ابراهیم رئیسی
رییس جمهوری سابق
روحانیت پایین‌ترین رقم دریافتی حقوق را در کشور دارد.
نادرست
درآمد روحانیون در ایران چقدر است؟
ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه ایران، روز پنج‌شنبه ۲۴ مرداد ۱۳۹۸، در جمع «علما و روحانیون» استان کردستان گفته است: «روحانیت پایین‌ترین رقم دریافتی حقوق را در کشور دارد».
آقای رئیسی مدعی شده «آمار دریافتی روحانیت در قم و مشهد و جاهای دیگر» را دارد. به همین دلیل تلاش کردیم تا از طریق حساب اینستاگرام از او درباره این آمار سوال کنیم که تا این لحظه به سوال ما پاسخی داده نشده است.
برای همین خود دست به کار شدیم تا از طریق جست‌وجو در منابع معتبر و رسمی صحت و سقم این ادعا را بررسی کنیم.
گفته مطرح شده، یک ادعای کلی درباره موضوعی است که اطلاعات و آمار منسجمی درباره آن وجود ندارد. اما با جست‌وجو در فکت‌های کمکی و از طریق طرح سوال و پیدا کردن پاسخ‌های معتبر و قانع‌کننده، می‌توان تصویری نسبتا روشن از واقعیت به دست آورد.
۱- آیا روحانی بودن شغل است؟
پاسخ این سوال مثبت است. در «ساختار طبقه‌بندی مشاغل ایران» ۹ گروه شغلی زیر مجموعه «متخصصان امور مذهبی اسلام» تعریف شده است: «امام جماعت، پیش‌نماز، روحانی، عاقد، مبلغ مذهبی، مجتهد، مرجع تقلید، مروج مذهبی، واعظ» این گروه در گروه کلی ۲، متخصصان طبقه‌بندی شده‌اند.
به جز این گروهی هم تحت عنوان «کمک متخصصان امور مذهبی و خیریه» وجود دارد که مشاغلی مانند «خادم مسجد، روضه‌خوان، مداح و نوحه‌خوان» در آن دسته‌بندی شده است. این گروه در دسته تکنسین‌ها و دستیاران طبقه‌بندی شده‌اند.
۲- منبع درآمد روحانیون از کجاست؟
روحانیون دو دسته‌اند:
گروه اول آنهایی که به طور انحصاری در یکی از مشاغل مذهبی، که در طبقه‌بندی مشاغل تعریف شده‌اند مشغول فعالیت‌اند. منبع درآمد این گروه مبلغی است که تحت عنوان شهریه یا حقوق یا کمک‌هزینه یا سهم حقوق شرعی جمع‌آوری شده، یا از محل درآمد اختصاصی نهادهای مذهبی به آنها پرداخت می‌شود.
گروه دوم هم آنهایی که به جز مشاغل روحانی، شغل یا محل درآمد دیگری دارند. مثلا کارمند یا کارگر یا صاحب کسب و کاری عادی‌اند.
۳- درآمد روحانیونی که به مشاغل دیگر مشغول‌اند چقدر است؟
قاعدتا درآمد این دسته از روحانیون مطابق درآمد بقیه افراد شاغل است. یعنی اگر کارمند هستند، حقوق آنها بر اساس قواعد قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر قوانین عمومی مرتبط با کار تعیین می‌شود. در این قوانین هیچ امتیاز ویژه‌ای یا کسوراتی برای افراد روحانی در نظر گرفته نشده است.
اگر کارگر و تابع قانون کار هم باشند، باز علی‌القاعده تفاوتی میان دریافتی دو کارگر روحانی و غیر روحانی وجود ندارد.
اگر خودشان صاحب کسب و کارند، باز روی کاغذ و بر مبنای قواعد و قوانین تفاوتی میان آنها با بقیه مردم وجود ندارد.
تا آنجا که ما جست‌وجو کردیم تحقیق معتبر و مستقلی که درباره بازار کار روحانیون، خارج از حوزه فعالیت‌های مذهبی، پیدا نکردیم و قاعدتا آمار یا برآوردی از میانگین درآمد آنها در دست نیست.
۳- درآمد روحانیون صرفا روحانی چقدر است؟
هیچ اطلاعات یا آمار معتبری وجود ندارد که نشان دهد میانگین درآمد روحانیونی که صرفا در حوزه فعالیت «متخصصان امور مذهبی» فعالیت می‌کنند در دست نیست.
اما آنچه مشخص است بخشی از بودجه دولتی برای معیشت طلاب و روحانیون هزینه می‌شود. فکت‌نامه مهر ماه پارسال یک گزارش اختصاصی درستی‌سنجی با عنوان «وابستگی معیشت طلاب به بودجه دولتی» و یک مقاله تکمیلی در این‌باره منتشر کرده بود. در این گزارش بر اساس اطلاعات بودجه، نتیجه‌گیری شده بود، بخشی از بودجه دولتی، به طور اختصاصی برای معیشت طلاب در نظر گرفته می‌شود.
با این همه اگر فرض کنیم که کل بودجه جاری حوزه‌های علمیه، تبلیغات اسلامی در سال ۱۳۹۸ به طور مساوری میان همه روحانیون تقسیم شود به هر روحانی یک میلیون و ۹۵۰ هزار تومان در ماه می‌رسد.
این البته نه میانگین درآمد روحانیون بله سرانه دو ردیف بودجه برای ۹۰ هزار طلبه ایرانی است. بدیهی است که نه همه روحانیون از بودجه دولتی استفاده می‌کنند و نه تنها منبع مالی نهادهای مذهبی در ایران بودجه دولتی است. هم این نهادها خود دسترسی به منابع مستقل مالی (از وجوه شرعی گرفته تا فعالیت‌های اقتصادی نهادها) دارند و هم بعضا بخشی از هزینه‌های مذهبی در سال‌های گذشته از سوی نهادهای عمومی، مانند شهرداری تامین شده است. علاوه بر این بسیار گفته شده که بخشی از شهریه طلاب به طور مستقیم از سوی رهبر ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای تامین می‌شود. با توجه به نبود سندی از حساب و کتاب مالی دفتر رهبر ایران، تایید و قضاوت مستقل درباره این مبلغ عملا غیرممکن است.
۴- آمارهای پراکنده و غیر قابل استناد چه می‌گویند؟
با جست‌وجو در میان اخبار، به گزارشی برخوردیم که در زمستان ۱۳۹۲ در برخی رسانه‌های رسمی در ایران منتشر شده است. این گزارش با کنار هم قرار دادن برخی اطلاعات و جمع مبالغ «شهریه طلبگی»، «حقوق مسجدداری»، «حق‌القدم اداره‌های دولتی» و «نماز و روزه قضا» به این نتیجه رسیده که «یک روحانی جوان و غیرمشهور ماهانه حدود یک میلیون تومان درآمد دارد». این در حالی است که حداقل حقوق در سال ۱۳۹۲ برای یک کارگر ۴۷۸ هزار تومان و حداقل دریافتی یک کارگر با دو فرزند، ۶۰۹ هزار تومان بوده است.
از سوی دیگر در برخی گزارش‌های دیگر هم گفته شده که به ائمه جمعه مبالغی در حد چند صد هزار تومان در ماه به عنوان شهریه پرداخت می‌شود، علاوه بر این بسیاری از ائمه جماعات از امکاناتی از قبیل مسکن رایگان هم بهره‌مند می‌شوند. به جز این، ائمه جمعه اجازه دارند بخشی از وجوهات شرعی را نیز برای معیشت خود هزینه کنند.
با این همه هیچ اطلاعات و آماری حتی درباره تعداد ائمه جماعت وجود ندارد که بتوان بر این اساس تصویری دقیق از وضعیت معیشتی آنها ترسیم کرد.
۵- آیا درآمد روحانیون از بقیه کمتر است؟
قطعا طلبه‌های زیادی هستند که درآمد آنها بسیار پایین است، اما برخی مقایسه‌های آماری نشان می‌دهد اوضاع کلی طلاب به طور کلی چندان بد نیست. محاسبات پارسال فکت‌نامه نشان می‌داد که سرانه بودجه حوزه‌های علمیه سه برابر بیشتر از سرانه بودجه آموزش عالی برای دانشجویان زیر نظر وزارت علوم است.
جمع‌بندی
با کنار هم قرار دادن این اطلاعات شاید نتوان برآوردی دقیق از متوسط درآمد روحانیون به دست آورد اما می‌توان نتیجه گرفت که این جمله که روحانیون درآمد و حقوق کمتری از سایر مردم می‌گیرند، درست نیست.
حساب روحانیونی که شغل و منبع درآمدی غیر از طلبگی دارند جدا است. حقوق و دریافتی آنها علی‌القاعده تابع قوانین عمومی است که در آن هیچ امتیاز ویژه یا کسوراتی برای روحانی بودن در نظر گرفته نشده.
اما اگر این طور فرض کنیم که منظور آقای رئیسی روحانیونی است که شغل دیگری به جز طلبگی، امام جماعت، وعظ، تبلیغ و… ندارند، باید گفت هیچ آمار دقیق و معتبر و شفافی درباره درآمد این گروه در دست نیست، اما فکت‌های کمکی نشان می‌دهد لزوما درآمد آنها کمتر از بقیه نیست.
مثلا قوانین بودجه نشان می‌دهند سرانه بودجه دولتی برای طلاب در مقام مقایسه بیشتر از دانشجویان است. یا برخی گزارش‌های پراکنده‌ای که در رسانه‌ها منتشر شده حکایت از آن دارند که درآمد «یک طلبه جوان غیر مشهور» در برخی سال‌های گذشته تا دو برابر بیشتر از حداقل دستمزد یک کارگر بوده است.
با این اوصاف، فکت‌نامه این گفته ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه ایران را که «روحانیت پایین‌ترین رقم دریافتی حقوق را در کشور دارد» بی‌اساس می‌داند و به آن نشان «نادرست» می‌دهد.
