آیا تحریم‌ها مانع کمک خارجی به سیل‌زدگان است؟

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران، دوشنبه ۱۲ فروردین در پستی توئیتری مدعی شد که به دلیل وجود تحریم‌ها، هلال احمر نمی‌تواند از صلیب سرخ جهانی کمک دریافت کند. ظریف این ادعا را مستند به اظهارات رئیس صلیب سرخ جهانی مطرح کرده و آن را یک «تروریسم اقتصادی» از سوی دولت آمریکا دانسته است. ظریف این ادعا را در واکنش به بیانیه وزارت امور خارجه آمریکا مطرح کرده که گفته بود: «ایالات متحده آماده کمک است تا کمک‌های مالی را از طریق فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر به هلال احمر ایران انتقال دهد.» ظریف این بیانیه را دروغین خوانده است.

حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز چهارشنبه ۱۴ فروردین با تکرار ادعای ظریف، در جمع مقام‌های اجرایی و پارلمانی گفته: «اینکه از ورود کمک‌های خارجی به ایران جلوگیری می‌کنند و هلال احمر ما در این شرایط سخت نمی‌تواند کمک‌های ارسالی از دیگر کشورها را دریافت کند، یک جنایت بی‌سابقه است.» او اضافه کرده: «حتی ایرانیان خارج از کشور هم نمی‌توانند کمک‌های خود را به دست هموطنانشان برسانند».

آیا جمعیت هلال احمر مشمول تحریم‌هاست؟ آیا جمعیت هلال احمر به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران از دریافت کمک نقدی خارجی محروم شده است؟ آیا تحریم‌ها در انتقال کمک‌های بشردوستانه به ایران مانع ایجاد کرده است؟ در این گزارش سعی کردیم این موضوع را بررسی کنیم.

 

آیا هلال احمر ایران مشمول تحریم‌ها است؟

۱- آی گناتیوس آولو یورک مسئول روابط عمومی دفتر رئیس صلیب سرخ جهانی در واکنش به توئیت ظریف و درپاسخ به این پرسش گفته: در این مرحله صلیب سرخ جهانی برای کمک به ایران با هیچ محدودیتی روبرو نیست. او اضافه کرده: رئیس صلیب سرخ جهانی در سخنان‌اش، به طور مشخص نامی از ایران نبرده و در سخنرانی خود گفته که تحریم‌ها بطور کلی در روند کمک‌رسانی تاخیر ایجاد می‌کند و هرگز تحریم‌ها را مانع کمک‌رسانی عنوان نکرده است. او اضافه کرد: ما وضعیت سیل در ایران را زیر نظر داریم و در حال حاضر تمام امکانات و نیروهای داوطلب را برای کمک‌رسانی بسیج کرده‌ایم.

۲- در هیچ کدام از اسناد تحریم‌های آمریکا علیه ایران نامی از جمعیت هلال احمر نیامده و رئیس جمعیت هلال احمر ایران نیز چنین ادعایی ندارد.

۳- طبق کنوانسیون های چهارگانه ژنو و دو پروتکل الحاقی، جمعیت هلال احمر قابل تحریم نیست چرا که تمام کشورهای جهان این کنوانسیون‌ها را پذیرفته و به آن ملحق شده‌اند. طبق این کنوانسیون، اصل کمک‌های بشر دوستانه، بدون قید و شرط پذیرفته و تمام کشورهای جهان مکلف به اجرای آن هستند. هیچ کشوری حق ندارد ارسال کمک‌های بشردوستانه به کشور دیگری را تحریم و ایجاد مانع کند.

۴- تحریم جمعیت هلال احمر و مانع تراشی برای ارسال کمک‌های بشردوستانه، نقض آشکار میثاق بین‌المللی حقوق بشر و کنوانسیون حقوق مدنی، سیاسی و اقتصادی است. نقض حق ارسال و دریافت کمک‌های بشر دوستانه، قابل پیگرد در محاکم قضایی بین‌المللی از جمله دیوان بین‌المللی عدالت و دیوان جزایی بین‌المللی است.

۵- هزینه بین‌المللی تحریم جمعیت هلال احمر و مانع تراشی برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به حدی زیاد است که کمتر کشوری ممکن است آن را نقض کند.

 

آیا تحریم‌ها بر دریافت کمک‌های بشردوستانه توسط جمعیت هلال احمر ایران اثر گذاشته است؟

پاسخ هم آری است هم خیر؛ بدین معنا که جمعیت هلال احمر به طور مستقیم تحریم نشده ولی به دلیل تحریم بانک مرکزی ایران، تمام مبادلات مالی با ایران مشمول تحریم است. یعنی هرگونه واریز پول به حساب های بانکی داخل ایران یا حساب های بانکی نهادهای ایرانی در خارج از کشور، مشمول تحریم است. بنابراین همانطور که رئیس جمعیت هلال احمر ایران هم گفته دو حساب بانکی این نهاد که به سوئیفت وصل بوده دچار تحریم شده است. این مشکل نه تنها برای جمعیت هلال احمر بلکه برای همه نهادهای ایرانی از جمله حتی فدراسیون فوتبال نیز پیش آمده است.

اما این، همه واقعیت نیست. چرا که ارسال کمک‌های مالی و غیرمالی بشردوستانه به ایران مسدود نیست زیرا دولت آمریکا کمک‌های بشر دوستانه را از دایره تحریم‌ها استثناء کرده است ولی هر شخص یا نهاد بین‌المللی یا سازمان مردم نهاد که بخواهد برای اقدامات بشردوستانه مثل کمک مالی به سیل‌زدگان اقدام کند، نیاز دارد نسبت به اخذ «مجوز اوفک (OFAC)» اقدام کند. OFAC مخفف Office of Foreign Assets Control  دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا و زیر مجموعه اداره کل خزانه داری فدرال آمریکا (U.S. Department of the Treasury ) است. در واقع باید خزانه داری آمریکا را مطلع کند یعنی وقتی گفته می شود باید مجوز دریافت کند، تنها آگاه سازی خزانه داری آمریکا از مقصد پول و محل هزینه کرد آن است.

به بیان دیگر، بحث ارسال کمک‌های بشر دوستانه در زمان تحریم، بحث جدیدی نیست. همواره با وقوع هر بحرانی در ایران این موضوع به بحث سازمان‌های مدنی در جامعه آمریکا تبدیل می‌شود. پیش از این دولت جورج بوش با صدور دستوری کمک‌های بشردوستانه را از دایره تحریم‌ها استثناء کرده بود و پس از آن نیز دولت اوباما در دستوری به خزانه داری آمریکا، خواهان تسریع در صدور مجوز اوفک برای ارسال کمک‌های بشر دوستانه و استثناء شدن اینگونه کمک‌ها از تحریم‌ها شد. این دستور به بخشنامه تبدیل شد و در وب سایت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت. با این دستور تعدادی از سازمان‌های مدنی از جمله « مادران علیه فقر»، «امداد بین الملل»، «کودکان ایران زمین»، «بنیاد کودک»، و «بنیاد ایرانیان مسلمان آمریکای شمالی (ایمان)» نسبت به جمع آوری کمک‌های مالی و ارسال به ایران اقدام کردند. دستوری که کماکان معتبر است و در حال حاضر نیز این سازمان‌ها از آن بهره‌مند هستند و در بحران سیل‌های اخیر نیز دوباره فعال شده‌اند و هر کدام به طریقی جمع‌آوری کمک مالی را آغاز کرده‌اند. (فهرست بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های خزانه داری آمریکا مرتبط با تحریم ایران و تبادلات مالی)

 

آیا ایرانیان خارج از کشور امکان کمک مالی به سیل‌زدگان را ندارند؟

بر خلاف ادعای حسن روحانی که گفته «حتی ایرانیان خارج از کشور هم نمی‌توانند کمک‌های خود را به دست هموطنانشان برسانند»، ایرانیان با استفاده از معافیت مبادلات مالی به منظور ارسال کمک‌های بشردوستانه که به دستور رئیس جمهور پیشین آمریکا صادر شد، به روش‌های مختلف مشغول جمع‌آوری و ارسال کمک مالی به سیل‌زدگان هستند.

بنابراین باید گفت سازمان صلیب سرخ جهانی یا سازمان هلال احمر یا هر سازمان بین‌المللی دیگری که بخواهد به ایران پول ارسال کند می‌داند که باید خزانه داری آمریکا را مطلع و اوفک لایسنس دریافت کند، این امری معمول است و به دلیل استثناء بودن کمک‌های بشر دوستانه از تحریم‌ها، صدور این مجوز به سهولت انجام می‌شود. در واقع  تحریم‌های مالی تجاری ایران توسط آمریکا باعث شده تا تمام ساکنان دائمی (دارای گرین کارت آمریکا)، شهروندان آمریکا و شرکت‌های تجاری و حتی مردم‌نهادغیرانتفاعی (NGO) ثبت شده در آمریکا و تمام شعبه‌های خارجی این شرکت‌ها در سایر کشورها، نیازمند دریافت اجازه نامه کتبی اوفک از اداره خزانه داری فدرال آمریکا برای ارسال و دریافت پول یا بسیاری کالاها و سرویس‌ها به ایران هستند.

کمک‌های بین‌المللی

مطابق عرف بین‌الملل، جلب کمک خارجی به تقاضای دولت در بحران صورت می‌گیرد. یعنی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی دولتی، زمانی به کمک دولت بحران زده می‌شتابند که دولتی که دچار بحران شده تقاضای کمک کند. در چنین شرایطی سازمان ملل، نماینده‌ای را مسئول بسیج کمک‌های بین‌المللی و تاسیس صندوق منسجم برای جمع‌آوری کمک‌های بین‌المللی می‌کند، تا کمک‌ها به این صندوق واریز و مطابق نیازها هزینه شود. اتفاقی که در بحران سیل‌های اخیر هنوز اتفاق نیافتاده و کمترین تحرکی از سوی نماینده سازمان ملل در تهران مشاهده نشده است. (در وب سایت دفتر سازمان ملل در تهران هیچ اشاره‌ای به اقدامی برای جلب کمک خارجی برای سیل‌زدگان مشاهده نمی شود.)

دولت ایران نه تنها تقاضای کمک نکرده بلکه اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور، در مصاحبه‌ای می‌گوید: «حتما دولت ایران دولت ضعیفی نیست بلکه ما دولتی قدرتمند و ثروتمندی هستیم. خدای متعال میلیاردها دلار منابع طبیعی اعم از نفت و گاز در استان خوزستان قرار داده است و کشوری که این همه ثروت دارد در مقابل چنین حادثه‌ای دست خود را بلند نمی‌کند و نمی‌گوید که من مشکل دارم.» در چنین شرایط دولتها می کوشند کمک‌هایشان را به کشوری ارسال کنند که تقاضای کمک کرده نه کشوری که مدعی است نیازی به کمک خارجی برای حل بحران ندارد.

با وجود گلایه دولتمردان ایران درباره نرسیدن کمک‌های خارجی به ‌خاطر تحریم‌های آمریکا و همچنین اعلام بی‌نیازی از سوی معاون اول، خبر‌های رسمی حاکی از آن است که کمک‌های بین‌المللی به ایران رسیده‌اند یا در راه هستند.

کریستوس استیلیانیدس کمیسر اتحادیه اروپا در امور کمک‌های بشردوستانه و مدیریت بحران از اختصاص ۲/۲ میلیون یورو برای کمک به مناطق آسیب‌ دیده خبر داد.

وزارت امور خارجه فرانسه اعلام کرده که «۱۲تن بار کمک‌های انسان‌دوستانه شامل ۱۱۴ پمپ موتوری به ایران فرستاده است». همچنین محموله کمک‌های اولیه نیز در روزهای آینده فرستاده می‌شود.

سایت هلال احمر ایران گزارش کرده که کمک‌های صلیب سرخ آلمان نیز به ایران رسیده‌اند. این کمک‌ها شامل قایق‌های نجات و بسته‌های ویژه گروه‌های نجات در آب و رودخانه‌ها نیز می‌شود. صلیب سرخ آلمان همچنین یک کانال مالی ویژه برای رساندن کمک‌ها به ایران راه‌اندازی کرده است.

خبرگزاری‌ رسمی دولت هم گزارش داده است کشور کویت هم ۴۰ تن محموله کمک برای سیل‌زدگان ایران فرستاده است. این محموله شامل پمپ‌های آب، دارو و غذا می‌شود.

 

جمع‌بندی

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران، اخیرا گفته است: بر اساس اظهارات رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، جمعیت هلال احمر ایران نمی‌تواند هیچ‌گونه منابع مالی را به دلیل تحریم‌های غیرقانونی آمریکا دریافت کند.

آیا جمعیت هلال احمر مشمول تحریم‌هاست؟ آیا جمعیت هلال احمر به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران از دریافت کمک نقدی خارجی محروم شده است؟ آیا تحریم‌ها در انتقال کمک‌های بشردوستانه به ایران مانع ایجاد کرده است؟

۱- جمعیت هلال احمر ایران مشمول تحریم‌ها نیست بلکه به دلیل تحریم بانک مرکزی هرگونه مبادله مالی با ایران ممنوع است و هر سازمانی که بخواهد به منظور کمک‌های بشردوستانه  به جمعیت هلال احمر ایران کمک کند باید با دریافت «مجوز اوفک (OFAC)» (آگاه سازی خزانه داری آمریکا) اقدام کند.

۲- طبق کنوانسیون ژنو و پروتکل‌های الحاقی که همه کشورهای جهان عضو آن هستند، جمعیت هلال احمر ایران قابل تحریم نیست چرا که هیچ کشوری حق ندارد ارسال کمک‌های بشردوستانه به کشور دیگری را تحریم کند.

۳- دولت آمریکا ارسال کمک‌های بشردوستانه به ایران را از دایره تحریم‌ها مستثنی کرده و سازمان‌های مدنی فعال در آمریکا با استفاده از همین بخشنامه (آزاد بودن ارسال کمک‌های بشردوستانه به ایران) در حال جمع آوری و ارسال کمک مالی به سیل‌زدگان ایرانی هستند. هیچ ممانعتی از سوی خزانه داری آمریکا ایجاد نشده است.

۴- با وجود مشکلاتی که در حساب‌های بانکی هلال احمر به وجود آمده اما این به این معنی نیست که کمک‌های بین‌المللی به هلال احمر ایران و مناطق آسیب دیده نمی‌رسد. محموله‌های کمکی از اتحادیه اروپا، فرانسه، صلیب سرخ آلمان و کویت به ایران فرستاده شده است

بنابراین می‌توان گفت که ادعای محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه و حسن روحانی رئیس جمهوری ایران «گمراه کننده» است.