شبکههای اجتماعی
تلگرام، توییتر، اینستاگرام، فیسبوک،...
برای اولین بار است که مردم میتوانند از بودجه تمام دستگاههای کشور و جزییات آن مطلع شوند
نادرست
حسن روحانی، ۱۹ آذرماه لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ را تقدیم مجلس کرد. متن لایحه و پیوستهای آن همزمان در خبرگزاریهای رسمی منتشر شد و اطلاعات مندرج در لایحه به سرعت به سرخط اخبار در میان رسانهها و شبکههای اجتماعی تبدیل شد. حجم اظهار نظرها و انتقادها از بودجه پیشنهادی دولت، بیش از گذشته بود. این بار نهتنها رسانههای عمومی و حرفهای که رسانههای غیررسمی عمومی هم در شبکههای اجتماعی-به خصوص کانالهای تلگرامی- هم درباره بودجه مطالبی منتشر میکردند؛ مطالبی عمدتا درباره اعتبارات پیشبینی شده برای نهادهای عمدتا نزدیک به نهاد قدرت، موسسات و سازمانهای غیرشفاف و نهادهای فرهنگی نزدیک به اصولگرایان که در مقام مقایسه با بودجه برخی نهادهای عمومی مانند دانشگاهها یا سازمان محیط زیست، سوالبرانگیز به نظر میرسیدند.
و این نشان میداد موضوع بودجه، یکی از داغترین بحثهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی روز ایران در آستانه زمستان ۱۳۹۶ است.
درست سه هفته بعد از انتشار لایحه بودجه ۹۷ و واکنش رسانهها و شبکههای اجتماعی به آن، اعتراضهای سراسری از هشتم دی ماه در شهرهای مختلف ایران آغاز شد. این همزمانی نسبی باعث شد برخی تحلیلگران از نقش بودجه در وقایع اخیر سخن بگویند و بعضا مدعی شوند: «این اولین بار پس از انقلاب بهمن است که ارقام بودجه با ذکر جزئیات منتشر میشود و به روشنی مردم را در جریان حیف و میلهای چپاولگرانه از ثروت عمومی قرار میدهد.»
تصویر بالا یکی از تصاویری است که در شبکههای اجتماعی دست به دست میچرخد، اما فراتر از این طرح این مساله از سوی تحلیلگران در رسانههای معتبر نیز سبب شد تا این شبهه پیش بیاید که برای نخستین بار بودجه به این شکل منتشر میشود.
فکتنامه برای بررسی صحت این ادعا موضوع بودجه ۱۳۹۷ را با سالهای قبل مقایسه کرده تا ببینید آیا آنچه در شبکههای اجتماعی دست به دست میچرخد، برای اولین منتشر شده یا در سالهای قبل نیز سابقه داشته است؟
بودجه ایران در سالهای گذشته چگونه منتشر شده است؟
با این حال بررسیهای ما نشان میدهد، در سالهای گذشته نیز لایحه و قانون بودجه با ارقام و جزییات اعتبارات نهادها و دستگاههای مختلف منتشر میشده است.
در سایت شناسنامه قانون تمام قوانین مربوط به بودجههای سالیانه کشور از سال ۱۳۹۰ به بعد در دسترس است.
حداقل بعد از سال ۱۳۹۳، جزییاتی مانند جدول شماره ۷ (خلاصه اعتبارات دستگاه های اصلی و زیرمجموعه) و جدول اعتبارات متفرقه و حتی جدول اعتبارات مربوط به کمک به اشخاص حقوقی قابل دسترسی بوده و است. به عنوان مثال در آرشیو سایت شناسنامه میتوان دید که جداول پیوست بودجه سال ۱۳۹۳، در شهریور ماه ۱۳۹۳، روی سایت بارگذاری شده بود.
علاوه بر آن جداول مربوط به قوانین بودجه سالیانه مصوب مجلس هم از ۶ سال گذشته به این سو (۱۳۹۱، ۱۳۹۲، ۱۳۹۳، ۱۳۹۴، ۱۳۹۵ و لایحه ۱۳۹۶) در سایتهای رسمی در دسترس است. حتی با جستوجوی بیشتر میتوان نمونههایی قدیمیتر (مثل قانون بودجه سال ۱۳۸۹) را هم در فضای وب پیدا کرد، از این فراتر دسترسی به نسخه چاپی سالهای قبل نیز ممکن است که در اغلب آنها جزییاتی مثل اعتبارات مربوط به سازمانها و نهادهای مختلف مشخص شده است.
از سوی دیگر شواهدی هست که نشان میدهد پیشتر نیز نیز مواردی مشابه امسال در گزارشهای رسانهای مطرح بوده و رسانهها به طور مشخص به مواردی مانند بودجه نهادهای فرهنگی منتسب به حوزه علمیه، یا سازمانهای فرهنگی غیرشفاف پرداختهاند.
به عنوان نمونه گزارش دنیای اقتصاد از لایحه بودجه ۹۵ یا گزارشهای سال گذشته روزنامه شرق، ایرنا، خبرآنلاین (به نقل از نسیم)، مشرق اشاره کرد که محتوایی مشابه مطالبی دارند که امسال جلب توجه کردهاند.
این نشان میدهد در سالهای گذشته لایحه بودجه، پیش از تصویب در مجلس در دسترس عموم قرار داشته و رسانهها درباره آن صحبت میکردند. به جز سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ در کتابخانه دیجیتال فارابی مرکز پژوهشهای مجلس، میتوان گزارشهای متعددی را پیدا کرد که به ارزیابی لوایح بودجه در حوزهها و بخشهای مختلف پرداختهاند.
با این اوصاف میتوان به طور قطع گفت که برای اولین بار نیست که جزییات بودجه منتشر شده و آنچه امروز مورد توجه عمومی قرار گرفته در سالهای گذشته نیز منتشر و در دسترس عموم قرار میگرفته است.
آیا بودجه سال ۱۳۹۷ شفافتر از سالهای قبل است؟
اما با این همه بودجه سال ۱۳۹۷، از نظر ساختاری تفاوتهایی با بودجه سالهای گذشته دارد. دولت مدعی است که بودجه پیشنهادی سال آینده به نسبت سالهای گذشته شفافتر است. بررسیهای ما نشان میدهد عمده تفاوت بودجه امسال مربوط به دو تغییر است. یکی برخی از اعتبارات متفرقه به جدول خلاصه اعتبارات عمومی انتقال پیدا کردهاند تا مشمول بررسیهای دیوان محاسبات قرار بگیرند. و دیگری تعیین سازوکار عملکردی بودجه است. چنانکه مشخص است دیگر پیوست چهارم بودجه در دو گروه متفاوت منتشر شده که نهادهایی را که بودجه آنها بعد از بررسی عملکرد پرداخت میشود، از سایر نهادها جدا کرده است. این نشان میدهد دولت بنا دارد بودجه برخی از دستگاهها را بعد از انتشار گزارش عملکرد سهماهه به آنها اختصاص دهد. صحبت «بودجه عملکردی» آن سالها است در فضای اقتصادی کشور مطرح است، اما تاکنون عملی نشده است.
رییسجمهور ایران در جریان تقدیم لایحه بودجه مدعی شد پرداخت اعتبار به دستگاهها برمبنای عملکرد سه ماهه آنها صورت میگیرد. او در اجلاس حقوق شهروندی هم اعلام کرد که بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه موظف به انتشار گزارشهای عملکرد سه ماهه خواهند بود. اگرچه این مساله مشمول همه دستگاهها و نهادهای بودجهبگیر نمیشود، اما میتوان گفت در صورت اجرای چنین موضوعی بودجه سال ۱۳۹۷، به نسبت بودجه سالهای گذشته شفافتر خواهد بود، چراکه انتشار گزارش عملکرد ۳ ماهه بودجه دستگاههای اجرایی، نشان میدهد که نهادهای مختلف چقدر از خزانه پول گرفته و کجا خرج کردهاند.
اما باید توجه داشت که در حال حاضر نمیتوان گفت چقدر دولت و دستگاههای اجرایی پایبند به این موضوع خواهند بود و گزارش عملکرد دستگاهها با ذکر جزییات، آیا منتشر خواهد شد یا نه. بنابراین برای قضاوت درباره شفافیت بودجه ۱۳۹۷ زود است، اما میتوان گفت که میزان شفافیت لایحه (از نظر جزییات) تفاوت چندانی با سالهای قبل ندارد.
جمعبندی
بررسیهای ما نشان میدهد، آنچه امروز از بودجه ۱۳۹۷ مورد توجه قرار گرفته در سالهای گذشته نیز منتشر میشده و در دسترس عموم قرار میگرفته است. شاید افزایش فعالیت عمومی ایرانیان در شبکههای اجتماعی و توسعه فعالیت رسانههای عمومی غیررسمی باعث شده تا اخبار و مطالب مربوط به بودجه بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد. مسلم است این جلب توجه عمومی دلایل دیگری دارد و چندان مرتبط با تغییر متن یا ساختار لایحه بودجه ندارد.
از سوی دیگر، آنچه این روزها به عنوان شفافیت بودجه مطرح است، بیش از آنکه ناظر به جزییات مطرح شده در لایحه بودجه باشد، مربوط به عملکرد آینده دولت است و تحقق آن وابسته به توانایی دولت دوازدهم در اجرای سازوکار عملکردی بودجه خواهد بود. در آینده مشخص خواهد شد چقدر انتقال برخی ردیفهای متفرقه به ردیفهای قابل پیگیری و همینطور انتشار گزارشهای عملکرد نهادهای اجرایی، منجر به شفافیت بودجه خواهد شد، اما آنچه اکنون مشخص است این شفافیت ربطی به جزییات منتشر شده در لایحه بودجه ندارد.
بنابراین فکتنامه آنچه را که این روزها در برخی رسانهها و شبکههای اجتماعی درباره شفافیت بیسابقه لایحه بودجه ۹۶ مطرح شده «نادرست» میداند.
https://www.sharethefacts.co/share/16d22a26-5888-4cd7-955e-d5f66f2ac69b