آیا براساس یافته‌های دانشمند ژاپنی «روزه‌داری» باعث از بین رفتن سلول‌های سرطانی می‌شود؟

با شروع ماه رمضان، بار دیگر خبری با عنوان «کشف دانشمند ژاپنی؛ "روزه‌داری" باعث از بین رفتن سلول‌های معیوب و سرطانی می‌شود» در شبکه‌های‌اجتماعی و پیام‌رسان‌ها در حال بازنشر است. بازتاب این خبر در اردیبهشت ۱۳۹۸ اوج گرفت و رسانه‌های همچون خبرگزاری تسنیم و روزنامه کیهان هم به عنوان نمونه خبر کشف دانشمند ژاپنی در مورد تاثیر روزه‌داری بر نابودی سلول‌های سرطانی را پوشش دادند. 

این بخشی از خبری است که در سری جدید انتشار کانال تلگرامی «دعاهای مشکل‌گشا» به نقل از وبسایت حسین‌ روازاده در تاریخ  در تاریخ ۲۲ فروردین ۱۴۰۰ منتشر شده است: «بر اساس کشفیات علمی یک دانشمند ژاپنی گرسنگی طولانی می‌تواند برای بازیافت و اصلاح اجزاء سلول بدن انسان مفید باشد.»

در متن خبر اصلی گزارش تسنیم تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۹۸ در خبرگزاری تسنیم آمده: «در رابطه با یافته دانشمند ژاپنی می‌توان گفت مکانیسم اتوفاژی یا خودخواری سلولی، تخریب و بازیافت اجزا سلول توسط خود سلول است که در هنگام «روزه گرفتن» و گرسنگی طولانی رخ می‌دهد. در واقع زمانی که انسان بیش از مثلا ۸ ساعت گرسنگی را تحمل کند، سلول‌های سالم برای کسب انرژی و جبران کمبود غذا از سلول‌های معیوب و توده‌های مستعد سرطان تغذیه می‌کنند! و به نوعی اتوفاژی عاملی در راستای پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و سرطان‌ها است.»

یوشینوری اُسومی، دانشمند ژاپنی کیست؟

یوشینوری اُسومی، متولد ۱۹۴۵، یک زیست‌شناس سلولی است. این دانشمند ژاپنی در سال ۲۰۱۶ برای تحقیقات در زمینه خودخواری یا اتوفاژی که به معنای مکانیسم خودخواری اجزا سلول است، موفق به کسب جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی شد. پیش از آن در سال ۲۰۱۲ جایزه معتبر کیوتو را در زمینه تحقیقات خود درباره اتوفاژی دریافت کرد. آقای اسومی در حال حاضر پروفسور موسسه فناوری توکیو هستند.

آیا یوشینوری اُسومی چنین ادعایی کرده است؟

برای پاسخ به این سوال باید به چرایی اهدای جایزه نوبل پزشکی به این دانشمند ژاپنی اشاره کنیم. در توضیح کمیته نوبل پزشکی به استناد موسسه کارولینسکای استکهلم، اتوفاژی «روند تخریب و بازتولید اجزا سلول» است. کشفی که در دهه ۱۹۶۰ اتفاق افتاد اما این دانشمند موفق به گسترش مطالعه در این زمینه شد. 

اتوفاژی دقیقا به معنای «خودخواری» است. در فرآیند اتوفاژی سلول‌ها می‌توانند از یکدیگر به نوعی تغذیه کنند، روندی که به عنوان مکانیزم دفاعی طبیعی سلول شناخته شده است. دلیل حائز اهمیت بودن مطالعه یوشینوری اُسومی شناخت روندهای سلولی در جهش ژنتیکی و یا روند عفونت در بیماری‌هایی همچون سرطان، دیابت، بیماری‌های اعصاب، پارکینسون و آلزایمر است. 

حالا چگونه اتوفاژی در بدن منجر به فرآیند اتوفاژی در بدن می‌شود؟ با محرومیت سلول‌ها از مواد مغذی یا همان گرسنگی. اگر پروتئین به سلول‌های سالم نرسد، از سلول‌های بیمار تغذیه می‌کنند. 

تفاوت مفهوم روزه‌داری در اسلام و در غرب 

در توضیح کمیته نوبل پزشکی از کلمه starvation به معنای گرسنگی طولانی استفاده شده اما در بعضی از مقاله‌های پزشکی کلمه fasting به معنای روزه‌داری به کار برده شده است. 

یکی از تفاوت‌های روزه‌داری به معنای اسلامی و روزه‌داری به معنای پزشکی، مدت زمان آن است. تا جایی که ما متوجه شدیم شروع روند اتوفاژی پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت گرسنگی اتفاق می‌افتد و باز این بسته به شرایط فرد می‌تواند متغیر باشد اما با مفهوم روزه‌داری اسلامی که مدت زمانش بین اذان صبح تا اذان مغرب است تفاوت دارد. 

از طرفی در روزه‌داری به معنای اسلامی فرد روزه‌گیر در ساعت‌های بین اذان صبح تا مغرب نباید به آب و غذا لب بزند. اما در رژیمی که منجر به اتوفاژی می‌شود با توجه به اینکه باز هم بسته به شرایط افراد و توصیه‌های پزشک متفاوت است، نوشیدن آب منع نمی‌شود و در بسیاری از موارد نوشیدن چای سبز و یا دم‌نوش‌های گیاهی توصیه شده است. 

آیا روز‌ه گرفتن برای سیستم ایمنی بدن مفید است؟

پیش‌تر در مطلبی به طور مفصل به موضوع «ارتباط روزه‌داری با تقویت سیستم ایمنی بدن» پرداخته‌ایم. در آن مطلب هم به یک مطلب منتشر شده در سایت گمانه استناد کردیم که در آن گفته شده بود:

«در علوم تجربی (مثل پزشکی) برای اینکه بتوان رابطه بین دو متغیر را بررسی کرد، ابتدا نیاز است که هر دو متغیر مستقل و وابسته، به طور دقیق تعریف شوند. در این‌حالت "روزه گرفتن" متغیر مستقل و «سلامت» متغیر وابسته است.

از آنجایی‌که متغیر مستقل (یعنی روزه گرفتن) تعریف ثابت و معینی ندارد، نمی‌توان نتایج بررسی روی آن را تعمیم داد. برای مثال وقتی می گوییم "روزه گرفتن" منظورمان روزه گرفتن خانمی با وزن ۵۰ کیلوگرم در تیرماه در عربستان است، یا مردی با ۸۰ کیلو گرم وزن در دی‌ماه در انگلستان؟ در واقع از آنجایی‌که شرایط محیطی، توانایی جسمی، سابقه و نوع بیماری‌های افراد، مدت زمان گرسنگی و تشنگی ثابت نیستند، نمی‌توان به طور دقیق و جامع در مورد تاثیر روزه‌داری بر سلامتی (چه مثبت ، چه منفی) اظهارنظر کرد.» 

جمع‌بندی

همزمان با شروع ماه رمضان، خبری در رسانه‌های و شبکه‌های اجتماعی مبنی بر یافته‌های یوشینوری اُسومی یک دانشمند ژاپنی و برنده نوبل درباره فواید روزه‌داری در از بین بردن سلول‌های سرطانی  دست‌به‌دست می‌شود.

یوشینوری اُسومی در سال ۲۰۱۶ به دلیل گسترش تحقیقاتش در مورد روند اتوفاژی موفق به کسب نوبل پزشکی شد. اتوفاژی نوعی مکانیزم دفاعی بدن است که در آن سلول‌های سالم شروع به تغذیه از سلول‌های معیوب می‌کنند. اتوفاژی در حالتی رخ می‌دهد که به بدن انسان مواد مغذی نرسد و گرسنه بماند. در ادبیات پزشکی به این نوع گرسنگی طولانی، روزه‌داری هم گفته می‌شود که با روزه‌داری مذهبی-اسلامی تفاوت دارد که مهم‌ترین‌ آن‌ها مدت زمان گرسنگی است و تفاوت محدودیت مواد غذایی و نوشیدنی. رژیمی که منجر به اتوفاژی می‌شود بسته به شرایط هر فرد و تشخیص پزشک می‌تواند متفاوت باشد. از طرفی تعمیم نتیجه بررسی در زمینه روزه‌داری بسته به متغیرهایی مثل  شرایط محیطی، توانایی جسمی، سابقه و نوع بیماری‌های افراد است. 

با این توضیحات فکت‌نامه به «کشف دانشمند ژاپنی؛ "روزه‌داری" باعث از بین رفتن سلول‌های معیوب و سرطانی می‌شود» نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.