مقایسه آمار سزارین در ایران و کشورهای دیگر

زهرا عابدی، رئیس جمعیت مامایی ایران و عضو شورای مرکزی بسیج جامعه پزشکی ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفته است:

الان در کشورهای دیگر عمل سزارین منسوخ شده است. ما در پایان برنامه ششم توسعه یعنی پایان سال ۱۴۰۰ میزان زایمان طبیعی ما باید به ۵۷.۵ درصد برسد یعنی میزان سزارین  به ۴۲.۵ درصد برسد. آیا با این همه رایگان کردن زایمان طبیعی و طرح تحول، این عدد محقق شده که بنده به جرات می‌گویم به این عدد نمی‌رسیم .

این گفت‌وگو ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۸ منتشر شده است. در قدم اول سعی کردیم تا از طریق سایت رسمی «جمعیت مامایی ایران» با خانم عابدی تماس بگیریم و از او درباره گفته‌اش و منبع آن سوال کنیم که تا این لحظه به پرسش ما پاسخی داده نشده است.

بنابراین خود دست به کار شدیم تا با جست‌وجو در منابع معتبر ببینیم آمار سزارین در ایران و کشورهای دیگر چگونه است و روند کاهش یا افزایش احتمالی این آمار در برخی کشورهای منتخب چگونه است؟

ما در این مقاله در جایگاه توصیه یا نقد عمل سزارین نیستیم. قصد ما صرفا بررسی رواج آن از نگاه آمار و اعداد است.

 

۱- آمار سزارین در ایران چقدر است؟

هیچ آمار رسمی در مورد نرخ سزارین در ایران، در سایت وزارت بهداشت، مرکز آمار یا سایر مراجع رسمی آماری وجود ندارد. در مرکز داده‌های سایت سازمان جهانی بهداشت نرخ زایمان سرازین ایران در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ برابر ۴۵/۶درصد اعلام شده است.  

در یکی از مقاله‌های علمی که با عنوان «بررسی برنامه ترویج زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی» توسط ۱۸ نفر از کارشناسان وزارت بهداشت (از جمله معاون درمان وزارت بهداشت و رئیس اداره مامایی وزارتخانه) نوشته شده آمارهایی از سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ ارائه شده که نشان می‌دهد نرخ کلی سزارین در سال ۹۳ با کاهش ۵ درصدی نسبت به سال قبل به ۵۰ درصد رسیده است.

تصویر برگرفته از گزارش «بررسی برنامه ترویج زایمان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی»

کاهش نرخ سزارین یکی از اهداف طرح تحول نظام سلامت است که برای آن سالانه دستورالعمل‌های اجرایی هم تهیه شده و می‌شود. مقاله بالا نشان می‌دهد برنامه اگرچه به هدف ۱۰درصدی کاهش نرخ سزارین در سال ۱۳۹۳ نرسیده اما موفقیت نسبی داشته است وگزارش‌های پراکنده رسانه‌ای نشان می‌دهند که نرخ سزارین از ۵ سال پیش رو به کاهش گذاشته است، چنانکه به گفته رئیس انجمن متخصصین زنان نرخ سزارین در سال گذشته حدود ۴۵درصد بوده است.

از سوی دیگر افزایش زایمان طبیعی یکی شاخص‌های برنامه ششم توسعه است. در جدول شماره ۱۴ برنامه ششم نرخ زایمان طبیعی در سال ۱۴۰۰ باید ۵۷/۵درصد باشد. در این جدول نرخ سزارین در سال ۱۳۹۶ برابر ۴۶/۵درصد (نرخ زایمان طبیعی ۵۳/۵درصد) است.

 

۲- ایران چندمین رکورددار سزارین در دنیا است؟

فکت‌نامه با مرتب‌سازی داده‌های آماری سازمان جهانی بهداشت به این نتیجه رسیده که ایران در میان ۱۷۳ کشور در جایگاه یازدهم قرار دارد. در این آمار تنها در ۱۸ کشور نرخ سزارین بالای ۴۰درصد است.

 

نرخ سزارین در کشورهای مختلف جهان - منبع: داده‌های سازمان جهانی بهداشت

 

 

۳- سزارین در کشورهای پیشرفته دنیا

برای تحلیل آمار سزارین در کشورهای پیشرفته سراغ داده‌های باز سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) رفتیم.

در میان کشورهای عضو این سازمان ترکیه بیشترین و اسرائیل کمترین آمار سزارین را دارد. با این همه مقایسه آمارهای سالانه نشان می‌دهد میزان سزارین در کشورهای پیشرفته طی سال ۲۰۰۰ تا امروز افزایش پیدا کرده است.

برای نمونه داده‌های شش کشور کانادا، بریتانیا، آلمان، فرانسه، ایتالیا و کره جنوبی را جدا کردیم. نمودار زیر نشان می‌دهد که در ۱۹ سال گذشته نرخ سزارین در این کشورها با چه شتابی افزایش داشته است.

جمع‌بندی

تردیدی نیست ایران از جمله کشورهایی است که در رده‌بندی جهانی سزارین در رده‌های بالا قرار دارد. بر اساس داده‌های سازمان جهانی بهداشت از نظر شاخص نرخ سزارین، ایران در مقام یازدهم قرار دارد.

برای این رده‌بندی آخرین نرخ سزارین در ایران ۴۵/۶درصد در نظر گرفته شده است.

در ایران آمار رسمی در این‌باره منتشر نشده، اما گزارش‌های پراکنده نشان می‌دهد که نرخ کلی سزارین در سال‌های اخیر بین ۴۵ تا ۵۰ درصد بوده است.

از سوی دیگر آمار کشورهای دیگر، به خصوص کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد، اگرچه نرخ زایمان طبیعی در اغلب این کشورها از ایران بیشتر است، اما میزان سزارین در این کشورها در طول ۲۰ سال گذشته نه‌تنها کم نشده، بلکه نقطه به نقطه  افزایش کمی هم داشته است.

می‌توان این داده‌ها را با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و طرح‌ها و برنامه‌ریزی‌های کشورهای مختلف برای بالا بردن آمار زایمان طبیعی تحلیل و بررسی کرد، اما آنچه مسلم است فعلا در اغلب کشورهای جهان، پیشرفته و در حال توسعه، حتی اثری از کاهش نرخ سزارین هم دیده نمی‌شود، چه برسد به اینکه آن را پدیده‌ای منسوخ شده تلقی کنیم.

با این حساب فکت‌نامه به این گفته زهرا عابدی، رئیس جمعیت مامایی ایران و عضو شورای مرکزی بسیج جامعه پزشکی ایران که «در کشورهای دیگر عمل سزارین منسوخ شده است» نشان نادرست می‌دهد.