وضعیت شاخص نوآوری در سال‌های اخیر

سورنا ستاری، معاون علمی رئیس جمهوری ایران روز چهارشنبه دوم مرداد ۹۸ پس از پایان جلسه هیات دولت در گفت‌وگو با خبرنگاران، شاخص نوآوری کشور را در مسیر رشد دانسته و مدعی شده، شاخص جهانی نوآوری ایران به نسبت ابتدای دولت روحانی ۶۰ پله صعود کرده و گفته: «ابتدای دولت رتبه ما ۱۲۰ بود و این سال پنجم است که کاهش رتبه داریم و این نتیجه کار دانشگاه‌ها، مراکز نوآوری پژوهش، کسب و کار‌های نوپا و شرکت‌های دانش بنیان و سرمایه گذار‌های خطرپذیر است». ستاری گفته با توجه به مشکلات اقتصادی ایران در یک سال گذشته، این خبر، خبر خیلی خوبی است. آیا شاخص نوآوری ایران به رتبه ۶۱ رسیده است؟ 

 

شاخص نوآوری توسط چه نهادی و چگونه محاسبه می شود؟

هرساله سازمان جهانی مالکیت معنوی (World Intellectual Property Organization, WIPO) که نهادی وابسته به سازمان ملل متحد با ۱۹۲ عضو است، شاخص نوآوری کشورهای عضو را بررسی و گزارش آن را منتشر می کند. هدف و ماموریت این سازمان ایجاد امکان استفاده بهینه همه کشورهای عضو از نوآوری و خلاقیت سایر اعضاء است.

این سازمان جهانی، مرجع اندازه گیری شاخص نوآوری است. گزارش های این سازمان ابزار ارزیابی ارزشمندی برای سیاست گذاران، رهبران کسب و کار و ذینفعان در اقتصاد است.

 

شاخص نوآوری ایران 

براساس گزارش سال ۲۰۱۹، منتشر شده توسط سازمان جهانی مالکیت معنوی، شاخص نوآوری ایران، از مجموع ۱۲۹ کشوری که شاخص نوآوری در آنها مورد سنجش قرار گرفته، ۶۱ است که به نسبت سال ۲۰۱۸، چهار پله صعود کرده است. رتبه ایران در جدول شاخص نوآوری کشورهای عضو در سال ۲۰۱۸، ۶۵ بود. 

جالب است بدانیم که ۶۱ معدل شاخص نوآوری در ایران است در واقع این سازمان در بررسی شاخص نوآوری، به آمارها و وضعیت کشورهای عضو در هفت شاخه می‌پردازد:

۱- نهادهای سیاسی، قانونی و اقتصادی

۲- سرمایه انسانی و پژوهش شامل آموزش، تحصیلات دانشگاهی، تحقیقات و توسعه

۳- زیرساخت‌ها شامل زیرساخت های ارتباطی، زیرساخت ها به طور عمومی و پایداری زیست محیطی

۴- پرداختگی بازار

۵- پرداختگی کسب و کار

۶- بروندادها دانش و فناوری

۷- بروندادها خلاقانه

همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌شود، رتبه ایران در وضعیت سازمانی و نهادی ۱۱۶، در سرمایه انسانی و تحقیقات ۴۳، در زیرساخت‌ها ۶۸، در بازار ۱۰۰، در پرداختگی کسب و کار ۱۱۳،  در دانش و فناوری ۴۶ و در خلاقیت ۴۵ است. 

 

رتبه ایران در شاخص نوآوری

رتبه ایران در چارت رتبه‌بندی شاخص نوآوری در جهان، همان‌گونه که معاون علمی رئیس جمهور به آن اشاره کرده در آخرین ارزیابی سازمان جهانی مالکیت معنوی به رتبه ۶۱ ارتقا یافته که نشان می‌دهد ایران در نوآوری در مسیر رو به رشدی قرار گرفته است. در ۹ سال گذشته که گزارش این سازمان در فضای آنلاین در دسترس است، رتبه ایران هیچ سالی بدتر از دومین سال ریاست جمهوری حسن روحانی نبوده است. رتبه ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی یعنی سال ۱۳۹۳ شمسی، ۱۲۰ بوده، اما پیش از این رتبه ایران تا این حد نزول نکرده بود. رتبه ایران در سال ۲۰۱۱ در جایگاه ۹۰ و در سال ۲۰۱۲ در جایگاه ۱۰۴ و در سال ۲۰۱۳ یعنی زمان تحویل دولت توسط محمود احمدی‌نژاد به حسن روحانی در جایگاه ۱۱۳ قرار داشته است. یعنی در ابتدای دولت روحانی رتبه ایران تنزل و سپس در مسیر رو به رشد قرار گرفته است.

 

جزئیات وضعیت شاخص نوآوری ایران در سال های گذشته را در لینک های زیر می توانید مشاهده کنید:

 

وضعیت شاخص نوآوری ایران در سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۱۷، ۲۰۱۶، ۲۰۱۵، ۲۰۱۴، ۲۰۱۳، ۲۰۱۲و ۲۰۱۱

 

 چه عواملی باعث رشد شاخص نوآوری ایران شده است؟

همان‌گونه که در بالا آمد، سازمان بین‌المللی مالکیت معنوی، رتبه کشورها را براساس وضعیت آنها در هفت شاخه مختلف سیاسی، اقتصادی مورد بررسی قرار می‌دهد. وضعیت ایران در این هفت شاخه در طول ۶ سال گذشته به این شرح بوده است:

وضعیت ایران در دولت روحانی در پنج شاخه، «نهادهای سیاسی، قانونی، اقتصادی»، «منابع انسانی و تحقیقات»، «زیرساخت‌ها»، «پرداختگی بازار»، و «پرداختگی کسب و کار» تقریبا در قیاس با سال تحویل دولت کمی بهتر شده ولی تغییر عمده، در شاخه «دانش و فناوری» و «برونداد‌های خلاقانه» بوده که جهش عمده کرده و بخش عمده‌ای از اعتبار این دستاورد به دانشگاه‌ها و مراکز علمی باز می گردد.

 

وضعیت ایران در قیاس با کشورهای همسایه

رتبه ایران در شاخص نوآوری طی چند سال گذشته رو به رشد بوده است اما اگر به موقعیت ایران در میان کشورهای همجوار نگاه کنیم شاخص نوآوری ایران همواره از کشورهای امارات، ترکیه، قطر، کویت و عربستان بدتر بوده است. یعنی این پنج کشور موقعیت به مراتب بهتری از ایران داشته‌اند. در آخرین گزارش (۲۰۱۹) ایران برای اولین بار توانسته عربستان را پشت سربگذارد ولی کماکان حداقل ۴ کشور اوضاع بهتری از ایران دارند.

در سال ۲۰۱۳ شاخص نوآوری کشورهای امارات، عربستان، قطر، کویت، ارمنستان، اردن، بحرین، ترکیه، لبنان، عمان، قزاقستان، تاجیکستان و آذربایجان از ایران بهتر بود. یعنی ایران بعد از این کشورها قرار داشت اما با اقدامات صورت گرفته به‌ویژه در حوزه آی تی و فناوری‌های جدید، ایران توانست موقعیت خود را در منطقه بهبود بخشد. 

 

جمع بندی
سورنا ستاری، معاون علمی رئیس جمهوری مدعی شده شاخص جهانی نوآوری ایران به نسبت ابتدای دولت روحانی ۶۰ پله صعود کرده و گفته: «ابتدای دولت رتبه ما ۱۲۰ بود و این سال پنجم است که کاهش رتبه داریم و این نتیجه کار دانشگاه ها، مراکز نوآوری پژوهش، کسب و کار‌های نوپا و شرکت‌های دانش بنیان و سرمایه گذار‌های خطرپذیر است.»

 

شاخص نوآوری ایران در طول شش سال گذشته را بررسی کردیم و به این نتایج دست یافتیم:

۱- طبق آخرین گزارش سازمان جهانی مالکیت معنوی، رتبه ایران در شاخص نوآوری در سال ۲۰۱۹، در میان ۱۲۹ کشوری که وضعیت آنها بررسی شده، ۶۱ است.

۲- بدترین رتبه ایران در ۹ سال گذشته به سال ۲۰۱۴ یعنی سال دوم دولت روحانی باز می گردد که ۱۲۰ بود.

۳- رتبه ایران در سال تحویل دولت از احمدی نژاد به روحانی یعنی سال ۲۰۱۳، ۱۱۳ بود.

۴- هنوز در میان کشورهای همجوار، شاخص نوآوری چهار کشور امارات، ترکیه، قطر و کویت از ایران بالاتر است. 

با تمام این اوصاف، ادعای سورنا ستاری که «شاخص نوآوری ایران از ۱۲۰ به ۶۱ صعود کرد» درست است.