آیا فرهنگ غربی عامل افزایش طلاق در شمال شهر تهران است؟

علی مطهری نایب رییس مجلس ایران در یک سخنرانی با موضوع حجاب در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که خبرگزاری خانه ملت آن را ۱۷ دی ماه ۹۷ گزارش کرده، مدعی شده که آمار طلاق در شمال تهران بیشتر از دیگر مناطق است و نتیجه‌گیری کرده که طلاق  بیش از آنکه مرتبط با مسايل اقتصادی باشد ریشه فرهنگی دارد. علی مطهری در این سخنرانی گفته: «غرب دچار بیماری برهنگی است تا ۶۰ - ۷۰ سال پیش چنین چیزی وجود نداشت اما الان غربیان به این سمت متمایل شدند در کشور ما هم آنجا که گرایش به فرهنگ غربی دارند دچار همین آسیب ها هستند به عنوان مثال آمار طلاق در شمال تهران و مناطق مرفه بیشتر است و همین نشان می دهد ریشه اصلی طلاق مسائل فرهنگی است نه مسائل اقتصادی. ما باید سبک زندگی اسلامی را ترویج کنیم که رکن مهم آن اهمیت دادن به نهاد خانواده است».

آیا طلاق در میان طبقه مرفه بیشتر است؟ طلاق بیشتر نشات گرفته از مسائل اقتصادی است یا فرهنگی؟ آیا بالا بودن آمار طلاق در مناطق مرفه تهران، ناشی از رواج فرهنگ غربی است؟ فکت‌نامه این ادعاها را مورد بررسی قرار داده تا به پاسخی روشن دست یابد.

آمار طلاق در ایران

طلاق در ایران همچون همه جای دنیا جاری است و طی سال‌های گذشته آمار آن، رو به افزایش بوده است. طلاق در ایران محدود به کلان‌شهرها یا استان‌های بیشتر توسعه یافته نیست، بلکه آمار نشان می‌دهد که طلاق در تمام استان‌ها با رتبه‌های متفاوت و نزدیک به هم، رخ می‌دهد و فقیر و غنی، سنتی و مدرن، همه را دربر گرفته است و از این حیث دارای تفاوت معنادار نیست.

نقشه اینتراکتیو زیر پراکندگی جغرافیایی «میزان عمومی طلاق» را در استان‌های مختلف ایران  نشان می‌دهد. (اگر نقشه زیر را نمی‌توانید ببینید، احتمالا باید افزونه خود را موقتا غیرفعال کنید).

طبق گزارش سازمان ثبت احوال ایران شاخص طلاق به نسبت ازدواج در کشور طی سال‌های گذشته روندی افزایشی داشته است که نشان از افزایش تعداد طلاق و یا عدم افزایش تعداد ازدواج در جامعه است. این شاخص در سال ۱۳۹۰ رقمی در حدود ۱۶.۳ بوده که در سال ۱۳۹۴ به عدد ۲۳.۹ رسیده است. در واقع می‌توان گفت در سال ۹۰ تقریبا ۱۶ طلاق در برابر ۱۰۰ ازدواج ثبت شده در حالی‌که در سال ۹۴ در برابر هر ۱۰۰ ازدواج ۲۴ طلاق ثبت شده است. از این حیث دو استان البرز و تهران بالاترین نسبت طلاق به ازدواج را به نام خود و استان‌های سیستان و بلوچستان و ایلام کمترین را به نام خود ثبت کرده‌اند.

آمار طلاق در استان تهران

براساس آمار سازمان ثبت احوال استان تهران، تعداد کل طلاق‌های ثبت شده در سال ۱۳۹۵ معادل ۳۹۲۸۲ مورد است که در قیاس با سال ۱۳۹۴ که ۳۰۵۷۵ مورد رخ داده بود رشد ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد. میانگین سن مردان در هنگام طلاق ۳۸ و در زنان ۳۳ سال بوده است.

اگر نسبت ازدواج به طلاق را به عنوان یک شاخص برای ارزیابی میزان طلاق در شهرستان‌های استان تهران در نظر بگیریم، تفاوت معناداری بین شمال و جنوب قابل مشاهده است به‌طوریکه شمیرانات به‌عنوان شهر شمال تهران و منطقه مرفه نشین این استان، با اختلاف نسبت به بقیه شهرستان‌های این استان در صدر است.

آمار طلاق در استان تهران در سال ۹۵ به نسبت سال ۹۴ با رشد ۲۲ درصدی مواجه بوده است. براساس آمار اداره ثبت احوال استان تهران، میزان ناخالص طلاق ثبت شده در استان تهران برابر با ۲.۹ در هزار است که نسبت به سال گذشته که ۲.۴ در هزار بود، افزایش داشته است.

تصویر آمار طلاق در شهرستان‌های استان تهران در سال ۹۵، منبع: آمار اداره ثبت احوال استان تهران

بیشترین طلاق‌های ثبت شده هم مربوط به شهرستان تهران با ۲۶ هزار و ۳۸۱ مورد بود و شهرستان‌های شهریار و ری با ۲۴۴۰ و ۲۴۳۷ مورد در رده‌های بعدی قرار دارند.

آمار طلاق در مناطق ۲۲گانه شهر تهران

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در مقاله‌ای تحت عنوان فقر و جغرافیای طلاق در شهر تهران به بررسی رابطه فقر و طلاق در مناطق ۲۲ گانه تهران پرداخته است. این مقاله که براساس اطلاعات و آمار سازمان ثبت احوال شهر تهران تهیه و تدوین شده نشان می‌دهد بین سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۰ نسبت طلاق به ازدواج روند صعودی داشته است. در سال ۱۳۷۱ در شهر تهران به ازای هر ۱۰۰ ازدواج ۱۴ طلاق ثبت شده است. این نسبت تا سال ۱۳۸۰ با یک شیب ملایم سالی یک درصد به نسبت طلاق بر ازدواج افزوده شده به‌طوریکه در سال ۱۳۸۰ به ازای هر ۱۰۰ ازدواج ۱۹ طلاق ثبت شده است.

بررسی پراکندگی زنان مطلّقه به تفکیک مناطق بیست‌ و دو گانه تهران بین سال های ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۰ نشان می‌دهد:

• بیشترین تعداد زنان مطلّقه با ۲۴۰۸ نفر در منطقه ۲ ساکن بودند و کمترین تعداد با ۹۸ زن مطلّقه در منطقه ۲۲ تهران سرشماری شده‌اند.
• بیشترین نسبت زنان مطلّقه به زنان دارای همسر با ۲۵ تا ۳۸ در هر هزار نفر در مناطق یک، سه، شش، هفت و یازده استقرار دارند.
• مناطق دو، پنج، هشت، ده، دوازده و سیزده با نسبت ۱۵ تا ۲۵ در هر هزار نفر در شمار مناطق متوسط است
• مناطق کم تراکم با نسبت۶ تا ۱۵ در هر هزار نفر در مناطق چهار، نه، چهارده، پانزده، شانزده، هفده، هجده، نوزده، بیست، بیست‌و‌یک و بیست‌و‌دو واقع شده‌اند.
• بیشترین تعداد زنان مطلّقه باسواد با ۲۲۲۸ نفر در منطقه دو تهران، و کمترین تعداد زنان مطلّقه باسواد با ۷۱ نفر در منطقه بیست‌ودو ساکن هستند.
• بیشترین زنان بی‌سواد و مطلّقه با ۳۵۹ نفر در منطقه پانزده تهران و کمترین تعداد زنان بی‌سواد و مطلّقه با ۲۷ نفر در منطقه بیست‌ودو ساکن هستند.
• در مناطق سه و شش و یک، درصد بیشتری از زنان بی‌سواد و مطلقه بودند. در مقابل، در مناطق حاشیه‌ای و جنوبی شهر، درصد کمتری از زنان بی‌سواد و مطلقه بودند.
• در ۱۶ منطقه از مناطق بیست و دوگانه، سهم زنان بی‌سواد مطلّقه بیش از زنان باسواد مطلّقه است.
• منطقه شش در مجاورت مناطق مرکزی شهر واقع شده است. با توجه به اینکه بسیاری از نهادها و سازمان‌های اداری و خدماتی شهر که از نیروی کار زنان استفاده می‌کنند، در منطقه نامبرده واقع شده‌اند، بنابراین سهم بالاتری از زنان مطلّقه اعم از باسواد و بی‌سواد در آن ساکن هستند.
• میزان اشتغال زنان مطلّقه در مناطق جنوبی شهر بسیار کم‌تر از بخش‌های مرکزی و شمال آن است. بنابراین زنان مطلّقه ساکن در مناطق جنوبی شهر تهران با کمبود فرصت‌های شغلی و فقر بیشتری روبرو هستند.
• بیشترین تعداد زنان خانه‌دار مطلّقه در منطقه سه تهران با ۱۰۸۳ زن و کم‌ترین تعداد در منطقه بیست‌ودو با ۴۹ زن ساکن بودند.

این آمار در دهه ۹۰ رشد بیشتری یافته است. محمد علی محزون مدیرکل آمار ثبت احوال کشور در سال ۹۴ مدعی شده که تفاوت بین آمار طلاق در شمال و جنوب تهران چشمگیر است به‌طوریکه در شمیرانات از هر ۱۰۰ ازدواج ۵۷ مورد طلاق ثبت می‌شود. در حالی‌که در جنوب و در شهرری در ازای هر ۱۰۰ ازدواج ۲۳ مورد طلاق ثبت می‌شود. او آمار طلاق در ایران در سال ۹۴ را به این شرح اعلام کرده است:

دلایل طلاق

نتایج تحقیقات انجام شده در ایران نشان می‌دهد که مهمترین عوامل طلاق به این شرح است:

جمع‌بندی

علی مطهری نایب رییس مجلس ایران مدعی شده که آمار طلاق در شمال تهران بیشتر از دیگر مناطق است و نتیجه گیری کرده که طلاق  بیش از آنکه مرتبط با مسائل اقتصادی باشد ریشه فرهنگی دارد. علی مطهری در این سخنرانی گفته: «غرب دچار بیماری برهنگی است تا ۶۰ - ۷۰ سال پیش چنین چیزی وجود نداشت اما الان غربیان به این سمت متمایل شدند در کشور ما هم آنجا که گرایش به فرهنگ غربی دارند دچار همین آسیب ها هستند به عنوان مثال آمار طلاق در شمال تهران و مناطق مرفه بیشتر است و همین نشان می دهد ریشه اصلی طلاق مسائل فرهنگی  است نه مسائل اقتصادی».

فکت‌نامه با بررسی آمار و پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده به این نتایج دست یافته است:

۱- آمار طلاق در شمال شهر تهران به نسبت مناطق جنوبی این شهر بیشتر است.

۲- ربط دادن بالاتر بودن آمار طلاق در شمال شهر تهران به فرهنگ غربی و بیماری برهنگی، یک سویه نگاه کردن به یک آسیب اجتماعی است که ریشه در دلایل مختلف دارد. برعکس ادعای علی مطهری مبنی بر دخیل نبودن مسائل اقتصادی در طلاق اتفاقا، اکثر تحقیقات انجام شده از وجود رابطه مستقیم بین طلاق و مسائل اقتصادی حکایت می‌کنند. اتفاقا یکی از دلایل مهمی که طلاق در مناطق فقیرتر تهران به نسبت شمال شهر، کمتر است مشکلات اقتصادی زنان این مناطق است که به دلیل نداشتن استقلال مالی و حمایت اقتصادی، زندگی با هر شرایطی را بر طلاق ترجیح می دهند معصومه نصیری محقق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در مقاله‌ای تحت عنوان فقر و جغرافیای طلاق در شهر تهران در این خصوص می‌نویسد: «چهار منطقه ۱۷ ، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ که طلاق در آنجا کم تراکم است،  اصولاً این مناطق جزء مناطق کم درآمد شهر به‌شمار می‌آیند و سطح سواد و اشتغال زنان نیز در این مناطق، بسیار پایین است، در نتیجه ابزارهای لازم برای کسب درآمد قانونی و خروج از دایره فقر برای زنان این مناطق به حداقل می‌رسد. از سوی دیگر هراس از پیامدهای اقتصادی منفی طلاق و بدتر شدن وضعیت اقتصادی زنان موجب می‌گردد که میزان طلاق در این‌گونه مناطق کاهش یابد. همان‌طور که پیش از این گفته شد معمولا زنان خانه‌دار از نظر مالی به همسران خود وابسته هستند و در صورت فقدان همسر به‌ویژه بر اثر طلاق با فقر اقتصادی بسیاری روبرو خواهند شد. چنانچه زنان مطلّقه خانه‌دار از درآمد خاصی برخوردار نباشند، به طور طبیعی به پدر، برادر یا فرزندان خود وابسته خواهند بود. بنابراین ابعاد فقر اقتصادی و محرومیت اجتماعی آنان بسیار بیشتر از سایر زنان است.» نصیری در این مقاله می‌افزاید: «از سوی دیگر بی‌سوادی و عدم اشتغال موجب عدم دسترسی آن‌ها به کسب درآمد گردیده و فقر آنان را افزایش می‌دهد. از این رو مناطق شمال و مرکز تهران که زنان از سطح سواد و اشتغال بیشتری برخوردارند، واهمه کم‌تری از طلاق وجود دارد. لیکن در مناطق حاشیه جنوب تهران به سبب عدم دسترسی به سواد و اشتغال و هراس از فقر مضاعف ناشی از طلاق، نرخ طلاق کمتر می‌باشد.»

در واقع آنچه باعث شده که طلاق در شمال شهر تهران افزایش یابد غلبه فرهنگ غربی نیست یا این تنها دلیل اصلی نیست. بلکه استقلال مالی زوجه،‌ بالاتر بودن سطح سواد و آشنایی با حق و حقوق خود، سبب شده تا طلاق را بر شرایط نامطلوب ترجیح دهند. حال آنکه در جنوب شهر به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی، نداشتن استقلال مالی توسط زوجه، کمتر بودن سطح سواد، پایین‌تر بودن نرخ اشتغال زنان، نرخ طلاق پایین‌تر است.

با این اوصاف فکت‌نامه با تایید ادعای علی مطهری مبنی بر بالاتر بودن نرخ طلاق در شمال شهر تهران، ولی به دلیل نتیجه‌گیری نادرست از یک فکت واقعی، به گفته نایب رییس مجلس نشان «گمراه کننده» می‌دهد.  

https://www.sharethefacts.co/share/20cc77f3-2e2e-4863-add9-e68f6c4a8eb4