عبدالرحیم موسوی
فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران
ایران در زمان جنگ در یک عملیات ۷۰ و در کل جنگ ۶۵۲ فروند جنگنده عراقی را منهدم کرد.
نادرست
آیا ایران «در یک عملیات» ۷۰ جنگنده عراقی را منهدم کرده است؟
سرلشکر عبدالرحیم موسوی، فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «در یک عملیات ۷۰ و در کل ۶۵۲ فروند جنگنده عراقی را منهدم کردیم.»
آقای موسوی روز یکشنبه ۶ مهر ۱۳۹۹ در صحن علنی مجلس شورای اسلامی گفته:
«در مقابل موشک‌باران و بمباران‌های ناجوانمردانه تا ساقط کردن بیش از ۷۰ فروند جنگنده در یک عملیات، از پاره کردن مغرورانه قطعنامه جلوی دوربین تا جمله ملتمسانه و اینک پذیرفتیم هر آنچه شما خواسته بودید… پدافند هوایی تنها یگانی بود که علاوه بر حضور در جبهه‌های حق علیه باطل در تمامی شهرها و نقاط حساس و مهم با رژیم بعث می‌جنگید، همچنین کشف و شناسایی بیش از ۴۸ هزار هواپیما و بالگرد و انهدام ۶۵۲ فروند جنگنده در طول دفاع مقدس بخشی از کارنامه افتخارآمیز پدافند هوایی است.»
او نام عملیاتی که به انهدام ۷۰ فروند جنگنده عراقی منجر شده را اعلام نکرده است. او همچنین مدعی است: «به گواهی اسناد موجود حامیان صدام دو بار در سال‌های ۶۲ و ۶۵ نیروی هوایی عراق را کاملا بازسازی و نو کردند یعنی نیروی هوایی و پدافند هوایی ما موفق شدند دو نیروی هوایی دشمن را در طول جنگ منهدم کنند و با سه نیروی هوایی جنگیدند.»
فرمانده ارتش ایران از کدام عملیات صحبت می‌کنند؟
به احتمال بسیار زیاد منظور فرمانده کل ارتش از «یک عملیات» عملیات والفجر ۸ است که روز ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ آغاز شد و به مدت ۷۸ روز طول کشید و به فتح فاو توسط نیروهای ایرانی منجر شد.
چند روز پیش‌تر در روز نهم شهریور ماه در جلسه‌ای که سرلشکر موسوی حضور داشته و روزنامه‌های ایران گزارش آن را به نقل از سایت ارتش منتشر کرده‌اند، علیرضا صباحی‌فرد، فرمانده نیروی هوایی ارتش در جلسه‌ای که آقای موسوی فرمانده کل ارتش هم در آن حضور داشته می‌گوید: «در عملیات والفجر ۸ پدافند هوایی بیش از ۷۰ فروند از جنگنده‌های دشمن را ساقط کرد و نقش بسیار مهمی در این عملیات داشت.»
مطالبی به همین مضمون در سال‌های اخیر توسط مقام‌های نظامی تکرار شده است و حتی اعداد و ارقام بالاتری هم در این باره ذکر شده است. به عنوان مثال می‌توان به میزگردی اشاره کرد که روز ششم خرداد ۱۳۹۰ در خبرگزاری ایسنا برگزار شده است. در این میزگرد سرهنگ اصغر بالازاده، رییس گروه پدافند هوایی دافوس می‌گوید:
«پدافند هوایی مبنای عملیات‌های بعدی نیز قرار گرفت طوری که پس از عملیات بیت‌المقدس، در والفجر ۸ نیز با انهدام ۷۶ فروند هواپیمای دشمن توانست توانایی خود را به اثبات برساند.»
آیا در اسناد رسمی جنگ ادعای انهدام ۷۰ فروند جنگنده عراقی را تایید می‌کند؟
خیر! در گزارش رسمی «مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس» از عملیات والفجر ۸ در بخش «خسارات دشمن» آمده است که «۳۹ هواپیما» و «۵ هلیکوپتر» عراقی در این عملیات منهدم شدهاند.
اکبر هاشمی‌رفسنجانی نیز در کتاب خاطرات خود با نام «امید و دلواپسی» که به خاطرات روزانه سال ۱۳۶۴ اختصاص دارد در تاریخ ۲۰ بهمن به عملیات والفجر ۸ اشاره می‌کند. در پاورقی صفحه ۴۰۸ کتاب آمده است که در این عملیات ۴۵ هواپیما و ۱۰ هلیکوپتر عراقی منهدم شدهاند. 
تصویر برگرفته از mh,vrd صفحه ۴۰۸ کتاب خاطرات سال ۱۳۶۴ اکبر هاشمی‌رفسنجانی
در ضمیمه کتاب خاطرات هاشمی‌رفسنجانی در صفحات ۴۷۲ تا ۵۰۴ گزارش کامل و تفصیلی این عملیات به نقل از مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه منتشر شده که در آن اشاره‌ای به تعداد کل هواپیماهای سرنگون شده ارتش عراق در این عملیات نشده است.
نیروی هوایی ارتش عراق در آغاز و پایان جنگ چند جنگنده داشت و چندتای آن را در طول جنگ از دست داد؟
پاسخ به این پرسش می‌تواند تصویری از میزان صحت ادعای سرلشکر موسوی باشد. یک عضو نیروی هوایی ارتش آمریکا به نام «داگلاس کاپراسمیت» فارغ التحصیل دانشکده نیروی هوایی آمریکا، وابسته به وزارت دفاع این کشور، در پایان‌نامه دانشگاهی خود به بررسی نیروی هوایی ارتش عراق در جنگ با ایران پرداخته است. او در این پایان‌نامه که در سال ۱۹۹۳ (۱۳۷۲) توسط نشریه دانشکده نیروی هوایی آمریکا منتشر شده تعداد جنگنده‌های ارتش عراق در سال ۱۹۸۰ (۱۳۵۹) یعنی آغاز جنگ با ایران، ۳۳۲ فروند دانسته و نوشته:
«نیروی هوایی ارتش عراق، در سال ۱۹۸۰ (۱۳۵۹) تعداد ۳۳۲ فروند جنگنده داشت که در سال ۱۳۸۵ آن را به ۵۸۰ فروند رساند. تعداد جنگنده‌های عراق در سال ۱۹۸۸ (۱۳۶۷) یعنی در پایان جنگ ۵۰۰ جنگنده بود.»
نمودار زیر نشان می‌دهد ارتش عراق طی سال‌های جنگ چه تعداد جنگنده داشته و این جنگنده‌ها را از چه کشورهایی خریداری کرده است:
به نوشته این عضو نیروی هوایی ارتش آمریکا، جنگنده‌های انگلیسی، تشکیل‌دهنده قوای نیروی هوایی عراق بودند ولی در طول جنگ دو کشوری که نیروی هوایی این کشور را تقویت کردند اتحاد جماهیر شوروی و فرانسه بودند.
داگلاس کاپراسمیت، در این مقاله به انهدام و آسیب رساندن به ۴۶ جنگنده عراقی در پی حمله هوایی ایران به پایگاه الولید عراق خبر داده است. حمله‌ای که در آوریل ۱۹۸۱ (فروردین ۱۳۶۰) اتفاق افتاده است. اما بیشترین جنگنده منهدم شده در طول جنگ به سال ۱۹۸۳ (۱۳۶۲) باز می‌گردد سالی که در نبردهای هوایی طرفین در مجموع ۱۳۵ جنگنده را از دست می‌دهند. کاپراسمیت مشخص نکرده که سهم هر کدام (ایران و عراق) چند جنگنده بوده است. کاپراسمیت معتقد است عراق در مجموع ۲۰۰ جنگنده را در این جنگ از دست داده ولی این شانس را داشته که به سادگی هواپیماهای جدید از فرانسه و شوروی خریداری و نیروی هوایی خود را نوسازی کند. شانسی که ایران از آن محروم بوده است.
خبرگزاری مهر در گزارشی به تاریخ ۲۰ فروردین ۱۳۹۶ به قلم محمد شلتوکی در خصوص حمله به پایگاه الولید عراق با تاکید بر اینکه این عملیات در دو مرحله با شکست همراه بود به انجام موفقیت آمیز آن در مرحله سوم پرداخته و می‌نویسد:
«پس از تغییراتی در نحوه اجرای عملیات از جمله کاهش تعداد هواپیماهای شرکت کننده به ۱۰ فروند شامل ۸ فروند جنگنده F-4 اصلی و ۲ فروند رزرو این عملیات در روز ۱۵ فروردین ۱۳۶۰ اجرا شد. در این روز ۸ فروند جنگنده فانتوم مسلح به بمب‌های BL-755 و بمب‌های MK-82 با برخاستن از پایگاه همدان به محل ملاقات با تانکرهای سوخت‌رسان بر فراز دریاچه ارومیه رسیدند و با سوخت‌گیری با ادامه مسیر به سمت مرز عراق محیای ورود به خاک عراق شدند. در این هنگام دو فروند جنگنده F5 که از پایگاه تبریز برخاسته بودند با حمله به اهدافی در کرکوک با مشغول کردن نیروهای بعثی به خود زمینه را برای شناسایی نشدن و ورود بدون دغدغه فانتوم‌ها به خاک عراق فراهم کردند از طرفی پرواز جنگنده‌های ایرانی بر روی نوار مرزی عراق و ترکیه موجب آن شد که نیروهای عراقی آنها را جنگنده‌های ترک تلقی کنند. جنگنده‌ها پس از ورود به خاک عراق با ملاقات دو تانکر سوخت‌رسانی که پس از برخاستن از فرودگاه دمشق در منطقه‌ای ایستایی در شمال غربی عراق پرواز می‌کردند سوخت مورد نیاز خود را دریافت کردند و به سمت پایگاه‌های H-3 پرواز کردند.
شدت حمله و غافلگیری به نحوی بود که پدافند هوایی عراق فرصت کوچک‌ترین واکنشی را پیدا نکرد و جنگنده‌های ایرانی بدون دغدغه تمام اهداف خود را با دقت بمباران و نابود ساختند و فقط یک فروند هواپیما به خلبانی شهید خضرایی دچار آسیب ناشی از برخورد ترکش شد که آن یک فروند نیز مجبور به فرود اضطراری در سوریه شد و بعدها پس از تعمیر اساسی در پروازی متحیرانه توسط سرهنگ خلبان محمود اسکندری و سرهنگ خلبان محمد جوانمردی به ایران منتقل شد. حاصل حمله به سه پایگاه شمالی، شرقی و جنوبی الولید انهدام بیش از ۴۸ فروند از انواع هواپیماهای توپولوف-۲۲، توپولوف-۱۶، میگ-۲۳، سوخو-۲۰ و انواع دیگری از هواپیماها و تجهیزات مهم به اضافه چند فروند انواع بالگرد و تعدادی سامانه رادر بود که برای در امان ماندن از حملات هوایی به الولید گسترش داده شده بودند.»
آن‌گونه که داگلاس کوپراسمیت نوشته در این عملیات تعدادی از جنگنده‌های عراقی در حمله هوایی ایران به فرودگاه الولید خسارت دید و از بین رفت.
روایت عراقی‌ها چیست؟
ژنرال رعد مجید الحمدانی فرمانده گارد ملی عراق، و از ژنرال‌های نزدیک به صدام حسین، در گفت‌وگویی تفصیلی با چهار پژوهشگر دانشگاه ملی دفاع آمریکا و انستیتو ملی مطالعات استراتژیک آمریکا که طی کتابی در سال ۲۰۰۳ با عنوان «جنگ‌های صدام» منتشر شده به نکته مهمی اشاره دارد. او در این گفت‌وگو در تشریح دانش کم طرفین در استفاده از قدرت هوایی خود به انهدام جنگنده‌های طرفین اشاره کرده و می‌گوید:
«هر دو طرف در بیان آمار تلفات هواپیماهای دشمن، اغراق می‌کردند یک اغراق غیرعادی وجود داشت. مشکل این بود که عدم دانش نیروی هوایی عراق سبب شده بود که در میدان جنگ‌های هوایی، پدافند هوایی عراق قدرت شناخت و تمایز جنگنده‌های خودی از جنگنده‌های ایرانی را نداشت به همین دلیل شمار زیادی از جنگنده‌هایمان را با آتش خودی از دست دادیم به همین دلیل فرمان صادر شد که در هنگام پرواز جنگنده‌های خودی، پدافند هوایی شلیک را متوقف کند.»
او در ادامه می‌افزاید: «در همین مقاطع که پدافند هوایی خاموش می‌شد هلیکوپترهای ایرانی حمله می‌کردند بدون اینکه مانعی در برابر آنها باشد. یادم می‌آید یک بار در میدان جنگ، هلیکوپترهای کبرای ایران، از ارتفاع خیلی کم اهداف روی زمین را زیر آتش گرفته بودند به طوری که می‌شد خلبان را دید وقتی به پدافند هوایی دستور شلیک دادم آنها گفتند که دستور دارند که هیچ واکنشی نشان ندهند بنابراین از توانمندی‌های مقابله هوایی استفاده نمی‌کردند.»
این ژنرال پیشین ارتش عراق به نوسازی نیروی هوایی عراق در سال ۱۹۸۵-۱۹۸۶ (۱۳۶۶ و ۱۳۶۷) اشاره کرده و می‌گوید: «با این وجود نیروی هوایی ما هنوز کامل نبود و نمی‌توانستیم حمایت لازم از جنگنده‌هایمان در حین عملیات را به عمل آوریم.» او در این گفت‌وگو مدعی می‌شود ۱۳۵ جنگنده عراقی در سال ۱۹۹۱ همزمان به جنگ خلیج به ایران پرواز کردند و دیگر برنگشتند. جنگنده‌هایی پیشرفته شامل سوخو ۲۷ که ایران بعد از سال ۱۹۹۱ قطعات آنها را خریداری و به ساخت این نوع از جنگنده‌ها روی آورد.»
جمع‌بندی
سرلشکر عبدالرحیم موسوی، فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی مدعی است ایران در یک عملیات [والفجر ۸] ۷۰ فروند و در کل جنگ ۶۵۲ جنگنده عراقی را منهدم کرده است.
ما به جز چند گزارش که در سال‌های اخیر در رسانه‌‌های ایران منتشر شده، هیچ سند رسمی و معتبری در تایید ادعای فرمانده کل ارتش ایران پیدا نکردیم، در عوض در منابع معتبر آماری متفاوت از ادعای آقای موسوی یافتیم:
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در گزارش رسمی عملیات والفجر ۸ نوشته در این عملیات «۳۹ هواپیما و ۵ هلیکوپتر عراقی» منهدم شدهاند. اکبر هاشمی‌رفسنجانی نیز در خاطرات خود به انهدام ۴۵ هواپیما و ۱۰ هلیکوپتر اشاره کرده است.
آن طور منابع معتبر گزارش داده‌اند نیروی هوایی ارتش عراق در آغاز جنگ تعداد ۳۳۲ جنگنده داشته که در سال ۱۹۸۵ (۱۳۶۴) آن را به ۵۸۰ فروند افزایش می‌دهد. در پایان جنگ ارتش عراق ۵۰۰ جنگنده داشته است. بر اساس برآوردها عراق در جنگ با ایران حدود ۲۰۰ جنگنده از دست داده است.
همه جنگنده‌های عراقی نه در آسمان بلکه بخش عمده‌ای از آن روی زمین توسط پدافند ضدهوایی سرنگون شدهاند. به گفته رعد مجید الحمدانی، از فرماندهان ارشد ارتش عراق در زمان جنگ، شماری از جنگنده‌های عراقی توسط آتش پدافند خودی و به دلیل ناتوانی در تمایز جنگنده‌های خودی از جنگنده‌های ایرانی منهدم شدهاند.
با این اوصاف فکت‌نامه، این ادعای سرلشکر عبدالرحیم موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی را که «در یک عملیات ۷۰ و در کل ۶۵۲ فروند جنگنده عراقی را منهدم کردیم» بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.