رونمایی از کرونایاب مستعان ۱۱۰ و سوابق مخترع آن کامبیز گلشنی

روز سه‌شنبه، ۲۷ فروردین ۱۳۹۹ مراسم رونمایی فرمانده کل سپاه پاسداران از دستگاه کرونایاب «مستعان ۱۱۰» که «دستاورد جدید با قابلیت تشخیص هوشمند کرونا» در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خبرساز و دست‌مایه طنز و کنایه کاربران زیادی شد. 

این دستگاه که به گفته حسین سلامی «دقت ۸۰ درصدی آن در بیمارستان‌ها اثبات شده» به این شیوه کار می‌کند که «با استفاده از ایجاد میدان مغناطیسی یعنی استفاده از ویروس دوقطبی که داخل این دستگاه تعبیه می‌شود هر نقطه‌ای از محیط تا شعاع ۱۰۰ متر که آلوده به ویروس باشد آنتن این دستگاه درست مقابل این نقطه قرار خواهد گرفت و در مدت حدود ۵ ثانیه موفق به کشف محیط آلوده می‌شود.»

این گزارش را زمانی می‌خوانید که بیش از یک روز از از مراسم رونمایی این «دستاورد» می‌گذرد. 

در این مدت اطلاعات زیادی منتشر شده که ثابت می‌کند آنچه به نمایش درآمده مطلقا بی‌اعتبار است. فکت‌نامه در این گزارش سعی می‌کند ضمن بازخوانی و مرور این اطلاعات به این برخی سوال‌ها پیرامون این ماجرا پاسخ دهد.  

واکنش‌های رسمی

با اینکه ماجرای این اختراع یکی از موضوعات داغ در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران بوده، اما در فضای رسمی واکنش زیادی به دنبال نداشته است. چه رسانه‌های داخلی و چه مقام‌های دولتی تا الان یا سکوت کرده یا با احتیاط و محافظه‌کاری با آن رو‌به‌رو شده‌اند. 

حسین سلامی، عالی‌ترین مقام سپاه پاسداران در ایران مسئولیت رونمایی از این دستگاه را بر عهده گرفته و برای آن در فضای رسمی حاشیه امنیت ایجاد کرده است. 

در میان واکنش‌های رسمی می‌توان به اظهارات سخنگوی وزارت بهداشت و همچنین توییت مشاور حسن روحانی و البته پاسخ سخنگوی سپاه اشاره کرد. 

کیانوش جهانپور، در پاسخ به پرسش خبرگزاری آناتولی درباره این دستگاه به ذکر این نکته بسنده کرد که «اگر این دستگاه از سوی وزارت بهداشت تایید شده بود حتما در گزارش رونمایی آن اعلام می‌شد.». حسام‌الدین آشنا هم در توییتی از صدا و سیما خواست از پخش رپورتاژها برای ویروس‌یاب‌های ابتکاری تایید نشده خودداری کند. 

با این همه یک روز بعد، رمضان شریف، سخنگوی سپاه پاسداران به دفاع از این «دستاورد» پرداخت. آن را یک «پدیده و موفقیت علمی توصیف کرد و حیرت و تعجب و برخی پرسش‌ها را طبیعی دانست و اعلام کرد: 

«[مستعان ۱۱۰] یک سامانه منحصر به فرد و دارای قابلیت‌های بالا و راستی‌آزمایی شده در تشخیص ویروس کرونا است که قبل از رونمایی رسمی بیش از ۱۰ روز در حداقل ۱۰ بیمارستان و مرکز درمانی درگیر بیماران کرونایی در کشور ، تست و آزمایش شده است. سطح و میزان دقت این سامانه در تشخیص و کشف کرونا بین ۷۰ تا ۸۰ درصد مورد اذعان متخصصین و پزشکان قرار گرفته است که در صورت نیاز اساسی بیمارستان‌ها و پزشکان منتشر خواهد شد.»

آیا دستگاه رونمایی شده واقعا کرونایاب است؟‌

خیر. تا الان هیچ سند معتبری در تایید کارکرد این دستگاه منتشر نشده است. بنابراین از نظر علمی «کرونایاب مستعان ۱۱۰» هیچ پایه و اساسی ندارد. 

اما فراتر از این، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این دستگاه با همین شکل و شمایل پیش‌تر با نام‌های مختلف و برای کارکردهای دیگر هم در ایران و هم در برخی کشورهای منطقه رونمایی شده است. در بعضی موارد هم جعلی بودن آن رسما اثبات شده است. 

در همان نخستین واکنش‌ها حساب کاربری «حافظه‌تاریخی» در توییتر با انتشار ویدئویی نشان داد یک سال ۱۱ ماه پیش دستگاهی با ظاهر مشابه تحت عنوان «دستگاه ردیاب هر نوع ماده جامد و مایع» در ارومیه رونمایی شده و اتفاقا گزارش این رونمایی از صدا و سیما نیز پخش شده است.

به نظر می‌رسد شخصی که دو سال پیش به عنوان مخترع «ردیاب هر نوع ماده جامد و مایع» با تلویزیون مصاحبه کرده، همان فردی است که روز ۲۷ فروردین ۱۳۹۹ با لباس فرم بسیج به تن و با ماسک روی صورت در تلویزیون ظاهر شده و نحوه «دستاورد جدید» را در پیش‌زمینه مصاحبه فرمانده کل سپاه نشان می‌دهد؛ کامبیز گلشنی. 

کامبیز گلشنی کیست؟

مخترع کرونایاب مستعان ۱۱۰ که فرمانده سپاه او را «بسیجی دانشمند و بااخلاص» معرفی می‌کند. شخصی است به نام «کامبیز گلشنی». در گذشته او را با لقب «مهندس» صدا کرده‌اند ما هرچه گشتیم نشانی از سوابق تحصیلی او پیدا نکردیم. نمی‌دانیم آیا تحصیلات دانشگاهی دارد یا نه؟ اگر دارد در کدام دانشگاه و در چه رشته‌ای درس خوانده است. 

جست‌وجوی نام او به انگلیسی بی‌نتیجه است. او پیش‌تر مدعی شده اختراعات او ثبت بین‌المللی شده، اما این حقیقت ندارد. نه‌تنها در سامانه‌های بین‌المللی ثبت اختراع و مقاله اثری از نام کامبیز گلشنی و دستگاه‌ها او به چشم نمی‌خورد، بلکه حتی اطلاعات عمومی هم درباره او وجود ندارد. ما چند نفر را همنام او پیدا کردیم که در شبکه‌های اجتماعی حرفه‌ای و عمومی حساب کاربری دارند، اما اثری از آثار کامبیز گلشنی مخترع وجود ندارد. 

جست‌وجوهای نام او به زبان فارسی هم نتایج زیادی ندارد. از سال ۱۳۸۸ تا الان نام او پنج بار در لابه‌لای گزارش‌های نه‌چندان مهم در رسانه‌های رسمی ذکر شده است. 

قدیمی‌ترین چیزی که ما از او پیدا کردیم گزارشی است که در تاریخ ۵ مهر ۱۳۸۸ در صفحه سوم روزنامه کیهان منتشر شده است. 

«مهندس کامبیز گلشنی مدیرعامل شرکت پویان کاوش ارومیه، طراح و سازنده دستگاه مین‌یاب PK100B گفت این دستگاه که طی ۸ سال تحقیق و تست آزمایشی و عملیاتی تولید شده و مورد تایید نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته، با عملکرد نقطه‌ای، قابلیت شناسایی تمامی مین ها حتی مین های پلاستیکی ضد نفر را در عمق های بیشتری نسبت به نمونه های خارجی دارا بوده و در بدترین شرایط جوی و محیطی کارایی دارد.»

دو سال و نیم بعد این خبر عینا در برخی خبرگزاری‌های رسمی در ایران تکرار می‌شود. روز ۲۷ فروردین ۱۳۹۱ خبرگزاری‌های فارس و مهر و با چند روز تاخیر ایسنا مطالبی منتشر می‌کنند که گزارش نشست خبری کامبیز گلشنی در هتل ساحل ارومیه است. ماجرا عینا همان چیزی است که دو سال و نیم قبل در روزنامه کیهان منتشر شده، با این تفاوت که آقای گلشنی این بار طول دوره تحقیق را از هشت سال به هفت سال کاهش داده است وگرنه همه جزئیات شبیه گزارش دو سال پیش منتشر شده در روزنامه کیهان است. 

سه سال بعد از این خبری از کامبیز گلشنی نیست تا اینکه در اردیبهشت ۱۳۹۴ او در خبرگزاری صدا و سیمای ارومیه ظاهر می‌شود. این بار او مدعی ساخت دستگاه حسگر پیشرفته PK8 شده است پس از ۵ سال تحقیق توسط متخصصان «شرکت پویان کاوش» ساخته شده است. این خبر ۱۱ روز بعد در تاریخ دوم خرداد ۱۳۹۴ در یک باکس خبری کوچک در صفحه اخبار شهرستان‌های روزنامه کیهان مطرح می‌شود.

تا ۳ سال بعد هیچ خبری از فردی به نام «کامبیز گلشنی» در دست نیست، تا اینکه او در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۹۷ با در صفحه تلویزیون ارومیه ظاهر می‌شود. باز هم پای ۸ سال تحقیق و ساخت یک دستگاه ردیاب یا حسگر در میان است که این بار «انواع مواد جامع و مایع» را تشخیص می‌دهد. تصویر این دستگاه نخستین بار در این برنامه تلویزیونی به نمایش در می‌آید. این دستگاه و حتی جعبه حاوی آن عینا شبیه آن چیزی است که در مراسم رونمایی مستعان به نمایش درآمده است. 

در خرداد ۱۳۹۶ هم بار دیگر موضوع اختراعات آقای گلشنی به رسانه‌ها باز شد، اگرچه این بار اسمی از او برده نشده بود، اما خبرگزاری جمهوری اسلامی ایرنا گزارشی درباره دستگاه سوخت‌یابی منتشر کرد که در واقع همان دستگاه مین‌یاب یا ردیاب مواد جامد و مایع یا کرونایاب است. 

این بار «دستگاه سوخت‌ياب با ايجاد ميدان الكترونيكی و خاصيت ۲ قطبی می‌تواند بر اساس نياز كاربر از يک ليتر تا ۱۰۰۰ ليتر و بيشتر را شناسايی كند.» 

کامبیز گلشنی پیش از پوشیدن لباس بسیج و نمایش دستگاه کرونایاب یک بار دیگر هم در صفحه تلویزیون ظاهر می‌شود. این بار او سوژه مستندی به نام مخترع آهنی است. این مستند در تاریخ پنجم دی ۱۳۹۸ از شبکه افق تلویزیون ایران پخش شده و در تاریخ سی‌ام دی یک بار دیگر بازپخش شده است. آقای گلشنی در حدود ۱۵ دقیقه ابتدایی این مستند حضور دارد. او مخترعی است که کسی به او توجه نمی‌کند و در لابه‌لای بوروکراسی و فساد گم شده است. 

در این فیلم دستگاه معروف او به نمایش در می‌آید و تصاویری از او در قهوه‌خانه، دفتر کارش در ارومیه و در در حال ردیابی مس در بیابان‌ها دیده می‌شود، اما هیچ توضیحی درباره اینکه اختراع او دقیقا چیست و چگونه کار می‌کند، در کدام مرجع علمی به ثبت رسیده و… به چشم نمی‌خورد. 

آیا اختراعی به نام کامبیز گلشنی ثبت شده و آیا این اختراع معتبر است؟

نام کامبیز گلشنی را همچنین در آگهی‌های روزنامه رسمی هم جست‌وجو کردیم. به جز آگهی‌های معمول مربوط به شرکت «پویان کاوش ارومیه»، در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۵ هم آگهی ثبت اختراع «سمت‌یاب مواد منفجره تا شعاع ۲۰۰ متر» به نام او در اداره ثبت اختراعات ثبت رسیده است. 

این آگهی البته به معنای تایید اختراع نیست. ثبت اختراع در مرکز مالکیت معنوی صرفا منوط به پر کردن اظهارنامه بر اساس دستورالعمل و پرداخت هزینه‌ و ثبت آگهی است. سایت رسمی این سازمان در حال حاضر ایراد فنی دارد و به جز بخش هزینه‌ ثبت، دسترسی به سایر بخش‌ها از جمله دستورالعمل و جست‌وجو در بانک اطلاعاتی قطع است. اما در سایت‌های عمومی ثبت شرکت‌ها (مثل این سایت) توضیح داده شده که برای ثبت اختراع باید چه مراحلی را طی کرد.

آیا شائبه کلاهبرداری وجود دارد؟

بله. بازخوانی سوابق آقای گلشنی نشان می‌دهد او در ۱۱ سال گذشته یک دستگاه را به اسامی مختلف رونمایی و برای آن بازاریابی کرده است. او بدون ارائه هیچ سند علمی خود را در فضای عمومی و رسانه‌ها مخترع جا زده و بازارگرمی کرده است. 

میان دستگاه او و دستگاه‌های جعلی که پیش از این به برخی کشورهای عربی منطقه قالب شده شباهت‌های آشکاری وجود دارد. از ظاهر آن گرفته تا نحوه کارکد و حتی شکل جعبه‌ای که این وسیله را درون آن جا می‌‌دهند. 

شایان سرداری‌زاده روزنامه‌نگار بی‌بی‌سی مانیتورینگ، در یک رشته توییت به پرونده‌های کلاهبرداری و سوابق فروش دستگاه‌های مشابه در عراق و مصر اشاره کرده است. 

گزارشی به تاریخ دوم مه ۲۰۱۳ (۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۲) در سایت بی‌بی‌سی منتشر شده است. این گزارش مربوط به ماجرای کلاهبرداری فردی به نام جیمز مک‌کورمیک بود که چیزی حدود ۷ هزار دستگاه تقلبی را به قیمت اسم «دستگاه بمب‌یاب» به کشورهای مختلف از جمله عراق فروخته بود. این فرد که گمان می‌کرد ۵۰ میلیون پوند پول ساخته از سوی دادگاه بریتانیا به ۱۰ سال زندان محکوم شد. 

نکته قابل توجه اینجا است که این دستگاه و حتی جعبه نگهداری از آن شباهت ظاهری بسیار زیادی به اختراع کامبیز گلشنی و آنچه فرمانده سپاه از آن رونمایی کرده، دارد. 

نمونه این دستگاه حتی به اسم تشخیص دهنده ایدز هم فروش رفته است. گزارشی که در تاریخ ۲۷ فوریه ۲۰۱۴ (۱۸ بهمن ۱۳۹۲) در آسوشیتدپرس منتشر شده نشان می‌دهد ارتش مصر این بار گول کلاهبرداران را خورده است. 

نظر انجمن فیزیک ایران

کنار هم گذاشتن این فکت‌ها جای تردیدی باقی نمی‌گذارد برای اینکه مطمئن باشیم آنچه از رونمایی شده، هر چیزی باشد، قطعا دستگاه کرونایاب نیست. اصلا از نظر علمی تشخیص امواج الکترومغناطیس ذراتی در اندازه ویروس هنوز ممکن نیست. 

انجمن فیزیک ایران، روز چهارشنبه ۲۸ فروردین مطلبی را روی سایت خود قرار داد. این مطلب جای هیچ شک و تردیدی باقی نمی‌گذارد. 

«در روزهای اخیر خبرهایی از بعضی از رسانه‌های رسمی در مورد اختراع بدیع وسیله‌ای برای تشخیص آلودگی به‌ویروس کرونا از راه دور منتشر شده است. در بیان این خبر به‌عبارت‌های با ظاهر علمی مانند امواج الکترومغناطیس، دوقطبی‌های مغناطیسی و الکتریکی و دیگر عبارت‌هایی از حوزه فیزیک اشاره شده است. با وجود این‌که روش‌های تشخیص و شناسایی با استفاده از مشخصه‌های فیزیکی مواد در علم فیزیک بسیار پر کاربردند ولی دانش بشری در حال حاضر توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود ۱۰۰ نانومتر را از راه دور ندارد و چنین ادعایی باور ناپذیر و در حد داستان‌های علمی و تخیلی است.

این ادعا آنقدر از علم دور است که انجمن فیزیک ایران آن را در مجموعه ادعاهای شبه‌علم دسته‌بندی می‌کند.

اگر با احتمال نزدیک به‌صفر این وسیله کار کند، از آنجا که با دانش روز بشر همخوانی ندارد، مخترعین نه تنها برای آشکار‌سازی یک ویروس که برای جابجا کردن مرزهای دانش بشری باید مورد تشویق مجامع علمی در جهان قرار گیرند.

انجمن فیزیک ایران در راستای رسالت علمی خود و در صورتی‌که مخترعین وسیله مذکور هنوز بر ادعای خود مصر هستند اعلام آمادگی می‌کند که در صورت دریافت مستندات مرتبط با شیوه کار و آشکار‌یابی وسیله ادعایی، آن را در اختیار متخصصان و دانشمندان این حوزه برای داوری علمی قرار دهد.»

جمع‌بندی
تردیدی نیست که چیزی به اسم دستگاه کرونایاب که با یک آنتن و یک بشقاب کار می‌کند، وجود خارجی ندارد. هیچ شواهد علمی، حتی در حد شواهد ضعیف در تایید این دستگاه وجود ندارد، نمایش آزمایش آن در بیمارستان‌ها هم بسیار خام و بچه‌گانه ترتیب داده شده است، 

از سوی دیگر مرور سوابق مخترع آن نشان می‌دهد که او در ۱۱ سال گذشته این دستگاه را به اسامی مختلف رونمایی کرده و تلاش کرده برای آن بازارگرمی کند. قطعا دستگاهی وجود ندارد که هم ردیاب مین جنگی باشد، هم مواد جامع و مایع را تشخیص دهد، هم سوخت قاچاق را شناسایی کند و هم تشخیص‌‌دهنده ویروس کرونا از فاصله ۱۰۰ متری باشد. 

قطع و یقین آنچه از آن رونمایی شده جعلی است و ظن کلاهبرداری درباره آن بسیار محکم و جدی است. نمونه خارجی این دستگاه که شباهت بسیار زیادی به «اختراع» کامبیز گلشنی دارد، قبلا در عراق و مصر تحت عناوین بمب‌یاب یا تشخیص‌دهنده ویروس ایدز در چند کشور دیگر فروخته شده و رسوایی به بار آورده است. فروشنده دستگاه بمب‌یاب به عراق در حال حاضر دوران محکومیت زندان خود را در بریتانیا می‌گذارند. و رسانه‌های نزدیک به ژنرال السیسی در مصر ۵ سال پیش با رونمایی دستگاه تشخیص دهنده ایدز اسباب خنده و تمسخر شده‌اند. 

مورد کامبیز گلشنی یک نمونه از موارد ظهور پدیده‌ شبه‌علم در ایران است. افرادی که بدون پشتوانه و بدون ارائه سند علمی ادعاهای بزرگ مطرح می‌کنند و این ادعاهای بزرگ را به قیمت گزاف به جامعه می‌فروشند. این بار اما خریدار نه مردم عادی کوچه و بازار، بلکه  عالی‌رتبه‌ترین فرمانده نظامی سازمانی که یکی از بزرگ‌ترین دستگاه‌های اطلاعاتی منطقه را در اختیار دارد. 

یک جست‌وجوی ساده نشان می‌دهد اختراع کامبیز گلشنی مطلقا بی‌اعتبار است. حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران این فرصت را در اختیار داشت که پیش از رونمایی درباره سوابق مخترع و امکان اختراع دستگاه کرونایاب استعلام کند که نکرد. اینکه چرا اینگونه شده و چرا نظامیان اغلب سوژه چنین ماجراهایی می‌شوند، موضوع مستقلی است که می‌تواند سوژه گزارش‌های تحلیلی باشد. 

فکت‌نامه به ادعای مطرح شده از سوی حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، رونمایی از «کرونایاب مغناطیسی مستعان ۱۱۰» و سوابق و اعتبار مخترع آن، کامبیز گلشنی نشان شاخ‌دار می‌دهد.