حسن روحانی
رییس‌جمهور پیشین
۲۵میلیون ایرانی تاکنون به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و از آن عبور کرده‌اند.
نادرست
آیا ۲۵میلیون ایرانی به کرونا مبتلا شده‌اند؟
حسن روحانی رئیس جمهوری ایران، روز شنبه ۲۸ تیر ۱۳۹۹ در جلسه ستاد ملی مبارزه با بیماری کرونا با استناد به گزارشی از معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مدعی شد: «۲۵ میلیون نفر در کشور از بیماری کرونا، عبور کرده و بقیه جمعیت حدود ۳۰ تا ۳۵ میلیون نفر در معرض ابتلا در ماههای آینده خواهند بود.» او گفت: «در این گزارش تحقیقاتی می‌گوید، تخمین بر این است که تاکنون ۲۵ میلیون ایرانی به این ویروس مبتلا شده‌اند و حدود نزدیک به ۱۴ هزار نفر هم جان عزیز خودشان را در این مدت از دست داده‌اند. در مدت حدود ۱۵۰ روز گذشته ۲۰۰ هزار نفر بستری بودند که باید این احتمال را بدهیم که ۳۰ تا ۳۵ میلیون نفر دیگر در آینده در معرض ابتلا خواهند بود. او از این گزارش اینگونه نتیجه گیری کرد: «اگر این گزارش را امروز مبنا قرار دهیم، ۲۵ میلیون نفر در کشورمان از بیماری عبور کرده و بقیه جمعیت حدود ۳۰، ۳۵ میلیون نفر احتمالاً در معرض این ابتلا در ماههای آینده خواهند بود.»
آیا ۲۵ میلیون ایرانی به ویروس کووید ۱۹ (کرونا) مبتلا شده‌اند؟ آیا آمارها و برآوردها چنین ادعایی را تایید می‌کند؟ «فکت‌نامه» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
آمار رسمی از ابتلا به کرونا در ایران
براساس آخرین آمار رسمی اعلامی از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا روز ۳۰ تیر ۱۳۹۹ موارد شناسایی و ابتلا به کرونا به این شرح است:
- تست کرونا: ۲.۱۷۵.۲۱۷ مورد
- شناسایی بیمار مبتلا به کرونا: ۲۷۶.۲۰۲ مورد
- درمان و ترخیص از بیمارستان: ۲۴۰.۰۸۷ مورد
- فوت: ۱۴.۴۰۵ مورد
بین آمار رسمی وزارت بهداشت و برآورد محققان این وزارتخانه، که از سوی رئیس جمهور اعلام شده، اختلاف بسیار زیادی است. یعنی اگر برآورد اعلام شده به واقعیت نزدیک باشد، یعنی تنها کمی بیش از یک درصد مبتلایان به کرونا در ایران، توسط وزارت بهداشت، شناسایی شده‌اند. علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این خصوص می‌گوید: در حال حاضر بر اساس دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت، هر عدد و رقمی که از بیماران کرونا در سایت این سازمان هر روز ثبت می‌شود (آمار رسمی)، بر اساس تست مولکولی PCR مثبت است. او گزارش رئیس جمهور را یک تخمین می‌داند حال آنکه آمار رسمی براساس نتایج قطعی تست کرونا اعلام می‌شود.
نظر کارشناس
طی ماههای گذشته یک نکته مهم را بسیاری از کارشناسان و محققان اصرار داشتند و ادعای رئیس جمهور بر آن مهر تایید می‌زند و آن اینکه در ارائه آمار شیوع کرونا در ایران یک «کم شماری» آشکار وجود دارد. اما پرسش این است که آیا کم شماری روی داده تا این حد بزرگ بوده است؟
برآورد کارشناسان و محققان از شیوع ویروس کرونا در ایران و جهان این کم شماری را تایید می‌کند ولی نرخ آن را حدود ده درصد برآورد می‌کنند. یکی از تحقیقات عمده در خصوص «برآورد شیوع ویروس کرونا در جهان» توسط سه استاد و پژوهشگر دانشکده مدیریت، دانشگاه ام آی تی آمریکا به نام‌های هژیر رحمانداد، Tse Yang Lim و John Sterman انجام شده است. نتایج این پژوهش که براساس آمار ۸۴ کشور بدست آمده، نشان می‌دهد که یک دهم مبتلایان به کوید ۱۹ شناسایی شده‌اند.
دکتر هژیر رحمانداد استاد دانشگاه ام آی تی و یکی از محققان این پژوهش معتقد است برآورد تخمینی رئیس جمهور ایران ۳ برابر، برآوردی است که او و تیم همراه‌اش در دانشگاه ام آی تی به آن دست یافته‌اند. او در این خصوص به «فکت‌نامه» می‌گوید: «در ابتدای شیوع کووید۱۹ در ایران، به دلیل کم بودن تعداد تست، برآورد ما این است که آمار اعلامی یک بیستم تا یک سی‌ام بوده ولی به مرور با افزایش تست، آمار اعلامی به یک دهم تعداد واقعی مبتلایان نزدیک شد.»
دکتر رحمانداد با بیان اینکه ایده کلی مقاله منتشر شده این است که به ازای هر یک نفری که ابتلایش به این ویروس، شناسایی می‌شود، ۱۰ نفر مبتلا وجود داشته، می‌گوید: «برآورد ما این است که به طور میانگین آمار اعلام شده در جهان یک دهم، آمار واقعی مبتلایان است.» او بر این اساس معتقد است اگر آمار رسمی امروز نشان می‌دهد که حدود ۳۰۰ هزار ایرانی مبتلا به کرونا شناسایی شده‌اند، معنایش این است که حدود ۳ میلیون نفر گرفته‌اند و با در نظر گرفتن این فکت که در یکی دو ماه اول میزان تست کمتری انجام می‌شد این رقم می‌تواند تا حدود ۷ میلیون مورد، افزایش داشته باشد.
این استاد دانشگاه ام آی تی در توضیح متدولوژی این تحقیق می‌گوید: «ما میزان تست انجام شده در هر کشور را با در نظر گرفتن تعداد جمعیت کشور و تعداد افراد شناسایی شده، محاسبه کرده و با یک مدل سازی آماری به این پرسش پاسخ داده ایم که اگر N شناسایی شده، چند نفر پیدا نشده‌اند؟ »
به باور دکتر رحمانداد، در ایران تاکنون حدود ۷ میلیون نفر به کووید۱۹ مبتلا شده و ۳۵ هزار نفر معادل ۱ و نیم برابر آمار رسمی، بر اثر این بیماری فوت کرده‌اند.
بخش دیگر این پژوهش رو به آینده است. یعنی احتمال تعداد ابتلا و تعداد مرگ و میر تا بهار ۲۰۲۱ محاسبه شده است. براساس برآورد این تیم پژوهشی، و با در نظر گرفتن فرض عدم دستیابی به واکسن و راه حل درمانی، تا بهار ۲۰۲۱، در ۸۴ کشور مطالعه شده، ۲۴۹ میلیون نفر به کرونا مبتلا و ۱.۷۵ میلیون نفر فوت خواهند کرد.
فکت‌های معنادار مرتبط
نبودن متن گزارش مورد اشاره رئیس جمهور، بررسی فکت چوال این ادعا را با مشکل روبرو می‌کند چون مبنای علمی و نظری این گزارش روشن نیست، لذا در بررسی این ادعا مجبوریم به سایر فکت‌هایی که مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند به این ادعا مرتبط باشد بپردازیم.
۱- ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی به کرونا یعنی چه؟
بر اساس برآوردهای جمعیتی مرکز آمار ایران کل جمعیت کشور در سال ۱۳۹۹ حدود ۸۴ میلیون نفر است. ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی به ویروس کرونا به این معنی است که از هر ۷ ایرانی تاکنون ۲ نفر به بیماری کووید ۱۹ مبتلا شده است. این نسبت جمعیتی بسیار بزرگی است.
اگر آن را به نسبت گروههای سنی در نظر بگیریم باید این را بپذیریم که تقریبا جمعیتی معادل نیمی از جمعیت بالای ۲۰ سال کشور مبتلا شده باشند. این در حالی است که گفته می‌شود شانس ابتلا به این بیماری در کودکان کمتر از افراد بزرگ‌سال است.
به گفته علیرضا زالی فرمانده عملیات مقابله با کرونا در تهران، بالاترین میزان ابتلا به کرونا در ایران را به گروه سنی ۵۰ تا ۵۹ سال است. پس از این گروه، ۴۰ تا ۵۰ ساله‌ها و ۶۰ تا ۷۰ ساله‌ها بیشترین مورد ابتلای به کرونا را داشته‌اند. به گفته زالی آمار مبتلایان زیر ۲۰ سال و بالای ۸۰ سال بسیار ناچیز است. اگر این آمار را یک نمونه از کل بگیریم، می‌توان با در نظر گرفتن جمعیت گروههای سنی با ریسک بالا و کم ریسک به نتایجی دست یافت. نتیجه اینکه ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی به کرونا یعنی اینکه باید کل جمعیت ۲۱ میلیونی گروههای سنی ۴۰ تا ۷۰ سال و ۴ میلیون از بقیه گروههای سنی کمتر در معرض ریسک، به کرونا مبتلا شده باشند. فرضی که پذیرش آن به ناممکن شبیه است.
۳- آیا ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی به کووید ۱۹ می‌تواند درست باشد؟
چنانکه گفته شد ما به تحقیق مورد استناد رئیس‌جمهوری ایران دسترسی نداریم، اما علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، اطلاعاتی را درباره این تحقیق منتشر کرده که نشان می‌دهد فرضیات این تحقیق با واقعیت همخوانی ندارد.
او روز ۳۰ تیر ۱۳۹۹ گفت تحقیق مورد اشاره یک مدل‌سازی ریاضی و یکی از «یکی از مطالعاتی که است که توسط معاونت تحقیقات وزارت بهداشت انجام شد». به گفته او فرض این مدل‌سازی این است که «از هر هزار نفر مبتلا به ویروس، ۵۰۰ نفر فاقد علامت، ۳۵۰ نفر علایم خفیف، ۱۵۰ نفر هم بستری می‌شوند.» این به معنی آن است که حدود ۱۵ درصد افراد مبتلا در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند. اگر فرض کنیم نتیجه تحقیق درست است و ۲۵ میلیون نفر به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند، طبق فرضیات تحقیق باید در ۶ ماه گذشته چیزی بین ۳ تا ۴ میلیون نفر در بیمارستان‌ها بستری شده باشند. این در حالی است که بر اساس آخرین آمارهای موجود تعداد کل انواع تخت‌های فعال بیمارستانی در کل کشور تا دو سال پیش دقیقا ۱۲۵,۵۶۶ تخت بوده است.
علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت یک روز پیش از این در تاریخ ۲۹ تیر ماه اعلام کرده بود، تاکنون حدود ۱۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تماس برای اخذ مشاوره پزشکی در خصوص بیماری کرونا با سامانه ۴۰۳۰ برقرار شده است. حال با در نظر گرفتن اینکه همه مبتلایان و افراد در معرض ابتلا تماس نگرفته‌اند و از سوی دیگر برخی افراد ممکن است چند بار تماس گرفته باشند، می‌توان این فرض را وارد دانست که بالا بودن نگرانی از ابتلا و وجود سوال‌های بیشمار در خصوص این ویروس تازه کشف شده، شانس تماس اکثریت افراد مبتلا یا با ریسک بالای ابتلا با این سامانه را بالا برده است. حال آنکه این عدد که باید چند برابر آمار مبتلایان باشد، کمتر از آمار تخمینی اعلام شده از سوی رئیس جمهور است.
جمع‌بندی
حسن روحانی رئیس جمهور ایران، روز شنبه ۲۸ تیر ۱۳۹۹ با استناد به یک تحقیق وزارت بهداشت مدعی شد تا الان ۲۵ میلیون نفر در ایران در اثر ابتلا به کرونا از کووید ۱۹، عبور کرده‌اند.
ما به متن تحقیقی که رئیس‌جمهوری ایران به آن اشاره کرده دسترسی نداریم، اما دلایل و فکت‌های کمکی وجود دارد که می‌توان با استناد با آنها با اطمینان نسبی گفت که آن چه گفته شده صحت ندارد.
اولا، ۲۵ میلیون نفر در مقیاس جمعیت ایران عدد بسیار بزرگی است. معادل اینکه بپذیریم از هر هفت ایرانی دو تن به این بیماری مبتلا شده باشد.
دوم، با توجه به اطلاعاتی که مقام‌های رسمی وزارت بهداشت منتشر کرده‌اند، فرضیات این تحقیق با واقعیت همخوانی ندارد. به عنوان مثال طبق فرضیات و نتیجه‌گیری‌های این تحقیق تا الان باید بین ۳ تا ۴میلیون ایرانی تا الان به دلیل کووید۱۹ در بیمارستان‌ها بستری شده باشند. این عدد حدود ۲۸ برابر بزرگ‌تر از کل ظرفیت انواع تخت‌های بیمارستانی در ایران است.
از سوی دیگر آنچه گفته شده با نظر کارشناسان و نتایج پژوهش‌های معتبر علمی که در سطح بین‌المللی انجام شده همخوانی ندارد. بررسی‌های علمی پژوهشگران دانشگاه ام آی تی آمریکا در ۸۴ کشور جهان نیز نشان می‌دهد که یک دهم مبتلایان به کرونا شناسایی می‌شوند بنابراین تخمین زده می‌شود که آمار ابتلا در ایران حدود ۷ میلیون نفر باشد که یک سوم تخمین اعلامی از سوی رئیس جمهور ایران است.
با این اوصاف فکت‌نامه این ادعای مطرح شده از سوی رئیس‌جمهوری ایران را که «۲۵ میلیون ایرانی تاکنون به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و از آن عبور کرده‌اند» با احتیاط «نادرست» ارزیابی می‌کند.