سمیه رفیعی
نماینده تهران در مجلس
طبق آمار رسمی، ازدواجهای زیر ۱۸ سال جزو ازدواجهای پایدار محسوب می‌شوند.
نادرست
احتمال طلاق در ازدواجهای سن پایین چقدر است؟
سمیه رفیعی نماینده تهران در مجلس یازدهم، در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجو گفته است:
«طبق آمار رسمی ازدواجهای زیر هجده سال جزء ازدواجهای پایدار و موفق کشور محسوب می‌شوند گفت: در دین اسلام کسی نمی‌تواند برای ازدواج شرایط و حدود مطلق سنی وضع کند.»
پیش از هر چیز سعی کردیم از طریق حساب توییتری خانم رفیعی، از او درباره منبع «آمار رسمی» سوال کنیم. او در پاسخ به سوال ما، لینک گزارشی را برای ما فرستاد. عنوان این گزارش که در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۹۸ در خبرگزاری تسنیم منتشر شده «چهار دروغ بزرگ برای توجیه تصویب طرح افزایش حداقل سن ازدواج» است. در این گزارش ادعا شده:
«بر اساس آمار دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور، دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند، احتمال بقای ازدواج بیشتری دارند.»
ما موفق نشدیم گزارشی به این مضمون در نشریات و گزارش‌های دفتر آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال پیدا کنیم، اما در سالنامه آماری سال ۱۳۹۷ این سازمان اطلاعاتی هست که به ما کمک می‌کند از صحت و سقم این ادعا سر در بیاوریم.
در این گزارش البته آمارهای مفصلی درباره ازدواج و طلاق منتشر شده، اما به طور مشخص «آمار تفکیکی طلاق به تفکیک سن ازدواج» در میان آنها نیست. در عوض شواهدی وجود دارد که ثابت می‌کند احتمال طلاق در گروه‌های سنی پایین که پیش از ۱۸ سالگی ازدواج کرده‌اند، بیشتر از سایر گروه‌های سنی است.
میزان طلاق در کدام گروه سنی بیشتر است؟
بهترین شاخص برای سنجش احتمال طلاق، در نظر گرفتن شاخص میزان طلاق به نسبت جمعیت متاهل در هر بازه سنی است.
بر اساس شواهد و قرائن، بالاترین میزان طلاق در گروه‌های سنی کمتر از ۲۰ سال است. در صفحه ۹۰ این گزارش نموداری هست که نشان می‌دهد بالاترین میزان طلاق زنان در گروه سنی ۱۵-۱۹ ساله با میزان ۲۸ طلاق به ازای هر هزار زن متاهل و پس از آن گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ ساله با نرخ ۲۶ طلاق به ازای هر هزار زن متاهل است. هر دو گروه، در زمان ازدواج کمتر از ۱۸ سال سن داشته‌اند، اما پایداری ازدواج‌شان تا به سن ۲۰ سالگی‌شان نرسیده است.
در مردان هم نرخ طلاق در سنین پایین بیشتر است. چنانکه نرخ طلاق در سن ۲۰ تا ۲۴ سال بیشتر از سایر گروه‌های سنی است.
نقشه اینتراکتیو زیر پراکندگی جغرافیایی نرخ طلاق را به ازای هر هزار زن متاهل در گروه سنی زیر ۲۰ سال نشان می‌دهد. جدول زیر آن هم داده‌های نرخ طلاق در سال ۱۳۹۷ به ازای هر هزار زن متاهل به تفکیک گروه‌های سنی و استان است.
آمار دقیق طلاق کسانی که در سن کم ازدواج کرده‌اند چقدر است؟
عدد دقیق آن فعلا برای ما معلوم نیست. دست‌کم تا گزارشی معتبر نباشد که آمار طلاق را به تفکیک سن ازدواج مشخص کند، جواب دقیق این سوال معلوم نیست.
ممکن است کسانی که در سن کودکی و زیر ۱۸ سال ازدواج کرده‌اند، بعد از سال‌ها طلاق بگیرند. مثلا اگر دختر بچه‌ای در سن ۱۵ سالگی ازدواج کرده باشد و در سن ۲۹ سالگی از همسرش جدا شود، طلاق او در گروه سنی ۲۵ تا ۲۹ سال دسته‌بندی می‌شود. بنابراین ما فعلا نمی‌دانیم چند درصد ازدواجهای زیر ۱۸ سال به طلاق منتهی می‌شوند، اما می‌دانیم بیشترین میزان طلاق زنان، در گروه سنی زیر ۲۰ سال رخ می‌دهد که اکثر آنها در سن زیر ۱۸ سال ازدواج کرده‌اند.
اشتباه خبرگزاری تسنیم و خانم رفیعی کجا است؟
نرخ طلاق متفاوت از تعداد طلاق است. نسبت طلاق به ازدواج هم همین‌طور. آمارها نشان می‌دهد بیشترین میزان ثبت طلاق زنان در سال ۱۳۹۷ در بازه سنی ۲۱ تا ۳۰ سالگی بوده است. در این سال تعداد کل طلاق‌ها ۱۷۵ هزار مورد بوده که بیش از ۶۷ هزار مورد در این بازه سنی رخ داده است، در حالی که تعداد طلاق در گروه سنی زیر ۱۹ سال نزدیک به ۱۲ هزار مورد است.
قطعا آمار طلاق کودکانی که در سن پایین ازدواج کرده‌اند بیش از ۱۲ هزار مورد است. ممکن است بسیاری از آنها در سن ۲۰ سالگی یا بیشتر از همسرانشان جدا شوند اما در زمان ازدواج کودک بوده‌اند. علاوه بر این تکیه بر تعداد طلاق بدون در نظر گرفتن جمعیت متاهل نیز ملاک درستی برای قضاوت نیست. قطعا آمار جمعیت زنان متاهل در بازه سنی ۲۱ تا ۳۰ سال بیشتر از کودکان زیر ۱۸ سال است.
یک اشتباه محاسباتی محتمل دیگر در نظر گرفتن نسبت طلاق به ازدواج است. آمار نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۷ در بازه سنی ۱۰ تا ۱۹ سال ۱۴۶ هزار ازدواج و ۱۲ هزار طلاق ثبت شده است. اما این مطلقا به معنی آن نیست که از هر ۱۴۶ هزار ازدواج زیر ۱۹ سال ۱۲ هزار ازدواج به طلاق ختم شده است
طبق آمارهای موجود «متوسط عمر ازدواج‌هایی که به طلاق منجر شده‌اند ۹ سال بوده است.» اگر این میانگین را ملاک در نظر بگیریم باید بخش بزرگی از آمار طلاق کودک‌همسری را در بازه سنی ۲۰ تا ۳۰ سال جست‌وجو کنیم.
جمع‌بندی
آنچه در این گزارش به آن پرداختیم ادعای سمیه رفیعی نماینده تهران در مجلس یازدهم درباره «پایداری ازدواجهای زیر ۱۸ سال» بود. در سال‌های گذشته نیز برخی رسانه‌های اصول‌گرا برای مخالفت با تصویب قانون افزایش سن ازدواج، مطالبی را منتشر کرده‌اند و مدعی شده‌اند طبق آمارهای رسمی «دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند، احتمال بقای ازدواج بیشتری دارند.»
این طور نیست. در گزارش رسمی، آماری که تعداد طلاق را به تفکیک سن ازدواج نشان دهد وجود ندارد. اما در عوض در آخرین سالنامه آماری ثبت احوال داده‌هایی هست که نشان می‌دهد با اینکه جمعیت متاهل در سنین پایین کم است، اما میزان طلاق در آنها بالاتر از سایر گروه‌های سنی است.
بر اساس این گزارش بالاترین میزان طلاق زنان در گروه سنی ۱۵-۱۹ ساله و پس از آن ۱۰ تا ۱۴ ساله است. طبق این آمار به ازای هر زن متاهل زیر ۲۰ سال، ۲۷ طلاق به ثبت رسیده است.
این رقم کف ازدواجهای ناموفق در کودک‌همسری است. در سال ۱۳۹۷ متوسط عمر ازدواج‌هایی که به طلاق منجر شده‌اند ۹ سال بوده است. با این حساب باید بخش بزرگی از آمار طلاق کودکانی را که زیر سن ۱۸ سال پای سفره عقد نشسته‌اند، در بازه سنی ۲۰ تا ۳۰ سال و حتی بیشتر جست‌وجو کرد.
با این حساب فکت‌نامه به این گفته که «طبق آمار رسمی، ازدواجهای زیر ۱۸ سال جزو ازدواجهای پایدار محسوب می‌شوند» نشان نادرست می‌دهد.