ادعای نادرست ممنوعیت قربانی کردن برای حجاج در عربستان سعودی و جایگزینی آن با کاشت درخت

چند صفحه پربازدید در اینستاگرام (لینک ۱، لینک ۲) مطلبی منتشر کرده‌اند که در آن‌ها ادعا شده عربستان سعودی قربانی کردن را برای حجاج «ممنوع» و «کاشت درخت» را جایگزین آن کرده است.

در توضیحات یکی از این صفحات نوشته شده است:

«عربستان سعودی قربانی کردن برای حجاج را ممنوع کرد و کاشت درخت را جایگزین کرد. در یک تغییر مهم، عربستان سعودی برای بهبود سلامت محیط‌زیست و جلوگیری از شیوع بیماری‌ها در مراسم حج، قربانی کردن حیوانات را برای حجاج ممنوع کرده است. به جای این عمل سنتی، حجاج از این پس می‌توانند در پروژه‌های کاشت درخت مشارکت کنند. این اقدام با هدف ترویج مسئولیت‌پذیری زیست‌محیطی و حمایت از حفظ منابع طبیعی انجام می‌شود. همچنین، به حجاج این فرصت داده شده که از طریق مشارکت در این طرح‌های سبز، سهمی در حفظ محیط‌زیست داشته باشند. بر اساس این طرح جدید، حجاج می‌توانند با کاشت درخت یا حمایت از پروژه‌های درخت‌کاری در سراسر عربستان، به یک تغییر مثبت در محیط‌زیست کمک کنند. این حرکت نمادین به حجاج یادآوری می‌کند که دینی که به حفظ کره زمین و منابع طبیعی تأکید دارد، همواره باید مورد توجه قرار گیرد.»

همچنین بعضی صفحات با عنوان این ادعا، حذف و جایگزینی را به طرح‌های «Saudi Green» و «Middle East Green» نسبت داده‌اند.

این ادعاها نادرست است. با وجود این‌که برنامه‌های محیط‌زیستی مرتبط با زمان حج وجود دارد، اما هیچ منبع معتبری نگفته است که زائران حج موظف هستند به‌جای رسم قربانی کردن گوسفند، «درخت بکارند».

همچنین جست‌وجو برای تغییر احتمالی سیاست رسمی دولت عربستان یا فتوایی از مرجع فقهی برای تایید این موضوع بی‌نتیجه بود.

پروژه‌های درختکاری در حوزه محیط زیستی است نه مذهب

عربستان برنامه‌های بزرگ «سبز» و جنگل‌کاری دارد که با کاشت گسترده درخت همراه است. یکی از این برنامه‌ها Saudi Green Initiative است. یک برنامه ملی در عربستان سعودی که از مارس ۲۰۲۱ آغاز شد و هدف آن کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مقابله با بیابان‌زایی، افزایش پوشش گیاهی و حفاظت از اکوسیستم‌ها عنوان شد. این برنامه شامل کاشت ۱۰ میلیارد درخت در عربستان، احیای زمین‌های تخریب‌شده، مدیریت منابع آب و حفاظت از تنوع زیستی است.

این پروژه خود بخشی از برنامه‌ی بزرگ‌تر منطقه‌ای به نام Middle East Green Initiative است که اهداف مشابهی را در چارچوب منطقه‌ای دنبال می‌کند و قرار است کشورهای منطقه در آن مشارکت داشته باشند. گرچه تاکنون دستاوردها و پیشرفت دقیق پروژه‌ برای عموم منتشر نشده‌اند و نمی‌توان درباره میزان پیشرفت آن صحبت کرد.

با این توضیحات و همان طور که در سایت‌های رسمی این پروژه‌ها عنوان شده، این برنامه‌ها همگی مربوط به سیاست‌های محیط‌ زیستی کلی کشور است، نه حذف یا تغییر در مناسک دینی.

برنامه‌ریزی برای ساماندهی مراسم قربانی کردن

هم‌زمان، دولت عربستان سعودی اخباری منتشر می‌کند که نشان می‌دهد در صدد پشتیبانی‌های دیجیتال و سازمان‌دهی برای قربانی کردن در زمان حج و عید قربان است. مانند رونمایی از سامانه‌ها و پروژه‌های رسمی برای تهیه، ذبح و توزیع گوشت قربانی. این پروژه‌ها قرار است از زیرساخت‌های دیجیتال و سیستم‌های خودکار برای خرید آنلاین قربانی، ذبح، بسته‌بندی و توزیع گوشت استفاده کند.

علاوه بر این گزارش منتشر شده در وب‌سایت Gulf News با عنوان «عربستان سعودی ابتکار نقاط سبز را برای تقویت بازیافت در طول حج راه‌اندازی کرد» توضیح می‌دهد که در مراسم حج عربستان سعودی با همکاری دانشگاه و مراکز تحقیقاتی و بخش خصوصی، ابتکار «Green Spots» را راه‌اندازی کرده است تا فرآیند مدیریت زباله را در مناطق مقدس مسلمانان بهبود دهد.

همه این برنامه‌ریزی‌ها نشان می‌دهند دولت در تلاش برای مدیریت حج و اجرای مراسم قربانی کردن با شرایط بهتری است، نه حذف یا جایگزینی آن با مثلا «کاشت درخت».

ذبح در حج تمتع واجب است

در اسلام، ذبح (قربانی کردن) یکی از مناسک اصلی و واجب حج تمتع است. البته فتواهایی وجود دارد که بر اساس آن‌ها می‌شود در شرایطی خاص ذبح را با روزه‌داری جایگزین کرد. اما جست‌وجوهای ما نشان می‌دهد در هیچ کجا به جایگزینی آن با «کاشت درخت» اشاره نشده است.

به عبارت دیگر، «کاشت درخت» به عنوان مکانیسم جایگزین قربانی شدن، سند شرعی یا اجرایی مشخصی ندارد.

با توضیحات بالا، فکت‌نامه به اخبار منتشر شده درباره «ممنوعیت قربانی کردن برای حجاج در عربستان سعودی و جایگزینی آن با کاشت درخت» نشان «نادرست» می‌دهد.