آیا در شرایط بحرانی «بسیاری از کشورها» اینترنت را قطع می‌‌کنند؟

محمدجواد آذری‌جهرمی، مدعی است: «در شرایط بحرانی در بسیاری از کشورها اینترنت قطع می‌شود.»

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران در گفت‌وگو با سالنامه روزنامه اعتماد که بخشی از آن در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ منتشر شده، با اشاره به قطعی اینترنت در حوادث آبان ۹۸، گفته است:

«وقتی یک اتفاقی در کشور می افتد و شرایط امنیتی می شود؛ مدیریت بحران با مدیریت عادی تفاوت دارد. محدودیت در ارتباطات برای جلوگیری از سرایت بحران به نقاط دیگر در بسیاری از کشورها انجام می شود.»

آقای آذری‌جهرمی پیش‌تر نیز اظهار نظرهای مشابهی در این باره داشته است. او بعد از وقایع آبان ۹۸ نیز  در گفت‌وگویی به تاریخ  ۲۴  آذرماه با پایگاه سینما سینما گفته بود: 

«قطعی اینترنت یک موضوع منحصر به ایران نیست. در یک‌ سال گذشته ۱۹ بار قطعی اینترنت به دلایل امنیتی در هندوستان، پاکستان، عراق و کشورهای دیگر داشته‌ایم.»

ما پیش‌تر در فکت‌نامه این ادعای آذری‌جهرمی را بررسی کرده‌ایم.

در این گزارش به استناد گزارش‌های معتبر بین‌المللی از قطعی اینترنت در چندین کشور، از جمله  هندوستان، پاکستان، عراق و... در سال ۲۰۱۸، به گفته وزیر ارتباطات نشان «نیمه‌درست» دادیم، اما این بار او در گفته خود از قید «بسیاری» استفاده کرده است که این تصور را به وجود آورد که چنین پدیده‌ای در کل دنیا یک پدیده متعارف و معمول است. 

اینترنت در کدام کشورها قطع می‌شود؟ 

برای پاسخ به این سوال، سراغ کمپین بین‌المللی KeepItOn و داده‌های منتشر شده این کمپین در سایت Accessnow است. این کمپین از ۹۱ سازمان غیردولتی در ۶۸ کشور جهان تشکیل شده و در زمینه توقف قطع اینترنت تلاش می‌کند. 

آخرین گزارش این گروه در سال ۲۰۱۹ میلادی از ۲۱۳ مورد قطعی اینترنت در جهان در طول سال این سال میلادی خبر می‌دهد. این قطعی‌ها که در ۳۳ کشور رخ داده، نسبت به سال قبل وضعیت بدتری دارند. 

بنابر این گزارش، قطعی و اختلال اینترنت در کشورهای هندوستان ۱۲۱ بار، ونزوئلا ۱۲ بار، یمن ۱۱ عراق ۸، الجزایر ۶ و اتیوپی ۴ بار گزارش شده است. بولیوی، مالاوی، سودان نیز از دیگر کشورهایی به شمار می‌روند که قطع اینترنت را تجربه کرده‌اند. به طور مشخص این گزارش تاکید می‌کند در برخی کشورها اینترنت کاملا قطع نشده بلکه دسترسی به بعضی خدمات مانند شبکه‌های اجتماعی کند شده است. اردن، اکوادور، زیمباوه، هند، جمهوری بنین، تاجیکستان و قزاقستان از جمله کشورهایی هستند که سرعت دسترسی به اینترنت را پایین آورده‌اند.

در یکی دیگر از گزارش‌های اخیر کمپین KeepItOn  آمده است که تنها حدود دو ماه بعد از آغاز سال ۲۰۲۱ میلادی، همزمان با برگزاری انتخابات در اوگاندا، کودتا در میانمار و اعتراض‌ها در هند، مردم این کشورها با قطع گسترده اینترنت مواجه شده‌اند.

به این گزارش باید قطعی اینترنت در سیستان و بلوچستان ایران را هم که از روز ششم اسفند ۱۳۹۹ آغاز شده و تا زمان انتشار این گزارش (۹ اسفند ۱۳۹۹) ادامه دارد، اضافه کرد.

چند درصد کشورهای دنیا قطعی اینترنت را تجربه کرده‌اند؟

اگر تعداد کشورهایی را که در سال ۲۰۱۹ در کل یا قسمتی از آنها، دست کم یک بار قطعی اینترنت تجربه شده (۳۳ کشور) به تعداد کل کشورهای جهان (۱۹۵ کشور) تقسیم کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که در کمتر ۱۷ درصد کشورهای دنیا اینترنت قطع شده است. در سال ۲۰۱۸ میلادی این نسبت کمتر از ۱۳ درصد بوده است. 

آیا ۱۷ درصد یا ۱۳ درصد عدد زیادی است؟ 

ممکن است از نظر وزیر ارتباطات ۱۷ درصد کشورهای جهان زیاد به نظر برسد، اما استفاده از قید «بسیاری» اینجا موضوعیتی ندارد. 

بر اساس گزارش‌های معتبر بین‌المللی جریان اینترنت در اکثریت مطلق کشورهای جهان (بیش از ۸۳ درصد کشورها) برقرار بوده است. این در حالی است که برخی از این کشورها با بحران‌های سیاسی و امنیتی و اعتراض‌های مردمی دست به گریبان بوده‌اند. 

نقشه Global Protest Tracker جهان از سال ۲۰۱۷ تا الان ۲۳۰ تظاهرات و اعتراض عمومی را در ۱۱۰ کشور جهان را ثبت کرده که حدود ۵۰ تای آنها جزو «اعتراض‌های گسترده» با مقیاس بالای ۱۰۰ هزار معترض دستّ‌بندی شده‌اند. 

نقشه اعتراض‌های عمومی جهان از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰

مقایسه این نقشه با نقشه قطعی اینترنت نشان می‌دهد لزوما در پی وقوع اکثریت کشورها هنگام وقوع بحران‌های سیاسی اینترنت را قطع نمی‌کنند.

دلیل دولت‌ها برای قطع اینترنت چیست؟

تعداد موارد واقعی قطع اینترنت بیش از مواردی است دولت‌ها رسما اعلام می‌کنند. آن طور که در آخرین گزارش کمپین بین‌المللی KeepItOn آمده از مجموع ۲۱۳ مورد قطعی اینترنت در سال ۲۰۱۹، به طور رسمی ۱۱۶ مورد تایید شده است. از این میان در ۳۳ مورد جلوگیری از پخش «اخبار جعلی و نفرت‌پراکنی» دلیل قطع اینترنت از سوی دولت اعلام شده است. در ۳۰ مورد «اقدامات پیشگیرانه» و در ۲۴ مورد «امنیت عمومی» و در ۱۴ مورد «امنیت ملی» بهانه دولت‌ها برای قطع اینترنت بوده است. «خرابکاری»، «امتحانات» و «مشکلات فنی» هم از جمله دیگر توجیهاتی است که برای قطع اینترنت به کار برده‌ می‌شود. 

کاربران در چه کشورهایی بیشتر در جستجوی VPN بوده‌اند؟

یکی دیگر از روش‌های غیرمستقیم برای اندازه‌گیری میزان اختلال و قطعی اینترنت در کشورها  هر چند محدودیت حاصل از قطع اینترنت با استفاده از VPN برطرف نمی‌شود اما جستجوی برای VPN یکی از اولین واکنش‌‌های کاربران در زمان تجربه محدودیت دسترسی به اینترنت است. داده‌های سایت Statista تعداد دفعات جستجوی VPN توسط کاربران اینترنت را نشان می‌دهد که در فاصله مارس ۲۰۲۰ تا فوریه ۲۰۲۱ افزایش داشته است.

You will find more infographics at Statista

Statista استاتیستا یک بانک گردآوری داده است که طبق ادعای خودش برای حداقل یک میلیون موضوع، اطلاعات آماری ارایه می‌کند. 

گزارش این سایت نشان می‌دهد، که جستجوی VPN در ده کشور اولی که کاربرانشان به دنبال VPN بوده‌اند، بین هزار تا ۱۸ هزار درصد افزایش داشته است. در این میان به جز الجزیره که به بهانه برگزاری امتحانات مدارس اینترنت را مختل کرده بود، در دیگر کشورها قطعی‌ها همزمان بوده با با یک انتخابات یا بحران سیاسی بوده است. 

بر اساس این داده‌ها از ژانویه ۲۰۲۰ تا فوریه ۲۰۲۱ (زمان نوشتن این گزارش) جستجوی کاربران برای VPN تنها در ۱۸ کشور جهان (۹٪ کشورهای عضو سازمان ملل) افزایش قابل توجه داشته است.

جمع‌بندی 

محمد جواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات ایران اخیرا گفته است: «در شرایط بحرانی در بسیاری از کشورها اینترنت قطع می‌شود.»

بله، بر اساس گزارش‌های معتبر بین‌المللی در سال‌های گذشته برخی کشورها قطعی اینترنت را تجربه کرده‌اند.

بر اساس آخرین گزارش کمپین «KeepItOn» در سال ۲۰۱۹ میلادی ۲۱۳ مورد قطعی اینترنت در ۱۷ درصد کشورهای جهان (۳۳ کشور) گزارش شده است. 

بیشترین قطعی اینترنت در کشورهای هندوستان، ونزوئلا، یمن، عراق، الجزایر، پاکستان، اتیوپی، ایران، سودان، سریلانکا، اندونزی، سودان، بنگلادش، قزاقستان و روسیه بوده است. 

اما آیا این به معنی آن است که «بسیاری از کشورها اینترنت را در شرایط بحرانی قطع می‌کنند»؟ 

اولا دلایل و گستره قطعی و اختلال اینترنت در همه کشورها یکسان نبوده است. 

دوم، اگرچه «بسیاری» یک قید نسبی است و بستگی به برداشت اشخاص از کم یا زیاد بودن دارد، اما در این مورد نمی‌تواند مصداق داشته باشد.

آنچه مسلم است بر اساس گزارش‌های معتبر بین‌المللی جریان اینترنت در اکثریت مطلق کشورهای جهان (بیش از ۸۳ درصد کشورها) برقرار بوده است. بسیاری از این کشورها درگیر اعتراض‌های عمومی بعضا گسترده و خشونت‌بار بوده‌اند، اما این تاثیری بر جریان اینترنت نداشته است. 

با این اوصاف فکت‌نامه این گفته محمدجواد آذری‌جهرمی که «در شرایط بحرانی در بسیاری از کشورها اینترنت قطع می‌شود» را اغراق‌شده می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.