سالانه چند مدرک دانشگاهی در ایران صادر می‌شود؟

احمدرضا پیش‌بین، معاون فرهنگی دانشجویی دانشگاه علمی کاربردی گفته است: «ایران بعد از آمریکا و روسیه سومین کشوری است که در تولید مدرک دانشگاهی در جهان پیشرو است».

کنجکاو شدیم ببینیم این گفته چقدر صحت دارد و آیا آمارهای رسمی هم چنین ادعای بزرگی را تایید می‌کنند؟

آخرین آمار دانش‌اموختگان در ایران چقدر است؟

بر اساس آمارهای مرکز توسعه آموزش عالی در ایران، تعداد کل دانشجویان موسسات آموزش عالی دولتی و غیردولتی در سال تحصیلی ۹۶-۹۷، حدود ۳ میلیون و ۶۱۶ هزار نفر و تعداد افرادی که از دانشگاه‌های ایران فارغ‌التحصیل شده و مردک گرفته‌اند، حدود ۷۸۰ هزار دانشجو بوده است.

از مجموع ۷۸۰ هزار مدرک دانشگاهی صادر شده از سوی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی دولتی و غیردولتی، ۱۷۴هزار مدرک کاردانی، ۴۳۰ هزار مدرک کارشناسی، ۱۶۰ هزار مدرک کارشناسی ارشد، ۶۱۰۰ مدرک دکتری حرفه‌ای ۱۰ هزار و ۱۰۷ مدرک دکتری تخصصی PhD صادر شده است.

میانگین آمار صدور مدرک دانشگاهی در ایران چقدر است؟

اگر آمار ۱۰ سال گذشته را مبنا قرار دهیم، از سال ۸۷ تا ۹۶، نزدیک به ۶ میلیون و ۵۶۰ هزار نفر در دانشگاه‌های ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند. به عبارتی سالانه به طور میانگین ۷۲۹ هزار مدرک دانشگاهی صادر شده است؛ بیشتر از همه مدرک کارشناسی که به رکورد ۴۰۰ هزار مدرک در سال رسیده است. میانگین آمار صدور مدرک کاردانی  ۲۳۴ هزار مدرک در سال است. همین‌طور سالی ۸۴ هزار نفر در مقطع کارشناسی ارشد، نزدیک ۵ هزار مدرک نفر دکتری حرفه‌ای و حدود ۶ هزار و ۵۰۰ نفر در مقطع دکتری تخصصی PhD فازغ‌التحصیل شده‌اند.

سرعت رشد جمعیت دانش‌اموختگان چقدر است؟

مقایسه آمار دانش‌اموختگان در دو سال تحصیلی ۷۸-۷۷ و ۹۶-۹۵ نشان می‌دهد که حجم صدور مدرک دانشگاهی در ۱۰ سال گذشته تقریبا تغییری نکرده است. اما این همه داستان نیست. اگر به آمار دقیق‌تر شویم متوجه می‌شویم تغییرات صدور مدرک در مقاطع مختلف یکسان نیست. مثلا میزان تولید مدرک کارشناسی ارشد در ۱۰ سال، ۵/۸ برابر شده و از ۲۷ هزار مدرک ۱۰ سال پیش به ۱۶۰هزار مدرک در سال گذشته رسیده است. میزان تولید مدرک دکتری تخصصی PhD هم ۲/۷ برابر شده و از ۳۸۰۰ مدرک در سال تحصیلی ۸۷-۸۸ به ۱۰ هزار مدرک PhD در سال تحصیلی ۹۵-۹۶ رسیده است.

اگر نمودار اینتراکتیو بالا را نمی‌بینید، احتمالا باید افزونه خود را موقتا غیرفعال کنید

نمودار بالا به خوبی نشان می‌دهد نظام توزیع مدرک دانشگاهی چگونه در ۱۰ سال گذشته دگرگون شده، به گونه‌ای که همزمان با کاهش نرخ تحصیلات پایه و کاربردی (کاردانی)، سهم تحصیلات تکمیلی افزایش قابل توجهی داشته است.

از سوی دیگر آمار پذیرش جدید و ثبت نام دانشجویان هم حاکی از آن است که این روند ادامه دارد و احتمالا در سال‌های آینده هم، سهم تحصیلات تکمیلی افزایش و سهم تحصیلات پایه و کاربردی کمتر خواهد شد؛ چنانکه میزان پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد ۳/۵ برابر و تعداد پذیرش در مقطع دکتری PhD، حدود ۳/۲ برابر زیاد شده است. اما رشد پذیرش در مقطع کارشناسی فقط ۲۵ درصد و در مقطع کاردانی منفی‌۲۳ درصد بوده است.

آمار تحصیلات تکمیلی در سایر کشورها چگونه است؟

نظام آموزش عالی در کشورهای مختلف دنیا متفاوت از ایران است است. در بسیاری از کشورهای دنیا ادامه تحصیلات پس از دبیرستان در دو شاخه دانشگاه و کالج ادامه پیدا می‌کند،

در میان آمارهای مقایسه‌ای داده مستقلی به نام مدرک صادر شده یا تعداد دانش‌اموختگان وجود ندارد. معمولا برای مقایسه از شاخص‌های عمومی‌تری استفاده می‌کنند که در آن شاخص‌های دیگری مثل نسبت جمعیت یا زمان در نظر گرفته شده.

اگر نقشه اینتراکتیو بالا را نمی‌بینید، احتمالا باید افزونه خود را موقتا غیرفعال کنید

مثلا نقشه بالا نشان می‌دهد که سهم تحصیل‌کردگان عالی به نسبت جمعیت چقدر است. همین نقشه هم نشان می‌دهد ایران با نرخ تحصیلات عالی ۱۴/۴ درصد اوضاع بهتری حتی نسبت به برخی کشورهای اروپایی، از جمله آلمان و فرانسه، دارد.

تردیدی نیست که توسعه آموزش عالی در ایران بسیار گسترده و سریع بوده و اتفاقا شتاب زیادی هم داشته است. یعنی به مرور زمان سرعت رشد جمعیت تحصیل‌کرده در مقاطع عالی، بیشتر هم شده است. اما آیا این سرعت و شتاب در حدی است که ایران بعد از کشورهایی مثل آمریکا و روسیه رکوردار تولید مدرک دانشگاهی در جهان باشد؟

بررسی نمونه‌های موردی

تا آنجا که جست‌وجوهای ما نشان می‌دهد آمار مستقلی در دست نیست که تعداد دانش آموختگان دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در کشورهای مختلف دسته‌بندی شده باشد. برای همین خود دست به کار شدیم تا با استفاده از منابع رسمی آماری در چند کشور ببینیم آمار فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در آنجا چگونه است. برای این کار کشورهای بریتانیا، کانادا، ژاپن، روسیه، هندوستان، چین و ترکیه را بررسی کردیم.

بریتانیا: آمار رسمی بریتانیا نشان می‌دهند، در سال تحصیلی ۱۷-۲۰۱۶ حدود ۷۵۷ هزار نفر در بریتانیا از موسسات آموزش عالی فارغ‌التحصیل شده‌اند. ۲۸ هزار و ۱۵۵ نفر در مقطع دکترا و تحقیقات عالی، ۲۳۷ هزار و ۹۷۰ نفر در مقطع کارشناسی ارشد و ۴۹۱ هزار و ۱۷۰ نفر در مقاطع پایین‌تر از کارشناسی مدرک گرفته‌اند.

کانادا:‌ آمارهای رسمی دولت کانادا نیز نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۶، ۵۳۱هزار و ۶۳۳ نفر از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در این کشور فارغ‌التحصیل شده و مدرک گرفته‌اند. آمار مدرک دکتری ۷۷۶۷ نفر، کارشناسی ارشد ۶۱هزار و ۱۴۰ نفر، کارشناسی ۲۰۰هزار و ۹۴ نفر بوده و بقیه مدرک پایین‌تر از کارشناسی گرفته‌اند.

ژاپن: در ژاپن، چنانکه آمار رسمی آموزش عالی این کشور نشان می‌دهد، در سال ۲۰۱۶، در مجموع ۶۱۶ هزار و ۷۸۶ نفر (۵۵۹ هزار و ۶۷۸ نفر از دانشگاه‌ها و ۵۷ هزار ۱۰۸ نفر از کالج‌ها) مدرک گرفته‌اند.

روسیه: در روسیه بر اساس آمارهای رسمی آمار دانش‌آموختگان آموزش عالی بیش از یک میلیون و ۲۹۰ هزار نفر است.

هندوستان: در هندوستان در گزارش‌های رسمی آمارگیری آموزش عالی، آمار دقیقی درباره تعداد دانش‌اموختگان وجود ندارد. اما تعداد دانشجویان پذیرش شده در آموزش عالی این کشور بیش از ۳۶ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر تخمین زده شده است. اگر حتی فرض کنیم میزان دانش‌آموختگان یک پنجم این تعداد باشد، بیش از ۷ میلیون نفر در یک سال در این کشور مدرک گرفته‌اند.

چین: آمارهای رسمی دولت چین هم حکایت از آن دارد که فقط آمار فارغ‌التحصیلان مدرک دکتری و کارشناسی ارشد در این کشور در سال ۲۰۱۲، برابر با ۵۷۸ هزار و ۴۵ نفر بوده است. آمار فارغ‌التحصیلان مدرک کارشناسی و پایین‌تر در سه بخش معمولی (Undergraduates in Regular HEIs) بیش از ۷ میلیون و ۳۵۸ هزار نفر، بزرگسال (Undergraduates in Adult HEIs) بیش از ۲ میلیون و ۴۷۰ هزار و آنلاین (Web-based Undergraduates) نزدیک یک میلیون و ۷۷۸ هزار نفر بوده است.

ترکیه: جست‌وجو در آمارهای رسمی کشور ترکیه هم نشان می‌دهد، در سال ۱۷-۲۰۱۶، تعداد ۶۹۵ هزار و ۷۱۳ نفر از دانشگاه‌های این کشور در مقاطع مختلف فارغ‌التحصیل شده‌اند. تعداد دانشجویان دانشگاه‌های ترکیه در سال ۱۸-۲۰۱۷ بیش از ۷ میلیون و ۵۶۰ هزار نفر بوده است.

جمع‌بندی

آمارهای آموزش عالی در ایران خیره‌کننده است. اگرچه تعداد خروجی دانشگاه‌های ایران علاوه بر آمریکا و روسیه از کشورهای پرجمعیتی مانند چین و هندوستان کمتر است، اما تعداد مدارکی که سالانه در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در ایران منتشر می‌شوند از کشورهایی مانند بریتانیا، کانادا، ژاپن و ترکیه، بیشتر است.

برای اینکه به طور دقیق متوجه شویم ایران در مقام چندمین کشور صادر کننده مدرک دانشگاهی در سراسر جهان است، باید آمارهای رسمی همه کشورهای جهان را بررسی کنیم که نیازمند تحقیقات مفصل و دقیقی خارج از حوصله این گزارش است، اما بررسی همین نمونه‌ها نشان می‌دهد ایران اگرچه سومین کشور تولیدکننده مدرک دانشگاهی نیست، اما در رده‌بندی جهانی، در جایگاهی بالا، احتمالا در میان پنج کشور اول دنیا قرار دارد.

این گفته معاون دانشگاه علمی کاربردی که «بعد از آمریکا و روسیه سومین کشوری هستیم که در تولید مدرک دانشگاهی پیشرو هستیم»  اگرچه دقیق نیست، اما به دلیل نزدیک بودن به واقعیت می‌توان به آن نشان نیمه‌درست داد. 

عکس: علیرضا خمسه، خبرگزاری مهر/ مراسم جشن دانش آموختگی دانشگاه تهران شهریور ۱۳۹۶

https://www.sharethefacts.co/share/885b5bea-8ec5-4f9c-a872-805d32aa0ead