مقایسه رشد اقتصادی ۳۰ ساله ایران و کشورهای منطقه

حساب کاربری The Spectator Index در توییتر، روز سوم تیر ۱۳۹۸، با انتشار اطلاعاتی درباره تولید ناخالص داخلی پنج کشور منطقه، ایران، ترکیه، عربستان، امارات و اسرائیل، مدعی شده تولید ناخالص داخلی ایران از ۵۷۵ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۰ به ۳۳۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسیده است و ایران در فاصله ۲۰ سال گذشته از جایگاه نخست در میان پنج کشور ذکر شده به رتبه آخر سقوط کرده است.

منبع این اطلاعات، آمار GDP(current prices) صندوق بین‌المللی پول اعلام شده است. 

برای بررسی صحت و سقم این توییت که تا زمان نگارش این گزارش بیش از ۷۵۰ بار بازنشر شده، سراغ مرکز داده‌های صندوق بین‌المللی پول رفتیم تا ببینیم اعداد و ارقام ارائه شده، چقدر دقیق بوده‌اند.

بر اساس محاسبات کارشناسان صندوق بین‌المللی پول، تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۹۹۰ به قیمت روز دلار (قیمت رسمی) ۵۷۵ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۹، ۴۸۴ میلیارد دلار برآورد شده است و از این جهت ایران از رتبه اول در میان پنج کشور به رتبه سوم سقوط کرده است. این سازمان در این گزارش رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۹ را منفی ۶درصد پیش‌بینی کرده است.

چنانکه مشخص است اطلاعات مربوط به سال ۱۹۹۰ دقیقا مطابق آمارهای صندوق بین‌المللی پول است، اما بخش دوم با داده‌های موجود در آخرین گزارش صندوق هم‌خوانی ندارد. 

این نهاد بین‌المللی هر سال چشم‌انداز اقتصادی کشورهای جهان را در چند نوبت بازبینی می‌کند که آخرین آن مربوط به ماه آوریل ۲۰۱۹ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۸) است.

تحقیقات فکت‌نامه نشان می‌دهد The Spectator Index اعداد و ارقام سال ۲۰۱۹ را از گزارش پارسال صندوق بین‌المللی پول در اکتبر ۲۰۱۸ (مهر و آبان ۱۳۹۷) برداشته شده است. در این گزارش پیش‌بینی شده بود رشد اقتصادی ایران در سال جاری میلادی به حدود ۳۳۳ میلیارد دلار کاهش پیدا کند. در این گزارش رشد اقتصادی ایران امسال، منفی ۳/۶ درصد پیش‌بینی شده بود. 

اما چرا میان این دو گزارش که به فاصله ۶ ماه منتشر شده اختلاف وجود دارد؟ چرا حجم تولید ناخالص داخلی ایران در گزارش اول ۱۵۰ میلیارد دلار کمتر از گزارش دوم است؟ اما رشد اقتصادی ایران در گزارش دوم ۳ درصد کمتر از گزارش اولی پیش‌بینی شده است؟

جواب ساده است! یکی اینکه پیش‌بینی قیمت دلار باعث اختلاف چشمگیر میان این دو گزارش شده است و به نظر می‌رسد در گزارش اول پیش‌بینی شده دلار در سال ۲۰۱۹ قیمت بالاتری نسبت به گزارش بعدی داشته است. قیمت برابری دلار در گزارش اکتبر پارسال صندوق بین‌المللی پول ۷۶۶۳ تومان و در گزارش آوریل امسال ۵۰۱۳ تومان در نظر گرفته شده است. 

و نکته دوم اینکه شاخص استفاده شده، اگرچه برای مقایسه سهم کشورها از اقتصاد منطقه و جهان مفید است، اما تولید ناخالص داخلی به قیمت روز، به هیچ وجه شاخص مناسبی برای مقایسه رشد اقتصادی در طول زمان نیست. 

 

اندازه‌گیری اقتصاد به قیمت ثابت یا قیمت روز 

چه صندوق بین‌المللی پول و چه سایر نهادهای معتبر اقتصادی، برای مقایسه و محاسبه رشد اقتصادی از قیمت ثابت (constant prices) استفاده می‌کنند تا با این کار تغییرات ارزش پول را در محاسبه حجم اقتصاد بی‌تاثیر کنند. مثلا وقتی صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۹ منفی ۶درصد است، معنی آن این است که تولید ناخالص داخلی با قیمت ثابت امسال ۶ درصد کمتر از پارسال است. 

با این حساب برای اینکه درک دقیق‌تری از تحولات اقتصادی کشورهای منطقه در ۳۰ سال گذشته داشته باشیم باید تغییرات تولید ناخالص داخلی را به قیمت ثابت در طول این سال‌ها بررسی کنیم. 

بر اساس آخرین برآوردهای موجود در سایت صندوق بین‌المللی پول، پیش‌بینی شده حجم تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۹ به ۶۲۷ تریلیون تومان رسیده است. اگر این عدد را با قیمت ثابت تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۹۹۰ مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که اقتصاد ایران در ۲۹ سال گذشته ۲/۱ برابر رشد داشته و بزرگ‌تر شده است.

اگر همین محاسبات را برای کشورهای دیگر هم انجام دهیم به این نتیجه می‌رسیم که در ۲۹ سال گذشته، یعنی سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹، ترکیه و امارات با رشد ۳/۳۱ برابری، پیشتاز منطقه بودند. بعد از این دو اسرائیل سوم است، عربستان چهارم و ایران در مقام آخر رشد اقتصادی در منطقه قرار دارد. 

 

جمع‌بندی

در سال ۱۹۹۰ حجم اقتصاد ایران به قیمت دلار آن سال، بزرگ‌ترین اقتصاد منطقه به حساب می‌آمد. با این همه  اطلاعات منتشر شده از سوی The Spectator Index درباره تولید ناخالص داخلی سال ۲۰۱۹ برگرفته از گزارش قدیمی صندوق پول است و با آخرین اطلاعات موجود در گزارش ماه آوریل همخوانی ندارد. 

علاوه بر این، شاخص تولید ناخالص داخلی به قیمت روز، به دلیل تاثیرپذیری از قیمت روز دلار ابزار مناسبی برای اندازه‌گیری حجم اقتصاد در یک بازه زمانی، آن هم در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۹ نیست. اگر بخواهیم تصویر دقیق‌تری از تغییرات ۲۹ سال گذشته در کشورهای منطقه ترسیم کنیم باید تولید ناخالص داخلی کشورها را بر اساس قیمت ثابت با هم مقایسه کنیم تا ببینیم کدام کشورها بیش از بقیه رشد کرده و کدام کمتر. 

که به نظر می‌رسد در میان پنج کشور (ایران، ترکیه، عربستان، اسرائیل و امارات) بیشترین رشد اقتصادی در این مدت برای ترکیه و امارت (۳.۳۱ برابر در ۲۹ سال) و کمترین برای ایران (۲/۱۰ برابر در ۲۹ سال) بوده است. 

با این اوصاف، فکت‌نامه نمایه منتشر شده از سوی The Spectator Index را که در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان نیز بازتاب داشته، نادرست ارزیابی می‌کند.