ابردزدی و برف‌دزدی؛ تئوری توطئه یا شبهه علمی

غلامرضا جلالی، رییس سازمان پدافند غیرعامل ایران، گفته است: «تغییرات اقلیمی کشور ما مشکوک به دخالت خارجی‌ها است. مراکز علمی ما مطالعاتی انجام داده و فهمیده‌اند تیم‌های مشترکی [از اسرائیل و یکی از کشورهای همسایه] در حوزه ما کار می‌کنند و ابرها را قبل از ورود به کشور غیربارور می‌کنند».

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی پدافند غیرعامل (پایداری)، این مقام ایرانی ۱۲تیر ۱۳۹۷، در افتتاحیه «سومین کنفرانس ملی پدافند غیرعامل در بخش کشاورزی» در کرج، به مطالعات سازمان پدافند غیرعامل اشاره کرده و گفته است: «در یک مطالعه ۱۰ ساله که از افغانستان تا مدیترانه را بررسی کردیم به مدت ۴ سال منطقه ما در ارتفاع بالای ۲۲۰۰ متری در زمستان در یک تاریخ مشخص خشک است اما مناطق اطراف پر از برف است که این نشان می دهد با اقدامات عامدانه مواجه هستیم و بخش های مربوطه باید به آن بپردازند».

منبع خبر

برای پیگیری این خبر ابتدا تلاش کردیم تا از طریق وب‌سایت رسمی مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل و همین‌طور پایگاه اطلاع‌رسانی این سازمان، درباره منبع این اظهارات سوال کنیم که تا این لحظه پاسخی به سوال ما داده نشده است.

در میان مطالب موجود در این سایت‌ها هم چیزی از مطالعات انجام شده منتشر نشده است. در تنها مطالعه رسمی منتشر شده در حوزه محیط زیست، کتاب «شناسایی و مدیریت تهدیدات زیستی در حوزه انسان» هم اشاره‌ای به این موضوع دیده نمی‌شود.  

اطلاعیه سازمان پدافند غیرعامل به چه معنی است؟

دو روز پس از انتشار خبر ابردزدی، سازمان پدافند غیرعامل اطلاعیه‌ای صادر کرد که برخی خبرگزاری‌ها در ایران با عنوان «ابردزدی تکذیب شد» آن را منتشر کردند. این اطلاعیه به دلایل نامعلومی از روی پایگاه اطلاع‌رسانی پدافند غیرعامل حذف شده است، اما متنی که در رسانه‌ها منتشر شده به این شرح است:

برخلاف فضاسازی‌های صورت گرفته، موضوع مورد اشاره در سخنرانی ریاست سازمان پدافند غیرعامل کشور درباره سرقت ابرها و تغییرات عامدانه اقلیمی صرفا یک نگاه آینده‌نگرانه‌ علمی بوده است و الزاما به معنای رقم خوردن آن در مقطع کنونی نیست و موضوع سرقت ابرها از طرف دشمنان و رژیم صهیونیستی غاصب رویایی بیش نیست.

وظیفه سازمان پدافند غیرعامل رصد تمامی تهدیدات بالفعل و بالقوه در حوزه‌های مختلف است که شریان‌های حیاتی کشور را در معرض خطر قرار می‌دهد.

موضوعات پدافند زیستی، یکی از پیچیده‌ترین حوزه‌های فعالیت پدافند غیرعامل کشور است که با جدیت و زیر نظر جمعی از متخصصین تراز اول کشور در حال پایش و ارزیابی است و رویاهای دشمن در این عرصه تبدیل به کابوس برای آنها خواهد شد و هرگونه تحلیل از سخنان ریاست سازمان پدافند غیرعامل کشور مغایر با این اطلاعیه تکذیب می‌گردد.

از این متن چنین برمی‌آید که سازمان پدافند غیرعامل، بر خلاف اظهارات منتشر شده منسوب به رییس این سازمان، پدیده ابردزدی را در حد پدیده علمی و فنی که احتمال وقوع آن در آینده مطرح می‌داند و وقوع آن را در «مقطع کنونی» رد کرده است. این اطلاعیه اگرچه به معنی عقب‌نشینی یک سازمان از اظهارات رییس آن است، اما به معنی آن نیست که جمله نقل شده از سوی او، گفته نشده یا طور دیگری نقل شده است.

از یکسو تاکید سردار جلالی روی مطالعات انجام شده در ۴ سال گذشته، نشان می‌دهد که صحبت‌های مطرح شده فراتر از «آینده‌نگری» است، چنان‌که گوینده شواهدی برای اثبات یک پدیده جاری ارائه می‌کند.

به جز این پیگیری سابقه خبر نشان می‌دهد، هم او و هم برخی دیگر از مقام‌های عالی‌رتبه در ایران در گذشته این اظهارات را بر مبنای فرضیاتی مطرح کرده‌اند.

سال گذشته (۲۸ تیر ۱۳۹۶) آقای جلالی گفت‌وگو با تلویزیون ایران گفته بود:

در یک تحقیق ما به مدت ۵ سال مناطقی را زیر نظر گرفتیم و عکس های هوایی و اطلاعات آب و هوایی یک منطقه را بررسی کردیم و دیدم در برخی سال ها این مناطق کلا برفی است و بعضی سال ها  کلا خشک می شود. این موضوع مشکوک به نظر آمد و این سوال مطرح شد که چطور است که در ارتفاع ۳ هزار متری در یک منطقه جغرافیایی، در آنسوی مرز (ترکیه) برف سنگین بیاید، اما در این سوی مرز (بخش ایران همان منطقه) هیچ برفی نیاید. برخی عقیده دارند که اسرائیل و ترکیه همکاری در این زمینه کرده اند. این موضوع هنوز رسما جایی مطرح نشده است، اما در مراکز گفت‌وگوی علمی ما به عنوان یک فرضیه بررسی می شود.

۷ سال پیش؛ محمود احمدی‌نژاد

در جست‌وجوی سابقه خبر، به ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۰ و به نخستین آثار صحبت از «ابردزدی» رسیدیم. روزی که محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهوری وقت ایران در در مراسم افتتاح سد کمال صالح در اراک مدعی شد:

همانطور که می‌دانید هم اکنون تجهیزاتی وجود دارد که می‌توان با استفاده از آن‌ها ابرهای آسمان را به صورت کامل تخلیه کرد. کاری که امسال اروپایی‌ها کرده‌اند و باعث شد که بارندگی کم سابقه‌ای داشته باشند و این مساله باعث شد که بارندگی در کشورهای شرقی کمتر شود. رییس‌جمهور گفت: اخیرا یکی از سیاستمداران اروپایی مقاله‌ای درباره بحران آب نوشته و مدعی شده بود که ترکیه و کشورهای شرقی بعد از آن مثل ایران به صورت کامل خشک خواهند شد. او یک کارشناس آب و هوا نبود بلکه خبر می‌داد که می‌خواهند تلاش کنند با کارهایی نظیر تخلیه ابر مناطقی مانند کشور ما که می‌توانند تمدن ساز باشند خشک شوند.

آیا ابر دزدی و برف‌دزدی ممکن است؟

بعد از انتشار صحبت‌های رییس‌جمهوری سابق ایران در رسانه‌های بین‌المللی، سایت لایوْسایِنس، گزارشی در آن زمان (سپتامبر ۲۰۱۲) منتشر کرد با این عنوان که «آیا دشمنان می‌توانند ابرهای بارانی ایران را از بین ببرند؟»

آرلن هاگینز (Arlen Huggins)، دانشمند علوم جوی در موسسه تحقیقات بیابان، چنین پدیده‌ای را در مقیاس تغییر الگوی بارش‌ها در یک کشور غیرممکن می‌داند:

می‌توان در مقیاس کوچکی ابرها را پراکنده کرد و از بین برد، اما چیزی در حد تغییر الگوی آب و هوایی و ایجاد خشکسالی ممکن نیست. خشکسالی نتیجه بلندمدت تغییر وضعیت آب و هوا است. معمولا برای باروری ابرها با قطعات خشک یخ یا مواد شیمیایی تزریق می‌کنند که در ابر قطعات یخ شکل بگیرد. این باعث می‌شود کریستال‌های یخ زودتر رشد کنند و به صورت باران یا برف ببارد. اما این کار نمی‌تواند باعث تغییر الگوی آب و هوای منطقه‌ای به وسعت یک کشور شود.

در داخل ایران هم اظهارات اخیر رییس سازمان پدافند عامل، واکنش سازمان‌های تخصصی را هم به دنبال داشت.

جدی‌ترین واکنش، گفته‌های مدیر کل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی، بود که بلافاصله بعد از انتشار خبر ابردزدی اعلام کرد که بر اساس اطلاعات هواشناسی امکان این که کشوری برف یا ابری را بدزدد، وجود ندارد.

نمی‌دانم ایشان بر چه اساسی این موضوعات را مطرح کرده است. احیانا ایشان اسناد و مدارکی در این زمینه دارند و من در جریان نیستم، اما بر اساس اطلاعات هواشناسی امکان این که کشوری برف یا ابری را بدزدد، وجود ندارد. اگر ابری رطوبت کافی داشته باشد، برف و باران ایجاد می‌شود و در صورتی که نداشته باشد اصلا بارشی نخواهد داشت. ایران دچار خشکسالی‌های ممتد است و این روند جهانی است و فقط شامل ایران نیست.

عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست هم گفت:

به نظر من در مورد مباحث مربوط به ابرها و میزان بارندگی‌ها سازمان هواشناسی صلاحیت اظهارنظر دارد که آنها هم نظرشان را گفته‌اند. این مساله فنی است و سازمان حفاظت محیط زیست خودش را تابع سازمان هوا‌شناسی می‌داند. آنها اعلام کرده‌اند که چنین چیزی ممکن نیست. وقتی هواشناسی می‌گوید امکان ندارد ما هم به همین نظر تخصصی اعتماد داریم. کاهش بارش‌ها مساله‌ای سیاسی یا اقتصادی نیست. مساله‌ای کاملا فنی و علمی است. یکی مدعی شده است که ابرها را می‌دزدند، صاحب مساله و ذی نفع اصلی یعنی هواشناسی هم تنها پاسخ داده که امکان ندارد.

معاون سازمان مدیریت بحران هم اعلام کرد:

سازمان هواشناسی این موضوع را تکذیب کرده است. نظر شخصی من این است که بهتر است به جای اینکه دنبال مقصر و عامل بیرونی بگردیم، ابتدا مقصر درونی را پیدا کنیم.

موضع رییس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها (وابسته به وزارت نیرو)، کمی محافظه‌کارانه‌تر بود. او ضمن اشاره به اینکه از نظر تئوری این کار غیرممکن نیست، گفت:

در شرایط فعلی هیچ چیزی غیرممکن نیست، اما اینکه تاکنون ابردزدی و برف‌دزدی وارد مرحله‌ی عملیاتی شده است موضوعی است که باید مورد ارزیابی قرار گیرد و نمی‌توان بدون دیدن مستندات در مورد آن صحبت کرد.تغییر و تحول در لایه یون اتمسفر می‌تواند صورت بگیرد که در حال حاضر در دنیا تئوری‌های آن وجود دارد، اما به طور کلی باید عنوان کرد که بحث‌های موجود در مورد این حوزه در دنیا تابه حال در حد یک تئوری مطرح شده و مستندات علمی و قوی در این حوزه وجود ندارد.

کاوه مدنی، معاون پیشین سازمان محیط زیست ایران و استاد امپریال کالج لندن هم در حساب کاربری خود در توییتر «ابردزدی» را تئوری توطئه دانست.

پدیده خشکسالی و کاهش بارش‌ها، پدیده‌ای مختص به ایران نیست. الگوی بارش‌ها در مناطق زیادی در دنیا تغییر کرده و هوا گرم‌تر شده است. به عنوان مثال دویچه وله ترکی، زمستان پارسال گزارشی درباره وضعیت خشکسالی در ترکیه منتشر کرد و در آن به کاهش بارندگی و خشکسالی در مناطق مختلف این کشور، از جمله جنوب شرق آناتولی اشاره کرد.

تا به امروز نه‌تنها هیچ شواهد و قرائن معتبری از دستکاری آب و هوا، در مقیاس ابردزدی یا تغییر الگوی بارش یک منطقه، ارائه نشده، بلکه کنار هم گذاشتن اظهارات کسانی که صحبت از این موضوع می‌کنند، خود ادعاهای مطرح شده را تکذیب می‌کنند.

تردیدی نیست که سردار جلالی چه در سخنرانی هفته گذشته (۱۲ تیر ۹۷) در کرج، چه در اظهار نظر سال‌های پیشین روی توطئه-پدیده‌ای در حال وقوع تاکید کرده که باعث توقف بارندگی ابرها در داخل مرز ایران می‌شود. این ادعا بعدا به لحنی ملایم و با پیش کشیدن بحث «آینده‌نگری» از سوی خود سازمان پدافند غیرعامل تصحیح شد، در حالی که همه سازمان‌های تخصصی، ادعای مطرح شده را رد کرده‌اند. آقای جلالی برای اثبات خود هیچ سندی ارائه نمی‌کند و حتی هیچ تصویری از تفاوت وضعیت ارتفاعات مرزی، در تاریخ‌های ثبت شده ارائه نمی‌کند.

تکذیب این صحبت‌ها، ولو به لحن ملایم و انتقاد از فضاسازی رسانه‌ها، نشان می‌دهد این سازمان رسما از ادعای مطرح شده عقب کشیده است و به رغم اعلام صریح و تکرار آن در موقعیت‌های مختلف‌، پس از مشاهده واکنش نهادهای تخصصی، حاضر نیست مسئولیت این ادعا را بعد از این بپذیرد.

اظهاراتی از این دست در ایران بی‌سابقه نیست. ۷ سال پیش محمود احمدی‌نژاد هم به نقل از یک کارشناس سیاسی خارجی مطلب مشابهی را بیان کرده بود. هیچگاه برای اثبات این ادعا سندی ارائه نشد و معلوم نشد فرد مورد نظر رییس‌جمهوری پیشین ایران کیست، اما برخی رسانه‌های علمی و متخصصان بین‌المللی صراحتا ابردزدی و باران‌دزدی را غیرممکن دانستند.

پیگیری سابقه طرح این ادعا، اصرار و تکرار آقای جلالی روی پدیده ابردزدی و تکذیبیه سازمان پدافند غیرعامل برای زیر سوال بردن اظهارات مطرح شده کافی است.

اما علاوه بر آن، فکت‌های معتبری (اظهارات دانشمندان و متخصصان ایرانی و غیرایرانی و نظر نهادهای تخصصی) وجود دارند که نشان می‌دهند ابردزدی و دستکاری اقلیم و آب‌وهوای ایران، دستکم در وضعیت کنونی غیرممکن است.

به همین دلیل فکت‌نامه به این گفته سردار غلامرضا جلالی که «تیم‌های مشترکی از اسرائیل و یکی از کشورهای همسایه، ابرهای در حال ورود به ایران را غیربارور می‌کنند»، نشان شاخ‌دار می‌دهد.