عباس عراقچی
معاون وزیر امور خارجه
در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند.
نادرست
جمعیت افغانستانی‌های مقیم ایران چقدر است؟
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، شامگاه چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ در برنامه گفت‌وگوی خبری شبکه دو تلویزیون ایران گفته است:
«در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند».
آمار سرشماری
برای بررسی این موضوع پیش از هر چیز آمارهای رسمی و داده‌های سرشماری‌های انجام شده مرکز آمار ایران را بازخوانی کردیم.
بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در ایران، جمعیت افغانستانی‌های مقیم ایران در آبان ۱۳۹۵ دقیقا ۱،۵۸۳،۹۷۹ نفر گزارش شده. این رقم حدود ۹۶ درصد جمعیت کل اتباع خارجی ایران و تقریبا نصف عددی است که از سوی آقای عراقچی اعلام شده است. در این سرشماری ۱۰۵،۰۶۰ نفر هم تابعیت خود را اعلام نکرده‌اند. در سرشماری سال ۱۳۹۰، جمعیت افغانستانی‌های مقیم ایران ۱،۴۵۲،۵۱۳ نفر و در سال ۱۳۸۵، جمعیت افغانستانی‌ها ایران ۱،۲۰۶،۱۰۷ نفر اعلام شده است.
آمار ارائه شده از سوی مسئولان ایران
با این همه سال‌ها است مسئولان دولتی در ایران، از حضور بین ۲/۵ تا ۳ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران صحبت می‌کنند.
از جمله می‌توان به اظهارات عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران در اردیبهشت ۱۳۹۴ اشاره کرد که در پاسخ به پرسش نمایندگان مجلس گفته بود:
۲ میلیون و ۵۰۰ هزار افغانستانی در ایران حضور دارند. یک میلیون نفر از این مهاجران در قالب طرح آمایش‌اند به نحوی که کارت حضور و اقامت دارند و با محدودیت هایی زیر نظر مراقبت ها و قوانین جمهوری اسلامی در کشورمان زندگی می کنند. حدود ۴۵۰ هزار نفر از آنان نیز گذرنامه دریافت کردند و ورودشان به کشورمان قانونی است اما متاسفانه تعداد یک میلیون نفر از این افغانی‌ها به طور غیر مجاز در کشورمان حضور دارند.
یا در اظهار نظر دیگری سید تقی قائمی، مدیر کل پیشین اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور اشاره کرد که در سال ۱۳۸۹ گفته بود:
حدود یک میلیون مهاجر قانونی و حدود دو میلیون مهاجر غیر قانونی در ایران زندگی می کنند که فقط سه درصد از آنها در کمپ ها بوده و مابقی در شهر ها زندگی می کنند و از سوی دیگر، حمایت های بین المللی هم فقط برای آن مقدار کمی که در کمپ ها زندگی می کنند تعلق گرفته است.
آمارهای خارجی و بین‌المللی
برای بررسی صحت این آمار سعی کردیم آن را با داده‌ها و گزارش‌های بین‌المللی و گزارش منابع افغانستانی مطابقت دهیم.
در یک گزارش که در خرداد ۱۳۹۵ در دویچه‌وله منتشر شده، به نقل از «وزارت مهاجرین افغانستان» جمعیت کل مهاجران افغان در سراسر دنیا هفت میلیون نفر و جمعیت مهاجران ساکن در ایران ۲/۴ میلیون اعلام شده است.
این عدد نزدیک به آماری است که در سال ۲۰۱۳ (۹۲-۱۳۹۱) در پروفایل مهاجرت افغانستان در سازمان ملل منتشر شده است. در این گزارش، ایران بعد از پاکستان دومین مقصد مهاجران افغانستانی با آمار ۲،۲۹۹،۶۷۶ مهاجر است.
با این حال روند بازگشت مهاجران افغانستانی در سال‌های اخیر شدت گرفته است. سازمان بین‌المللی مهاجرت در گزارشی اعلام کرده که در سال ۲۰۱۸، بیش از ۷۷۳ هزار تن مهاجر غیرقانونی از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. این عدد در سال ۲۰۱۷، حدود ۶۱۰ هزار و در سال ۲۰۱۶، بیش از ۴۴۳ هزار مهاجر بوده است.
جمع‌بندی
آمارها و برآوردهایی که سازمان‌های معتبر و مقام‌های مسئول از جمعیت افغانستانی‌های ایران ارائه کرده‌اند، متفاوت از هم است.
۱- در سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت مهاجران افغانستانی ۱/۵۸۳ میلیون تن اعلام شده است.
۲- وزیر کشور ایران در اوایل سال ۱۳۹۴ جمعیت مهاجران افغان را ۲/۵ میلیون نفر اعلام کرده که یک میلیون نفرشان مهاجر غیرقانونی‌اند.
۳- مدیر کل پیشین اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در سال ۱۳۸۹ گفته بود حدود یک میلیون مهاجر قانونی و حدود دو میلیون مهاجر غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند. یک سال بعد مرکز آمار جمعیت افغانستانی‌ها را در سرشماری ۱۳۹۰، حدود ۱/۴ میلیون نفر اعلام کرده لود.
۴- وزارت مهاجرین افغانستان در سال ۱۳۹۵ جمعیت افغانستانی‌های ایران را ۲/۴ میلیون اعلام کرده است.
۵- بر اساس آمار منتشر شده در پروفایل مهاجرت افغانستان در سایت سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۳ حدود ۲/۳ میلیون افغانستانی در ایران حضور داشته‌اند.
قاعدتا آمار سرشماری باید دقیق‌ترین آمار در این زمینه باشد، اما با توجه به احتمال زیاد فرار مهاجران غیرقانونی از ماموران مرکز آمار، احتمال خطا در این آمار نیز زیاد است.
از سوی دیگر اگرچه هیچ دو عدد اعلام شده از سوی دو منبع برابر با هم نیست، اما در اکثر آنها جمعیت مهاجران افغانستانی کمتر از ۲/۵ میلیون نفر گزارش شده است.
از سوی دیگر گزارش‌های معتبری وجود دارند که نشان می‌دهند فرایند بازگشت مهاجران غیرقانونی به افغانستان شدت گرفته، اما هیچ آمار یا گزارشی درباره ورودی مهاجران غیرقانونی به ایران وجود ندارد.
شاید بتوان با تحلیل وضعیت سیاسی و امنیتی منطقه و همین طور وضعیت اقتصادی ایران در سال‌های اخیر، نتیجه گرفت که میل مهاجرت غیرقانونی به ایران تا حدود زیادی فروکش کرده یا دست کم به آن اضافه نشده است. با این حساب می‌توان گفت که آمار مهاجران غیرقانونی به نسبت چهار پنج، سال گذشته تغییری نکرده و آمار مهاجران قانونی با شیب ملایم رشد جمعیت زیاد شده است.
با این حساب اگر فرض کنیم جمعیت مهاجران افغانستانی در ایران چیزی بین آمار سازمان ملل، آمار وزارت مهاجرین افغانستان و آمار وزیر کشور ایران باشد، جمعیت کل افغانستانی‌های مقیم ایران چیزی بین ۲/۳ تا ۲/۵ میلیون نفر است که با عدد گفته شده از سوی عباس عراقچی، ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر اختلاف دارد. یعنی میزان آمار گفته شده بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از برآوردهای معتبر و رسمی است.
با این حساب فکت‌نامه این قسمت از گفته آقای عراقچی را که «در حال حاضر بیش از سه میلیون شهروند افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند»، نادرست ارزیابی می‌کند.