استفاده گمراه‌کننده معاون رئیس‌جمهور از آمارهای تورم ایران

محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی مسعود پزشکیان، دوشنبه شب با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری در شبکه خبر تلویزیون دولتی ایران، گفت: «تورم ما زمانی که دولت را تحویل گرفتیم نزدیک ۵۰ درصد بود.»

معاون اجرایی رئیس دولت چهاردهم، در این گفت‌وگو بارها از نرخ تورم در مقاطع مختلف دوره فعالیت این دولت، سخن گفت، از جمله در جایی از سخنان خود اشاره کرد: «زمانی که دولت کار خود را تحویل گرفت، نرخ تورم بیش از ۴۵ درصد و نزدیک به ۵۰ درصد بود. در پایان سال گذشته و پیش از وقوع جنگ، تورم به حدود ۳۲.۵ درصد کاهش یافت و در حال حاضر نیز نرخ تورم حدود ۴۱ درصد است.»

بررسی این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که قائم‌پناه از میان نرخ تورم نقطه به نقطه و نرخ تورم متوسط، عمدتا از آمار مربوط به نرخ تورم ۱۲ ماهه یا متوسط استفاده کرده، هر چند در برخی موارد او به اعداد و ارقام مربوط به نرخ تورم نقطه به نقطه نیز اشاره داشته است.

منابع آماری که به معاون اجرایی مسعود پزشکیان به اعداد و ارقام آنها استناد کرده نیز متغیر بوده‌اند، او گاه به داده‌های مرکز آمار و در مواردی به آمار بانک مرکزی ارجاع داده است که کار مقایسه و درستی سنجی اعداد و ارقام را دشوار می‌کند.

انتخاب بین تورم نقطه‌به‌نقطه و نرخ متوسط تورم

به نظر می رسد محمدجعفر قائم‌پناه برای دست یافتن به روایت دلخواه خود هم در استفاده از یکی از نرخ‌های تورم و هم در بهره‌گیری از مرجع آماری به شکل گزینشی عمل کرده است.

بنا به تعریف، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به میزان تغییر شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در یک ماه مشخص نسبت به همان ماه در سال قبل گفته می‌شود و در واقع تغییرات در یک نقطه زمانی با همان نقطه در سال قبل مورد نظر است.

نرخ تورم نقطه به نقطه، بر دوره زمانی کوتاه‌مدت و فوری‌تر تغییرات شاخص بهای کالاها و خدمات متمرکز است.

تورم ۱۲ ماهه یا تورم متوسط، همان طور که از نام آن برمی‌آید میانگین نرخ‌ها تورم ماهانه در طول یک سال را محاسبه می‌کند و تصویری از تغییرات بلندمدت‌تر می‌دهد.

به تعبیری در حافظه مقایسه نرخ تورم میانگین، تغییرات ۲۴ ماهه شاخص وجود دارد، چرا که میانگین تغییرات تورم در سال منتهی به یک مقطع با میانگین تغییرات شاخص در ۱۲ ماهه منتهی به همان مقطع در سال قبل از آن، مقایسه می‌شود.

از مجموعه سخنان محمد جعفر قائم‌پناه درباره نرخ تورم چند تاریخ مشخص می‌توان استخراج کرد، اولین تاریخ مقطع آغاز به کار دولت چهاردهم در مرداد و شهریور ۱۴۰۳، دومین مقطع تاریخی، پایان سال ۱۴۰۳ و آغاز جنگ ۱۲ روزه و حمله اسرائیل به ایران و بالاخره آخرین مقطع تاریخی اشاره شده در این گفت‌وگو، زمان فعلی است که با توجه به آخرین گزارش منتشر شده مربوط به نرخ تورم از سوی مرکز آمار و بانک مرکزی، آبان ماه ۱۴۰۴ خواهد بود.

دولت چهاردهم در مرداد ۱۴۰۳ به طور رسمی آغاز به کار کرد، با این حال آمارهای مربوط به نرخ‌های تورم نقطه به نقطه و ۱۲ ماهه در ماه‌های تابستان ۱۴۰۳ به نقل از هر دو مرجع آماری، مرکز آمار ایران و بانک مرکزی در جدول شماره یک، آمده است.

هیچ‌کدام از این اعداد و ارقام از هر دو نرخ نقطه به نقطه و متوسط به روایت هر دو مرکز آماری نزدیک به ۵۰ درصد نیست. بالاترین نرخ تورم در این سه ماه، مربوط به نرخ تورم میانگین در تیرماه در گزارش بانک‌مرکزی است که ۴۱.۲ درصد گزارش شده است.

مقطع دیگری که معاون مسعود پزشکیان به نرخ تورم در آن زمان اشاره کرده، انتهای سال ۱۴۰۳ و قبل از حمله اسرائیل به ایران است، نرخ تورمی که قائم‌پناه برای این مقطع اعلام کرده ۳۲.۵ درصد است، این نرخ تورم ۱۲ ماهه‌ای است که مرکز آمار ایران برای اسفندماه سال ۱۴۰۳ اعلام کرده، سه نرخ دیگر تورم در آن مقطع همگی بالاتر از این رقم هستند.

از بررسی اعداد و ارقام اعلامی از سوی معاون اجرایی مسعود پزشکیان چنین برمی‌آید که او در بیان نرخ‌های تورم در سه مقطع یادشده، در یک مورد عددی را به عنوان نرخ تورم بیان کرده که در گزارش‌های هیچ‌یک از مراجع آماری نیامده است.

در دو مقطع تاریخی دیگر او یک بار به نرخ تورم میانگین اعلام شده از سوی مرکز آمار و در مورد دیگر به نرخ تورم میانگین به روایت بانک مرکزی استناد کرده است به طوریکه این روش از ارائه آمار و ارقام می‌تواند برای مخاطبان گمراه‌کننده باشد.

محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی مسعود پزشکیان، می‌گوید: «زمانی که دولت کار خود را تحویل گرفت، نرخ تورم بیش از ۴۵ درصد و نزدیک به ۵۰ درصد بود. در پایان سال گذشته و پیش از وقوع جنگ، تورم به حدود ۳۲.۵ درصد کاهش یافت و در حال حاضر نیز نرخ تورم حدود ۴۱ درصد است.»

بررسی اعداد و ارقام اعلام شده نشان می‌دهد که قائم‌پناه نرخ تورم در سه مقطع را مدنظر داشته است، یکی از این مقاطع، زمان آغاز به کار دولت چهاردهم است که به مرداد ۱۴۰۳ بازمی‌گردد.

نرخ‌های تورم نقطه به نقطه و میانگین سالانه در دو روایت مرکز آمار و بانک مرکزی هیچ کدام با رقم ۵۰ درصدی که قائم‌پناه به آن اشاره کرده، همخوان نیست.

بالاترین نرخ تورم در میان این چهار رقم، نرخ تورم ۱۲ ماهه مرداد ماه است که ۴۰.۲ درصد گزارش شده، نرخ‌های تورم یک ماه قبل و بعد از این مقطع نیز نزدیک به ۵۰ درصد نیست.

مقطع دومی که معاون اجرایی مسعود پزشکیان به نرخ تورم ثبت شده در آن مقطع اشاره دارد، پایان سال ۱۴۰۳ است، او نرخ تورم در اسفند ماه را ۳۲.۵ درصد اعلام کرده است، این نرخ همان نرخ تورم میانگین اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران در پایان پارسال است.

اما قائم‌پناه برای بیان نرخ تورم حال حاضر به سراغ روایت بانک مرکزی از نرخ تورم ۱۲ ماهه منتهی به آبان ۱۴۰۴ رفته و نرخ تورم فعلی را ۴۱ درصد اعلام می‌کند.

با این حساب یکی از نرخ‌های تورم اعلام شده از سوی معاون رئیس‌جمهوری ایران در این سه مقطع، یعنی مقطع آغاز به کار دولت اساسا نادرست است، نرخ تورم پایان پارسال از روایت مرکز آمار ایران نقل شده و برای بیان نرخ تورم حال حاضر به گزارش بانک مرکزی استناد شده است.

این روش بیان اعداد و ارقام مربوط به نرخ‌های تورم، می‌تواند موجب گمراهی مخاطبان شود.

فکت‌نامه نیز به این ادعا درباره مقایسه نرخ تورم بین دولت پزشکیان و رئیسی نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.