بررسی رتبه‌ی گردشگری ایران

زهرا احمدی‌پور، معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، در دیدار با سفیر ویتنام در تهران گفته: «ایران جزو ۱۰ مقصد برتر گردشگری دنیا معرفی شده و ظرفیت‌های بسیار خوبی برای توسعه‌ی روابط گردشگری بین دو کشور وجود دارد که امیدوارم از این ظرفیت‌هایی که تاکنون ناشناخته باقی مانده است بهره‌برداری کنیم.»

بررسی ادعا

در ابتدای فرایندِ بررسی تلاش کردیم تا از رییس سازمان میراث فرهنگی درباره منبع این ادعا سوال کنیم. او در پاسخ گفت: «نشريات بين‌المللي در حوزه گردشگري در سال ٢٠١٧ رتبه ايران را سوم تا دهم معرفي كرده‌اند. وبسايت سازمان جهاني گردشگري را ملاحظه كنيد». با این حال در میان نشریات و گزارش‌های منتشر شده درباره وضعیت گردشگری کشورهای جهان مطلب مستندی در تایید این ادعا دیده نمی‌شود. شاید بتوان در میان منابع موجود صرفا به برنامه جاده ابریشم و گزارش «Trip Adviser» اشاره کرد که در آن ایران یکی از ۱۰ کشوری است که گردشگران آن را به عنوان یکی از مقاصد جاده ابریشم می‌شناسند.

از او سراغ نشانی دقیق‌تری گرفتیم که رییس سازمان میراث فرهنگی در پاسخ به این درخواست آدرس دو گزارش را برای ما فرستاد.

یکی گزارش TravelandLeisure که در آن ایران را یکی از ۵۰ پیشنهاد سفر در سال ۲۰۱۶ معرفی کرده بود.

و دومی گزارشی از پرس‌تی‌وی که در آن گفته شده بود ایران یکی از انتخاب‌های گردشگران بین‌المللی است.

اگرچه گزارش اول از سوی یک تشکیلات معتبر ارائه شده، اما تنها ایران در سال ۲۰۱۶ پیشنهاد در ردیف ۴۶ معرفی شده قرار گرفته است. در گزارش ۲۰۱۵ TravelandLeisure هم باز نام ایران در ردیف ۲۸ فهرست پیشنهادهای سفر قرار دارد. اما در میان پیشنهادهای سال ۲۰۱۷ اثری از نام ایران نیست.

بنابراین به نظر نمی‌رسد این گزارش‌ها و نشانی‌های ارائه شده، برای اثبات ادعای مطرح شده کافی باشند.

برای بررسی دقیق‌تر درستی این ادعا، وضعیت گردشگری ایران را در دو سطح بررسی کردیم.

۱-گزارش‌ها و آمارهای رسمی بین‌المللی

۲- گزارش‌هایی که به طور پراکنده در رسانه‌های معتبر منتشر شده‌اند

۱- گزاش‌ها و آمارهای رسمی بین‌المللی

طبق آخرین گزارش‌ رقابت‌پذیری سفر و گردشگری مجمع جهانی اقتصاد (منتشر شده در سال ۲۰۱۷)، ایران در میان ۱۳۶ کشور رتبه‌ی ۹۳ را در اختیار دارد. این گزارش وضعیت ایران را در سال ۲۰۱۵ میلادی بررسی کرده است. ایران در این سال نسبت به دوره‌ی قبلی این گزارش، ۴ پله صعود داشته است.

این گزارش بهترین ابزار مستند برای نشان دادن ظرفیت‌های گردشگری در ایران است،‌ چنانکه ظرفیت‌ کشورهای مختلف را در زمینه‌های مختلف موثر بر گردشگری بررسی می‌کند و در هر بخش رتبه و نمره‌ی هر کشور را محاسبه کرده است. به عنوان مثال بهترین و بدترین رتبه‌ی ایران در زمینه‌ی «هزینه‌ی سفر به ایران» و «اولویت‌بندی سفر و توریسم در کشور» است. در اولی، ایران رتبه‌ی نخست را در تمام دنیا دارد به این معنی که بر اساس چهار شاخص (هزینه‌ی فرودگاهی، قیمت هتل، قدرت خرید و قیمت سوخت) ایران ارزان‌ترین مقصد گردشگری است و در دومی از میان ۱۳۶ کشور، ایران جایگاهی بهتر از ۱۱۷ ندارد. به این معنی که سفر و گردشگری در ۱۱۶ کشور در جهان، اولویت بیشتری نسبت به ایران دارد.

جزییات این شاخص‌ها و وضعیت ایران و کشورهای دیگر در واقع نشان‌دهنده‌ی وضعیت کلی ایران در بازار واقعی رقابت‌های جهانی است.

در میان شاخص‌های مهم می‌توان به اقتصاد، محیط زیست، وضعیت اینترنت، بهداشت و درمان، امنیت، شرایط ویزا، وضعیت پرواز و فرودگاه‌ها، وضعیت جاده‌ها، سرویس به گردشگران و… اشاره کرد.

به عنوان مثال ایران از نظر کیفیت زیرساخت‌ها در مقام ۱۲۴، اما از نظر میراث تاریخی در جایگاه نهم قرار دارد.

به هر حال تردیدی نیست که ایران از نظر میراث فرهنگی جایگاهی ویژه و برجسته دارد. تا به امروز سهم ایران از میراث فرهنگی جهان ۲۱ اثر و پدیده‌ی فرهنگی و تاریخی و طبیعی است که به ثبت یونسکو رسیده است. از این تعداد ۵ مورد (شهر سوخته، شهر باستانی شوش، چشم‌انداز میمند، قنات ایرانی و کویر لوت) در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به ثبت جهانی رسیده‌اند و این نشان از عزم دولت ایران در سال‌های اخیر برای ثبت آثار تاریخی و پدیده‌های طبیعی و فرهنگی در این نهاد علمی و فرهنگیِ سازمان ملل متحد دارد.

جدول زیر نشان می‌دهد اگرچه ایران از نظر جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استعداد فراوانی در زمینه‌ی جذب گردشگر دارد (رتبه‌ی یازدهم در تمام دنیا) اما به دلایل مختلف مقصد گردشگری بین‌المللی نیست.

رتبه

کشور

تعداد میراث

ثبت‌شده‌ی جهانی

رتبه‌ی رقابت‌پذیری

سفر و گردشگری

۱

ایتالیا

۵۱

۸

۲

چین

۵۰

۱۵

۳

اسپانیا

۴۵

۱

۴

فرانسه

۴۲

۲

۵

آلمان

۴۱

۳

۶

هند

۳۵

۴۰

۷

مکریک

۳۴

۲۲

۸

بریتانیا

۳۰

۵

9

روسیه

۲۶

۴۳

10

آمریکا

۲۳

۶

11

ایران

۲۱

۹۳

12

برزیل

۲۰

۲۷

13

ژاپن

۲۰

۴

۲- گزارش‌هایی که به طور پراکنده در رسانه‌های معتبر منتشر شده‌اند

با جست‌وجو می‌توان به نمونه‌هایی در میان رسانه‌های معتبر جهان دست پیدا کرد که ایران را در صدر فهرست مقاصد جذاب برای سفر و گردشگری معرفی کرده‌اند.

به عنوان مثال می‌توان به گزارش فوربْز اشاره کرد که ایران را جزو ۱۰ مقصد جذاب برای سفر در سال ۲۰۱۷ میلادی معرفی کرده است.

یا گزارش دیگری از بلومبرگ که در میان ۲۰ مقصد خاص گردشگری در سال ۲۰۱۷، نام ایران را در ردیف نهم آورده است.

در میان منابع تخصصی هم می‌توان مثلا به نشنال‌جئوگرافی اشاره کرد که اگرچه نام ایران در فهرست بهترین مقاصد سفر در سال‌های اخیر قرار ندارد، اما به طور پراکنده از برخی جاذبه‌های گردشگری ایران در فهرست بهترین‌ها یاد شده است.

نتیجه‌گیری

در جست‌وجو در منابع مختلف می‌توان نمونه‌هایی را یافت که در آن به ایران و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی آن پرداخته شده یا حتی به طور مشخص «ایران جزو ۱۰ مقصد جذاب برای سفر» معرفی کرده‌اند، اما این گزارش‌ها اغلب حال و هوای ژورنالیستی داشته‌ و هیچ یک مستند و رسمی نبوده‌اند که بر اساس اطلاعات و تحلیل‌های دقیق تدوین شده‌ باشند.

به هر حال ایران با ۲۱ اثر ثبت شده در یونسکو یازدهمین کشور دنیا است که بالقوه آن را به یکی از مهم‌ترین مقاصد سفر و گردشگری تبدیل می‌کند. اما ضعف‌های دیگر ساختاری (در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی) باعث شده تا ایران در میدان رقابت، در مرز یک سوم پایینی جدول قرار بگیرد.

در میان رتبه‌بندی‌های معتبر بین‌المللی، به نظر می‌رسد گزارش رقابت‌پذیری کشورها ابزار معتبری سنجش برای نشان دادن ظرفیت‌های گردشگری ایران است. در آخرین گزارش رقابت‌پذیری (منتشر شده در سال ۲۰۱۷ بر پایه‌ی اطلاعات سال ۲۰۱۵)، ایران در میان ۱۳۶ کشور در مقام ۹۳ قرار دارد.

زهرا احمدی‌پور البته در صحبت خود به منبع خاصی اشاره نکرده و گفته است: ایران جزو ۱۰ مقصد برتر گردشگری دنیا معرفی شده است». او به طور دقیق نگفته چه کسی و چه نهادی ایران را در این موقعیت معرفی کرده است. به همین دلیل پیدا کردن تنها یک منبع رسانه‌ای می‌تواند ثابت کند ادعای او نادرست نیست، اما آیا گفته او واقعیت هم دارد؟

تردیدی نیست او با استفاده از این جمله قصد دارد نشان دهد، ایران موقعیت ممتازی در گردشگری جهان دارد، اما واقعیت این طور نیست. اگرچه ایران صاحب جذابیت‌های تاریخی و طبیعی برای سفر و گردشگری است، اما تحت تاثیر عوامل دیگر، این بازنده‌ی رقابت گردشگری با اکثر کشورهای جهان بوده است.

به این ترتیب می‌توان گفت ادعای معاون رییس‌جمهور ایران نادرست نیست، اما واقعیت را نیز بیان نمی‌کند و به تعبیر فکت‌نامه گفته‌ای «گمراه‌کننده» است.