شبکه‌های اجتماعی
تلگرام، توییتر، اینستاگرام، فیسبوک،...
عکسی که ادعا می‌شود ده سال پیش از تاجگذاری رضا شاه توسط یک جهانگرد انگلیسی در اصفهان گرفته شده است.
نادرست
مردم عادی یا بازیگران خیابانی؛ ماجرای عکس مشهور تاریخی چیست؟
مدتی است در توییتر، فیسبوک، کانال‌های تلگرامی و صفحه‌های اینستاگرامی، عکسی قدیمی منتشر می‌شود که در آن به نظر می‌رسد تعدادی از افراد با لباس‌ها و آرایشی عجیب و غریب حضور دارند. در توضیح عکس هم چنین جمله‌هایی دیده می‌شود: «این عکس ده سال قبل از تاجگذاری رضا شاه، توسط گردشگر انگلیسی از اصفهان گرفته شده است. اینها اجداد ما بودن قبل از مدرنیته.»
در این مطلب بررسی می‌کنیم که ماجرای این عکس چیست و آيا با ایران ارتباطی دارد یا نه.
یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای پیدا کردن اطلاعات درست درباره یک عکس، استفاده از سرویس‌های جستجوی عکس مانند Google Images است. وقتی که این عکس را در این سرویس جستجو می‌کنید، نتایجی در نسخه گرجستانی National Geographic دیده می‌شود که نشان می‌دهد عکاس آن نه یک گردشگر انگلیسی، بلکه یک عکاس روسی-گرجستانی به نام دیمیتری یرماکوف بوده است؛ عکاس مشهوری که تاریخ نشان می‌دهد در آسیای مرکزی و ایران، از مردم شهرهای مختلف عکس می‌گرفته است.
سرویس Get Archive هم که کار انتشار عکس‌های حوزه عمومی را دارد در توضیح عکس، آن را مربوط به گروهی هنرمند خیابانی می‌داند که در سمرقند حضور داشته‌اند. منابع دیگر نیز این عکس را مربوط به آسیای مرکزی در روسیه تزاری می‌دانند.
در واقع جدای از اینکه عکس در چه شهری گرفته شده، به نظر می‌رسد اساسا مربوط به بازیگرانی است که در سمرقند اجرای نمایش می‌کرده‌اند و در واقع این چهره عادی مردم آن شهر نبوده است. اینکه چنین عکسی را به عنوان شمایل مردم در آن دوره بدانیم مانند این است که بر اساس گریم یک تئاتر تاریخی که این روزها در تهران اجرا می‌شود، نتیجه بگیریم که وضع پوشش و شرایط فرهنگی تهران امروز این‌گونه است.
بنابراین به نظر می‌رسد این عکس نه مربوط به اصفهان است و نه آن را یک گردشگر انگلیسی گرفته است.
جدای از این بررسی‌ها، اصولا فرایند مدرن‌شدن، چه در ایران و چه در سایر کشورها، فرایندی تدریجی است و نمی‌توان بر اساس یک عکس گفت که دقیقا بعد از چه تاریخی، جامعه‌ای ناگهان مدرن شده است. کمااینکه می‌توان عکس‌های زیادی را در سال‌های دهه ۵۰ شمسی پیدا کرد که در کتاب‌های درسی، سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و مخالفان حکومت پهلوی بر اساس آن نتیجه می‌گیرند ایران به طور کلی قبل از انقلاب، در فقر می‌زیسته است. دقیق‌تر آن است که بر اساس آمارها و مطالعات جامع بتوانیم نقش هر کدام از عوامل مربوط به مدرن‌شدن ایران را بررسی کنیم.
نکته پایانی اینکه عکاس این عکس، سفرهای زیادی به ایران داشته است، ممکن است این اشتباه به همین دلیل به وجود آمده باشد. اما توضیحات زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد این عکس ارتباطی با ایران قبل از زمان رضا شاه ندارد و باید به این گزاره نشان «نادرست» بدهیم.