شبکه‌های اجتماعی
تلگرام، توییتر، اینستاگرام، فیسبوک،...
دیده شدن موجودات و نخ‌های خطرناک در ماسک‌ها
نادرست
آیا در ماسک‌ها، کرم، نخ یا مواد خطرناک کارگذاشته شده است؟
ده‌ها ویدئو و عکس در ماه‌های گذشته در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که ادعا می‌کند ماسک‌ها و یا گوش‌پاک‌کن‌های تست کرونا، در خود موادی خطرناک دارند. این ویدئوها ادعا می‌کنند این مواد آلوده باعث ایجاد ناهنجاری‌های تنفسی و همچین سندروم مورجلن (احساس وجود گزیدگی یا سوزش در پوست) می‌شود. در این مطلب تلاش می‌کنیم ابتدا ابعاد گسترده این ادعا را بررسی کنیم و سپس به سراغ توضیح این موضوع می‌رویم که اصلا جریان این نخ‌ها چیست و آیا استفاده از ماسک‌های استاندارد، خطرناک است یا نه.
مجموعه‌ای از ویدئوها در سراسر جهان چه می‌گویند؟
پیش از شروع فکت‌چک، بد نیست کمی درباره ویدئوهای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها توضیح دهیم.
تعداد و حجم ویدئوهایی که در آن با میکروسکوپ، بافت‌ها و نخ‌های روی ماسک یا سواب بلند (گوش‌پاک‌های تست کرونا) بررسی شده و روی آن ادعا شده که اینها بافت‌هایی خطرناکند، به قدری زیاد است که فهرست آنها نیاز به نوشتن یک مقاله جداگانه دارد.
ما نیز هفته‌هاست از خوانندگان خود پیام‌هایی دریافت می‌کنیم که از فکت‌نامه خواسته‌اند ادعاهای مربوط به این ماجرا را بررسی کنیم.
به عنوان نمونه می‌توانید در تلگرام فارسی کانال‌هایی را پیدا کنید که ادعا می‌کنند نخ‌هایی در ماسک وجود دارد که در واقع مورجلن است و با وارد شدن به بدن افراد، باعث مرگ آنها می‌شود.
کانال «شمارش معکوس ظهور» نیز با انتشار عکسی، ادعا می‌کند آن را از روی یک ماسک برداشته و ذرات نانوی روی آن «وارد ریه می‌شود و شروع به حرکت می‌کند» و «واکنش بدن به آن سرفه و عفونت و تجمع گلبول‌های سفید در ریه» است. شبیه به این ویدئوها و عکس‌ها را می‌توانید با جستجو در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان، پیدا کنید.
اما این ادعا فقط مربوط به شبکه‌های اجتماعی فارسی نیست. نه تنها در زبان انگلیسی که در زبان‌های دیگر مثل آلمانی، عربی و بسیاری از کشورها نیز می‌توان تعداد زیادی فیلم و عکس شبیه به این مورد پیدا کرد.
رسانه‌ها، سایت‌ها و سرویس‌های درستی‌سنجی (فکت‌چکینگ) از ابتدای سال جدید میلادی مشغول بررسی این مواردند و تعداد زیادی فکت‌چک به زبان‌های مختلف در این باره منتشر و حتی بازنشر شده است.
مثلا می‌توانید این فکت‌چک مربوط به فرانس ۲۴ در ژانویه ۲۰۲۱ را مرور کنید یا به سراغ نمونه‌های جدیدتری بروید که به عنوان مثال تا چند روز پیش از نوشته شدن این گزارش یعنی در ماه آوریل ۲۰۲۱ از سوی سایت درستی‌سنجی فول‌فکت در بریتانیا در این باره منتشر شده است.
در آلمان نیز، سایت Correctiv به سراغ این سوژه رفته و فکت‌چکرهای مالزیایی نیز آن را بررسی کرده‌اند. از مثال‌های زیاد می‌گذریم و تاکید می‌کنیم که به نظر می‌رسد دامنه انتشار این ادعا به قدری گسترده است که این جریان بررسی و درستی‌سنجی، همچنان ادامه داشته باشد؛ ادعا درباره وجود مواد خطرناک در ماسک و سواب (گوش‌پاک‌کن) تست کرونا.
ادعاها چه می‌گویند؟
بررسی مجموع ادعاهایی که در این ویدئوها منتشر شده نشان می‌دهد جریانی در تلاش است نشان دهد ماسک‌ها و گوش‌پاک‌کن‌های تست کرونا، مواد، نخ‌ها، نانوذرات، ربات‌ها و به طور کلی مواد یا موجودات زنده خطرناک دارد که می‌تواند انواع بیماری‌های تنفسی، پوستی و ضدایمنی را در بدن افراد به وجود آورد. بخش زیادی از این ویدئوها، بافت ماسک را زیر ذره‌بین می‌برند و با اشاره به نخ‌ها یا ذرات تیره رنگ و همچنین بافت‌هایی با رنگ‌های متفاوت از زمینه ماسک، حرکت‌های آن را «غیرطبیعی»، «شیطانی» و «خطرناک» توصیف می‌کنند.
کارشناسان چه می‌گویند؟
واکنش‌ها در ایران و بسیاری از کشورهای جهان نشان می‌دهد ادعاهای مطرح‌شده در این ویدئوها، نادرست، بی‌اساس و بدون پشتوانه علمی است. ماسک‌های استاندارد و ابزارهای آزمایش کرونا، در مراحل متعدد از تولید تا استفاده، بارها از سوی نهادهای معتبر بررسی می‌شوند تا از سلامت آنها اطمینان حاصل شود. کارشناسان نیز تلاش کرده‌اند در هفته‌های گذشته، درباره این شایعه‌ها توضیح دهند.
به عنوان مثال، دکتر مسعود مردانی، استاد دانشگاه علوم پزشکی و عضو کمیته کشور کرونا، روز ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ در برنامه تلویزیونی طبیب در پاسخ به سوالی درباره وجود کرم در ماسک‌ها گفت:
«اینها کذب محض است، یکی از آفت‌های اپیدمی کرونا در دنیا، هجمه رسانه‌ای و انتقال اطلاعات غلط به مردم است، یکی از دلایل کذب بودن این موضوع این است که سازمان جهانی بهداشت در خصوص آن هیچ صحبتی نکرد، اینها اعتماد مردم به زدن ماسک را از بین می‌برند، این موضوع اصلا صحت ندارد، مردم توجه نکنند، یک فرد مغرض این فیلم را ارسال می‌کند و مردم هم بدون اطلاع آن را منتشر می‌کنند، لذا مردم باید سعی کنند تا از منابع معتبر اخبار و اطلاعات را دریافت و منتشر کنند.»
واکنش کارشناسان در سایر نقاط جهان نیز، نشان می‌دهد ادعای وجود مواد خطرناک در ماسک‌ها، بی‌اساس است.
جانا نبسارووا، استاد دانشگاه در رشته الکترون میکروسکوپی در آکادمی علوم چک، در گفتگو با AFP می‌گوید این مواد، اغلب قطعه‌ای بافت‌ها هستند که برای افراد سالم هیچ خطری ندارند.
دکتر مارینا جوانوویچ، متخصص بیولوژی و پژوهشگر از بلگراد نیز می‌گوید: «وقتی شما ماسک می‌زنید، وقتی آن را لمس می‌کنید، ذرات و موادی را به آن وارد می‌کنید. آنچه ما در این ویدئوها می‌بینیم، ذرات دیگر است و نه انگل‌ها یا هر موجود زنده دیگر.»
جفری مارلو، استاد دانشگاه بوستون نیز از آزمایشی می‌گوید که با ماسک انجام داده و بعد از بررسی، هیچ گونه حرکت یا ذرات خطرناکی را روی ماسک‌ها مشاهده نکرده است.
استدلال اصلی آنها این است که مشخص نیست این ویدئوها در چه شرایطی تصویربرداری شده و برای اینکه این ادعاها ثابت شود، نیاز به بررسی‌های دقیق علمی در شرایط آزمایشگاهی است.
انگل، ذرات نانو و مورجلن؛ فکت‌ها چه می‌گویند؟
اگر بخواهیم سه ادعای اصلی را فکت‌چک کنیم، باید به ادعاهایی درباره وجود انگل، ذرات نانو و همچنین مورجلن در ماسک‌ها پاسخ دهیم.
با انگل شروع می‌کنیم. در حالی که پژوهش‌های علمی (به عنوان مثال این مقاله در سایت مرکز کنترل و پیشگیری بیماری) می‌گویند انگل نیز مانند هر گونه‌ای دیگر زنده، نیاز به ارگان‌ها و اندام‌هایی دارد، در این ویدئوها نشانهای از وجود هیچ ارگان زنده‌ای در نخ‌ها یا موادی که ادعا می‌شود کرم هستند به چشم نمی‌خورند. بررسی‌ها نشان می‌شد بسیاری از این حرکت‌ها که ثبت شده بر اثر تغییرات گرما یا الکتریسیته ساکن بوده است؛ پدیده‌هایی که باعث می‌شوند جنب‌وجوش‌هایی خاص در بافت‌های غیرزنده مشاهده شود.
هیچ کدام از عکس‌ها و ویدئوها نشان نمی‌دهد که یک موجود زنده مثل کرم یا انگل در ماسک‌ها وجود داشته باشد.
دیگر ادعایی که در این پست‌های شبکه اجتماعی دیده می‌شود، مربوط به وجود نانوذرات در ماسک‌هاست. این ادعا نیز بی‌اساس است زیرا ذرات نانو به قدری ریزند که نمی‌توان آنها را با چشم غیرمسلح مشاهده کرد. این ادعا که ماسک‌ها یا سواب‌های تست کرونا، ذرات خطرناک نانو دارند، ادعایی بی‌اساس است.
سومین ادعا نیز به وجود مورجلن در ماسک‌هاست. سندروم مورجلن، موردی بحث‌برانگیز در دنیای پزشکی است که نظرات مختلفی درباره آن وجود دارد. هنوز به طور قطعی نمی‌توان گفت دلیل اینکه افراد ادعا می‌کنند سوزش، خارش یا احساس حرکت در پوست خود احساس می‌کنند، ریشه در موردی فیزیکی دارد یا مربوط به مساله‌ای روانی است. درباره این سندروم می‌توانید نتیجه آزمایش‌های گسترده در کشور آمریکا را بخوانید که در نهایت، در این زمینه به نتیجه قطعی درباره علائم و شرایط افراد نرسیده است. جدای از این موضوع، ویدئوهای منتشر شده از ماسک‌ها، مدرکی را نشان نمی‌دهد که موجود، ربات، چیپ یا ماده‌ای وجود داشته باشد که بتواند چنین عارضه‌ای را به وجود آورد.
آیا همه ماسک‌ها بی‌خطرند؟
خیر. هر چند ادعاهای مطرح‌شده در این ویدئوها بی‌اساس و نادرستند اما این به معنای این نیست که همه محصولاتی که به عنوان ماسک معرفی می‌شوند، بی‌خطر باشند.
در واقع ماسک نیز مانند هر محصول بهداشتی دیگر، باید استانداردهایی را در هنگام تولید، توزیع و استفاده رعایت کرده باشد. ماسک‌هایی که با مواد غیراستاندارد تولید شده‌اند یا در شرایط نامناسب نگهداری می‌شوند، می‌توانند مانند هر وسیله غیر استاندارد دیگری، خطرناک باشند.
بنابراین باید قبل از مصرف ماسک‌ها، از شرایط استاندارد تولید آنها مطمئن شوید. به عنوان مثال اداره بهداشت کانادا به تازگی توصیه کرده از مصرف ماسک‌هایی در آنها گرافین به کار رفته، خودداری شود زیرا ممکن است افراد با تنفس این ماده، بیمار شوند.
نهادهای علمی، موسسات پژوهشی و بسیاری از سازمان‌های معتبر، تلاش می‌کنند با نظارت بر محصولات بهداشتی، جلوی بروز خطرها را بگیرند و اگر موارد آلودگی یا مواد خطرناک در محصولات بهداشتی وجود داشته باشد، پنهان کردن آن در این سطح، غیرممکن است.
اگر می‌خواهید مجموعه توصیه‌های معتبر در زمینه استفاده از ماسک، از جمله موثر بودن و ایمن بودن آن را مطالعه کنید می‌توانید به سراغ مجموعه توصیه‌های CDC (مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا) و همچنین توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی درباره استفاده از ماسک بروید. همان‌طور که مشاهده می‌کنید در هیچ کدام از این مطالب، اعلام نشده که ماسک‌های استاندارد، خطر دارند یا موادی خطرناک روی آنها وجود دارد. توصیه، استفاده از ماسک در فضاهای عمومی و شرایطی است که احساس می‌کنید در مکان‌های سربسته، امکان انتقال ویروس کرونا وجود دارد.
جمع‌بندی
تعداد زیادی ویدئو و پست در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که ادعا می‌کند ماسک‌ها و همچنین گوش‌پاک‌کن‌های تست کرونا، مواد یا موجوداتی خطرناک دارند که باعث مریض‌شدن افراد می‌شوند. دامنه این ادعاها مختص به یک زبان یا کشور نیست و این ادعا به طور گسترده‌ای در حال دست‌به‌دست شدن است. سایت‌های فکت‌چکینگ و همچنین بسیاری از کارشناسان، ادعاهای این ویدئوها را بی‌اساس می‌دانند و هیچ مطالعه و پژوهش علمی و معتبری وجود چنین مواد یا موجوداتی را در ماسک‌ها تایید نمی‌کند. البته باید توجه داشت ماسک نیز مانند هر وسیله دیگر بهداشتی، لازم است در شرایط استاندارد و ایمن تولید، نگهداری و مصرف شود. نهادهای معتبر بهداشتی نیز توصیه می‌کنند از ماسک برای جلوگیری از انتشار ویروس و همچین ابتلا به آن استفاده کنید. در این توصیه‌ها هیچ نشانهای از وجود مواد یا موجودات خطرناک در ماسک‌های استاندارد به چشم نمی‌خورد.
فکت‌نامه با توجه به نظرات فراوان کارشناسان معتبر در این زمینه، ادعاهایی که در ویدئوها درباره وجود مواد و موجودات خطرناک در ماسک‌ها مطرح می‌شود را ادعایی بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.
