی دولت روز ۲۲ مهر ۱۳۹۸ در پاسخ به پرسشی در خصوص آمار سکونت فرزندان مسئولان در آمریکا اعلام کرد: «آمار دقیقی درباره تعداد فرزندان مسئولان دولتی در خارج از کشور موجود نیست، یا اگر موجود باشد، من بی‌اطلاع هستم».

آیا این تنها موج خبری در خصوص آقازاده‌ها در آمریکا، طی سال‌های اخیر بوده است؟

خیر؛ پیشتر موج دیگری را آمد نیوز و مجتبی ذوالنور رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به راه انداخته بودند مبنی بر اینکه یکی از بندهای توافقنامه برجام اعطای ۲۵۰۰ گرین کارت و اعطای تابعیت آمریکا، به مقامات ایرانی بوده است. «فکت‌نامه» این ادعا را پیش‌تر بررسی کرد و به آن نشان «نادرست» داد. بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌داد که ادعای مطرح شده از سوی آقای ذوالنور، دو سال پیش در سایت آمدنیوز منتشر شده بود. فکت نامه می‌نویسد: «این خبر در آن زمان، بازخورد چندانی در میان چهره‌های و رسانه‌های رسمی پیدا نکرد، اما دو سال بعد وقتی این ادعا از سوی یک نماینده مجلس تکرار شد، مورد توجه برخی رسانه‌های آمریکایی قرار گرفت که آن را به عنوان یک اظهار نظر رسمی از سوی جمهوری اسلامی ایران منتشر کردند. اعلام این خبر از سوی دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا باعث شد تا این خبر در مقیاس وسیع مورد توجه قرار گیرد. از جمله در ایران برخی روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های ایرانی، دوباره آن را به نقل از رییس‌جمهوری آمریکا منتشر کردند. در این میان منبع اصلی خبر آمدنیوز هم که دو سال پیش این مطلب را در سایت خود منتشر کرده بود، در کانال تلگرامی خود نوشت: «دونالد ترامپ رییس‌جمهور آمریکا در توییتی، خبر محرمانه آمدنیوز را تایید کرد».

مجلس و «مدیران دوتابعیتی»

پیش از این موج خبری، جمعی از نمایندگان مجلس نیز با ارائه طرح تحقیق و تفحص از مدیران دوتابعیتی، این بحث را به رسانه‌ها کشاندند که برخی از مدیران دولت روحانی دوتابعیتی و یا گرین کارت آمریکا دارند. انجام تحقیق و تفحص در خصوص مدیران دوتابعیتی با موافقت مجلس همراه شد ولی وقتی این طرح به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع شد، کمیسیون با انجام این طرح مخالفت کرد ولی مقرر شد کمیته‌ای مرکب از نمایندگان مجلس و برخی از اعضای دولت از جمله وزیر اطلاعات تشکیل و موضوع را پیگیری کند، این کار انجام و در نهایت گزارشی نیز تهیه شد. جواد کریمی قدوسی رئیس این کمیته در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ در ارائه جمع‌بندی نتایج بدست آمده اعلام کرد: «آمار ما بیانگر این است که بالغ بر ۳۰۰ مدیر دوتابعیتی داریم، علاوه براین موضوع، وزارت اطلاعات اعلام کرده که در سال گذشته حدود ۲۱۰ مدیر به دلیل دوتابعیتی بودن رد صلاحیت داشته‌اند.» او افزود: «تحقیق و تفحص به طور مشخص ذکر می‌کند که به دنبال شناسایی مصادیق است و این مصادیق نه تنها شامل مدیران می‌شود بلکه همسر و فرزندان آنان را نیز دربر می‌گیرد.» یعنی کل بررسی‌های مجلس نشان می‌داد که ۳۰۰ نفر از مدیران و یا اعضای خانواده آنها دوتابعیتی هستند و ۲۱۰ مدیر نیز توسط وزارت اطلاعات رد صلاحیت شده است. البته برخی دیگر از نمایندگان، آمار دیگری اعلام کردند از جمله اینکه ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف آباد آمار مدیران دوتابعیتی را ۱۰۰ نفر شامل مدیران اصلاح طلب و اصولگرا معرفی کرده بود.

در پی انتشار این آمارها، وزارت اطلاعات با صدور اطلاعیه‌ای رسمی ضمن تکذیب ادعای نمایندگان، اعلام کرد: «رصد بسترهای سوء استفاده سرویس‌های اطلاعاتی و بیگانگان در مقاطع مختلف در دستور کار وزارت اطلاعات قرار داشته و از هیچ کوششی در این زمینه فروگذار نمی‌گردد. سوء استفاده بیگانگان از ظرفیت ایرانیان مقیم خارج از کشور و دارای تابعیت مضاعف، طی مراحل گذشته؛ به‌عنوان یک مساله مورد توجه بوده و با طراحی مناسب؛ بسترهای مذکور مورد رصد و کنترل قرار داشته است. وزارت اطلاعات در هیچ یک از گزارشات ارسالی به مقامات و دستگاه‌های ذی صلاح اعلام نداشته که ۲۱۰ مدیر دو تابعیتی در کشور و یا براساس تیتر آن روزنامه ۱۹۸ نفر؛ در پست‌های مدیریتی وجود دارد! بلکه طی گزارشات متعدد بر این نکته تاکید شده است که در فرآیند بررسی و تعیین صلاحیت؛ تعدادی دارای سابقه و یا شائبه برخورداری از تابعیت مضاعف مورد شناسایی قرار گرفته‌اند که با انتصاب آنها مخالفت گردیده است. این موضوع در جلسه مورد ۳۰/ ۲ /۹۷وزیر محترم اطلاعات با تعدادی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی‌نیز مورد تاکید قرار گرفته است.» یعنی وزارت اطلاعات همین آمار نصف و نیمه نمایندگان را نیز رد و اعلام کرد مدیر دوتابعیتی در دولت نداریم. البته این نفی حضور فرزند مسئولان در آمریکا نیست، بلکه واقعیت آمار حضور ۵ هزار نفری فرزندان مسئولان در آمریکا را با تردید روبرو می‌سازد.

آیا ۵ هزار نفر از فرزندان مسئولان ایرانی در آمریکا زندگی می‌کنند؟ 

اولین مشکل در پاسخ به این پرسش، روشن نبودن معنای کلمه «مسئولان» است. اگر ما اینجا مسئولان را مقامات عالی حکومتی در نظر بگیریم مجموع آنها در یک دوره زمانی نمی‌تواند بیش از ۶۰۰-۷۰۰ نفر باشند. قاضی زاده هاشمی نایب رئیس مجلس اخیرا در مصاحبه‌ای گفته: «در دولت ۵۵۵ پست راهبردی داریم که کابینه فقط بخشی از آن است که از فرمانداران و استانداران به بالا هستند و از پست‌های مؤثر در اداره کشور محسوب می‌شوند و ۱۸ وزیر هم در میان آنهاست و معمولا در ساختار دولت فقط همین ۱۸ وزیر و ۳۱ استاندار دیده می‌شوند.» حالا به این عدد چهره‌های مهم مجلس، قوه قضاییه و نهادهای انقلابی را هم اضافه کنیم، می‌توانیم بگوییم چیزی حدود ۷۰۰ پست کلیدی در جمهوری اسلامی وجود دارد.. اگر فرض کنیم ۵۰ درصد این پست‌ها هر چهار سال یک بار تغییر کرده باشند، ۲۵ درصد آنها هر ۱۰ سال یک بار و ۲۵ درصد در تمام ۴۰ سال گذشته پست کلیدی در اختیار داشته‌اند، کل جمعیت مسئولان جمهوری اسلامی به ۵ هزار نفر نمی‌رسد. با این حساب این گزاره که فرزندان پنج هزار نفر از مسئولان در آمریکا سکونت دارند، تنها در صورتی درست از آب در می‌آید که بپذیریم همه مسئولان جمهوری اسلامی، شامل مدیران ارشد، میانی دولت، قوه قضائیه و نمایندگان ادوار مجلس دست کم یک فرزند دارند که در آمریکا زندگی می‌کند. 

اما اگر دایره مسئولان را وسیع‌تر در نظر بگیریم یعنی کارمندان و مدیران ادارت محلی، معاونان و مدیران شهرداری‌‌های شهرهای کوچک، روسای بانک‌ها و... را هم مسئول نظام بدانیم، آنگاه ۵ هزار نفر در میان جمعیت ۵۰۰ هزار نفری ایرانی‌تبارهای آمریکا خیلی عدد بزرگی به نظر نمی‌رسد، البته تایید این نسبت به معنی آن است که بپذیریم یک درصد جمعیت ایرانی‌تبارهای آمریکا فرزندان مدیران و مسئولان جمهوری اسلامی باشند. 

جمع‌بندی

محمد غرضی می‌گوید: «۵هزار نفر از فرزندان مسئولان کشور در آمریکا سکونت دارند.»

او در گفت‌وگو با فکت‌نامه گفته منبع او آمارهایی است که دونالد ترامپ اعلام کرده است. با این همه بررسی‌های فکت نامه نشان می‌دهد نه آقای ترامپ و نه هیچ مقام مسئولی در آمریکا، تاکنون آماری از تعداد فرزندان مسئولان نظام که در این کشور سکونت دارند، اعلام نکرده‌اند.

سخنگوی دولت روحانی هم وجود آماری معتبر از تعداد فرزندان مسئولان ایرانی که در آمریکا سکونت دارند را رد و یا اظهار بی‌اطلاعی کرده است. رسانه‌های آمریکایی نیز بارها به این مساله پرداخته‌اند ولی جز انتشار چند اسم تکراری، هیچ اطلاعاتی از تعداد و هویت فرزندان مسئولان ایرانی که در آمریکا سکونت دارند، منتشر نکرده‌اند.

یکی از چالش‌ها برای برآورد جمعیت فرزندان مسئولان جمهوری اسلامی در آمریکا تعریف «مسئولان» و روشن شدن این موضوع است که شخصیت‌ها و مقاماتی مسئول جمهوری اسلامی به حساب می‌آیند؟ آیا فقط پست‌های عالی مدیریتی را می‌توان مسئول خطاب کرد یا دایره مسئولان در حد مدیران ادارت محلی، معاونان و مدیران شهرداری‌‌ شهرهای کوچک، روسای بانک‌ها و... گسترده است. اگر این دایره را بزرگ در نظر بگیریم، آنگاه عدد ۵ هزار در میان جمعیت ۵۰۰ هزار نفری ایرانی‌تبارهای آمریکا خیلی عدد بزرگی به نظر نمی‌رسد، البته تایید این نسبت به معنی آن است که بپذیریم یک درصد جمعیت ایرانی‌تبارهای آمریکا فرزندان مدیران و مسئولان جمهوری اسلامی باشند. 

با این حساب فکت‌نامه این ادعای محمد غرضی را که «۵ هزار نفر از فرزندان مسئولان کشور در آمریکا سکونت دارند»، گفته‌ای «غیر قابل اثبات» می‌داند.