آیا ایران رکورددار برابری جنسیتی و عدالت آموزشی و تحصیلی است؟

این گزارش به درخواست تعدادی از مخاطبان فکت‌نامه نوشته شده که از ما خواسته‌اند صحت و سقم این ادعا را که از سوی یکی از کاربران توییتر  مطرح شده بررسی کنیم: «بر اساس شاخص برابری جنسیت (GPI) ایران رتبه نخست دنیا در برقراری عدالت آموزشی و تحصیلی است».

?s=20

این پست در توییتر مورد توجه قرار گرفته و در برخی پایگاه‌های خبری مانند مشرق‌نیوز، قطره، شبکه رهیاب و… بازتاب داشته است. 

پیش از هر چیز تلاش کردیم تا از نویسنده آن سوال کنیم که منبع دقیق ادعای او چیست؟ که پاسخی به این سوال ما داده نشد. در تصویری که در ضمیمه توییت آمده به اسم بانک جهانی اشاره شده، برای همین پیش از هر چیز به سراغ مرکز داده‌های بانک جهانی رفتیم تا ببینم اوضاع از چه قرار است؟ 

شاخص برابری جنسیتی GPI چیست؟

بانک جهانی داده‌های شاخص برابری جنسیتی یا GPI (مخفف gender parity index) را به نقل از یونیسف آورده است. این شاخص حاصل تقسیم تعداد دختران به پسرانی است که در دوره آموزش ابتدایی و متوسطه یا دانشگاه ثبت نام می‌کنند. 

شاخص برابری جنسیتی در مدارس ایران چقدر است؟ 

بر اساس داده‌های بانک جهانی، این شاخص در سال ۲۰۱۷ در ایران ۱/۰۲ محاسبه شده است. یعنی به ازای هر ۱۰۰ دانش‌آموز پسر، ۱۰۲ دانش‌اموز دختر در مدارس ابتدایی و متوسطه ثبت‌نام کرده‌اند.

شاخص برابری جنسیتی ایران ۰/۰۲ واحد بیشتر از کل جهان، ۰/۰۳ واحد بیشتر از ایالات متحده و ۰/۰۸ واحد بیشتر از دنیای عرب و دقیقا برابر عدد این شاخص در بریتانیا است.  

آیا ایران بالاترین شاخص برابری جنسیتی در مدارس را در سراسر جهان دارد؟ 

خیر! اطلاعات مربوط به همه کشورها در نمودار و جدول زیر فهرست شده است. ۳۸ کشور رتبه‌ای بالاتر از ایران دارند. سورینام، بنگلادش، سنگال، پلی‌نزی فرانسه، هندوستان، بلژیک، کیریباتی، تونس، بوتان، فنلاند، لیبی، سیشل، نوار غزه، برمودا، فیجی، هندوراس، کویت، لسوتو، موریتانی، نپال، ساموآ، اروگوئه، کاستاریکا، موریس، مکزیک، نیوزلند، نیکاراگوئه، پورتوریکو، سائوتومه و پرینسیپ، سوئد، آندورا، باهاماس، بروندی و کرواسی بالاتر از ایران قرار دارند. همچنین امتیاز  ۱۹ کشور دیگر نیز دقیقا برابر ایران است. یعنی در ۵۷ کشور جهان، شاخص برابری جنسیت یا برابر ایران یا بیشتر از آن است. 

 

آیا شاخص برابری جمعیتی در مدارس ایران نشانه عدالت جنسیتی است؟

قاعدتا در کشورهایی که محدودیت رسمی یا غیررسمی برای ثبت نام در مدارس وجود ندارد، شرایط جمعیتی و در مرتبه بعد عواملی مانند نرخ بازماندگی و میل به ترک تحصیل در پسران و دختران، بیش از عدالت جنسیتی در میزان شاخص GPI تاثیر دارد. در ایران از سال ۱۳۲۲ و تصویب قانون آموزش و پرورش آموزش ابتدایی در کل کشور و برای همه اجباری است. 

شاخص برابری جنسیتی در دانشگاه‌های ایران چقدر است؟ 

اگر در میان داده‌های بانک جهانی، این شاخص را برای تحصیلات بالاتر از متوسطه در نظر بگیریم خواهیم دید در آن صورت آخرین شاخص برابری جنسیتی ایران در سال ۲۰۱۷ برابر ۰/۸۶ محاسبه شده است. یعنی از نظر تعداد به ازای هر ۱۰۰ دانشجوی پسر فقط ۸۶ دانشجوی دختر در دانشگاه‌ها ثبت‌نام کرده‌اند. 

این در حالی است که وضعیت آمار ثبت نام دختران برای تحصیلات دانشگاهی در اکثر کشورهای جهان (۱۱۹ کشور) بیشتر از پسران است. ایران در میان ۲۱۶ کشور در رتبه صد و سی و هشتم (۱۳۸) قرار دارد. 

شاخص برابری جنسیتی در ثبت نام دانشگاه‌ها در جهان عرب ۱/۱۱، در کل جهان ۱۱۴، در آمریکا و بریتانیا ۱۳۶ است. 

آیا شاخص‌های دیگری برای اندازه‌گیری برابری جنسیتی وجود دارد؟

بله. مجمع جهانی اقتصاد، هر سال گزارش مفصلی با عنوان شکاف جنسیتی منتشر می‌کند. در این گزارش شکاف جنسیتی به صورت کلی و در بخش‌های سلامت، آموزش، مشارکت اقتصادی و مشارکت سیاسی اندازه‌گیری می‌شود.

در گزارش سال ۲۰۲۰ این مجمع، ایران در میان ۱۵۳ کشور در مقام ۱۴۸ قرار دارد. رتبه ایران در بخش مشارکت اقتصادی زنان در رتبه ۱۴۷، در بخش آموزش در رتبه ۱۱۸، در بخش سلامت در رتبه ۱۳۰ و در بخش سیاسی در رتبه ۱۴۵ قرار دارد. 

 

جمع‌بندی 

قطع و یقین این ادعا که «ایران رتبه نخست دنیا در برقراری عدالت آموزشی و تحصیلی است» صحت ندارد. شاخص برابری جنسیتی در سطح مدارس ایران از برخی کشورها بالاتر است. اما قطعا بالاترین رقم در دنیا نیست. داده‌های بانک جهانی نشان می‌دهد شاخص GPI در ۳۸ کشور دنیا بیشتر و در ۱۹ کشور برابر ایران است. 

اما فراتر از اینکه ادعای مطرح شده حاوی اطلاعات نادرست است، شاخص مورد اشاره هم به گونه‌ای انتخاب شده که خواننده را به اشتباه بیندازد. 

شاخص GPI را نه فقط در مدارس، بلکه در دانشگاه‌ها هم محاسبه می‌کنند. با اینکه تقریبا در اکثر کشورهای دنیا میل به تحصیلات دانشگاهی در دختران بیشتر از پسران است، اما در ایران شاخص برابری جنسیتی در ثبت نام دانشگاه‌ها کمتر از یک و برابر ۰/۸۶ است. ایران در میان ۲۱۶ کشور در رتبه ۱۳۸ قرار دارد. 

به اضافه همه اینها، شواهد و قرائن محکمی وجود دارد که نشان می‌دهد بر خلاف آنچه گفته شده ایران وضعیت چندان مطلوبی از نظر عدالت جنسیتی حتی در بخش آموزش ندارد. آخرین گزارش‌های شکاف جنسیتی مجمع جهانی اقتصاد حاکی از آن است که از نظر کلی ایران در میان ۱۵۳ کشور در رتبه ۱۴۸ (از آخر رتبه ششم) و به طور مشخص در بخش آموزش در رتبه ۱۱۸ قرار دارد. 

با این اوصاف پیدا است این ادعا که «ایران رتبه نخست دنیا در برقراری عدالت آموزشی و تحصیلی است» به حدی خلاف واقع است که چاره‌ای جز این نداریم که به آن نشان شاخ‌دار دهیم.