آیا سهم زنان ایرانی از ایده‌های استارتاپی ۳۹ درصد است؟

یکی از کاربران شبکه‌های اجتماعی مدعی‌ است: «طبق آمار رسمی سهم زنان ایرانی در ایده‌های استارتاپی ۳۹ درصد است که بسیار بالاتر از میانگین جهانی با عدد ۱۷ درصد است.»

دانیال معمار، روزنامه‌نگار هوادار جمهوری اسلامی ایران، روز ۲۴ آذر ۱۳۹۹ در توییتر نوشته است: «به گوش مسیح علینژاد که ادای مدافع حقوق زنان ایران را درمی‌آورد برسانید که طبق آمار رسمی سهم زنان ایرانی در ایده‌های استارتاپی ۳۹ درصد است که بسیار بالاتر از میانگین جهانی با عدد ۱۷ درصد است.به علینژادها بگویید زنان ایران با همین حجاب در آینده نزدیک پیش‌ران تحولات کشور می‌شوند.»

پیش از هر چیز تلاش کردیم از آقای معمار بپرسیم که منبع او برای این آمار چیست که تا کنون به سوال ما پاسخی داده نشده است. 

برای همین خود دست به کار شدیم و سعی کردیم منبع احتمالی این آمار را پیدا کنیم. 

منبع احتمالی آمار کجا است؟ 

با کمی جست‌وجو متوجه شدیم که این آمار ۲۷ بهمن پارسال توسط امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران منتشر شده است. 

در این توییت به منبع این آمار اشاره نشده، اما آقای ناظمی زیر همین توییت به یک برآورد آماری دیگر اشاره می‌کند که اختلاف ۱۵ واحد درصدی با آمار ۳۹ درصد دارد. او می‌نویسد بانک داده‌های ایران‌‌نوآفرین هم اشاره کرده و نوشته از میان ۱۵۲۳ تیم استارتاپی در این نمونه آماری ۲۴درصد استارتاپ‌ها دارای هم‌بنیان‌گذار (co-founder) زن بوده‌اند. 

این آمار در همان زمان انتشار  انتقادهایی در پی داشت. سایت فراز در گزارشی به تاریخ اسفند ۱۳۹۸، از «آمارهای غلط‌انداز» درباره مشارکت زنان در اکوسیستم استارتاپی نوشته است. در این گزارش با استناد به گفته‌های افراد فعال در حوزه استارتاپ، صحت این آمار زیر سوال رفته است، چرا که تجربه عمومی از «اکوسیستم استارتاپی» در ایران خلاف این آمار را نشان می‌دهد.   

این آمار چگونه محاسبه شده است؟

در گزارش سایت فراز به گفته‌ای از خود آقای ناظمی هم اشاره شده که می‌گوید: «آمار صحیح است اما اشتباهی در تفسیر آن وجود دارد. فرض کنید ۴۰درصد از استارتاپ ها co-founder خانم داشته باشند و هر استارتاپ نیز ۳ founder داشته باشد، معنای این امر می‌شود ۴۰ تا ۱۲۰ خانم در میان ۳۰۰ co-founder یا هم بنیانگذار. حتی ممکن است با سهم ۴۰ از ۳۰۰ در حدود ۱۲ درصد سهم زنان باشد اما سهم شرکت ۴۰ درصد می‌شود.»

به گفته رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران «آمار ایران مورد تایید جهانی بوده و هر سازمان بین المللی در کشورها فوکال پوینت رسمی دارد. در حوزه ICT نیز سازمان فناوری فوکال پوینت رسمی است و حتی آمار تنظیم مقررات را نیز این سازمان اعلام جهانی می‌کند.»

معنی co-founder چیست؟ 

در رسانه‌های فارسی بعضا این واژه هم‌بنیان‌گذار ترجمه شده است. در ادبیات استارتاپی founder معادل بنیان‌گذار یا موسس استارتاپ است. کسی که ایده‌ای را می‌اورد و تبدیل به یک کسب و کار می‌کند. اگر چند نفر با هم این کار کنند، هر کدام از اعضا co-founder یا به اصطلاح هم‌بنیان‌گذار گفته می‌شود. 

آیا نمایه بین‌المللی آماری برای محاسبه سهم زنان در مدیریت استارتاپ‌ها وجود دارد؟

تا آنجایی که ما گشتیم نمایه‌ای پیدا نکردیم که به طور عمومی وضعیت کشورها، از جمله ایران را از نظر سهم زنان در مدیریت استارتاپ‌ها محاسبه کرده باشد. 

رئیس سازمان فناوری اطلاعات در توییت خود به وضعیت آماری کشورهای دیگر از جمله انگلستان، فرانسه و اسپانیا اشاره کرده است، برای همین از او در باره منبع «آمار جهانی» سوال کردیم. اگر موفق شدیم نمایه معتبر بین‌المللی پیدا کنیم، حتما این بخش از مطلب را به‌روزرسانی خواهیم کرد. 

اما گزارش‌های پراکنده‌ای هست که در آنها گفته شده در سال ۲۰۱۹ میلادی حدود ۲۰ درصد استارتاپ‌ها یک موسس یا founder زن وجود دارد. 

آیا منابع دیگری در داخل ایران هست که سهم زنان در مدیریت استارتاپ‌ها را برآورد کرده باشد؟ 

بله. در داشبورد آماری اکوسیستم استارتاپی اکوموتیو، سهم زنان در موسسان استارتاپ‌ها تنها ۶/۵ درصد و سهم مردان ۹۳/۵ درصد محاسبه شده است. در این سایت اطلاعات نسبتا کاملی درباره استارتاپ‌ها ارائه شده و داده‌های آنها مورد بررسی آماری قرار گرفته است. البته باید تاکید کرد که هم نمونه آماری این سایت محدود است و هم نحوه محاسبه آن متفاوت از آماری است که توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران محاسبه و منتشر شده است. 

سایت اکوموتیو تعداد زنان عضو هیات موسس استارتاپ‌ها را به نسبت کل موسسان حساب کرده، در حالی که در آمار سازمان فناوری اطلاعات نسبت استارتاپ‌هایی که در آنها دست کم یک عضو هیات موسس زن وجود دارد محاسبه شده است.

آیا سهم زنان از ایده‌های استارتاپی ۳۹ درصد است؟ 

خیر. اولا ما هنوز درباره عدد ۳۹ درصد به قطعیت نرسیده‌ایم، اما حتی اگر فرض را بر صحت آن بگذاریم باز هم این گزاره که «سهم زنان ایرانی در ایده‌های استارتاپی ۳۹ درصد است که بسیار بالاتر از میانگین جهانی با عدد ۱۷ درصد است» گزاره غلط است. در واقع آنچه دانیال معمار، به عنوان «آمار رسمی» به آن استناد کرده نسبت استارتاپ‌هایی است که در آنها دست کم یک عضو موسس زن وجود دارد، نه سهم زنان از ایده‌های استارتاپی یا حتی نسبت جمعیت زنان به نسبت کل جمعیت موسسان و بنیان‌گذارهای استارتاپ‌ها. 

جمع‌بندی

دانیال معمار، روزنامه‌نگار هوادار جمهوری اسلامی ایران در توییتر نوشته است: «طبق آمار رسمی سهم زنان ایرانی در ایده‌های استارتاپی ۳۹ درصد است که بسیار بالاتر از میانگین جهانی با عدد ۱۷ درصد است.»

این ادعا درست نیست است. آنچه این فعال رسانه‌ای به آن به عنوان «آمار رسمی» استناد کرده یک شاخص دیگر است که ربطی به «سهم زنان از ایده‌های استارتاپی» ندارد. 

صحبت دانیال معمار «سهم زنان از ایده‌های استارتاپی» است، در حالی که آنچه به آن استناد می‌کند (صرف نظر از صحت آن) نسبت استارتاپ‌هایی است که در آنها دست کم یک عضو موسس زن وجود دارد. این دو شاخص به کلی بی‌ارتباط و متفاوت از یکدیگرند. 

به همین دلیل فکت‌نامه این ادعا را که «طبق آمار رسمی سهم زنان ایرانی در ایده‌های استارتاپی ۳۹ درصد است» را خلاف واقع ارزیابی و به آن نشان «ناردست» می‌دهد.