ادعای نادرست درباره رتبه ایران در میان کشورهای دارای بیشترین بیماران روانی

در شبکه‌های اجتماعی ادعایی مبنی بر این که ایران دارای رتبه پنجم در بیماران روانی است، منتشر شده. (لینک۱ ، لینک۲ )

علاوه بر شبکه‌های اجتماعی این ادعا در رسانه‌های مختلف از جمله روزیاتو، خبرآنلاین، و ویرگول نیز منتشر شده است. در تمام این مطالب به یک تصویر برگرفته از یک پست اینستاگرامی استناد شده است.

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد این ادعا نادرست است.

منبعی که تصویر رده بندی را منتشر کرده چیست؟

تمام کاربران و رسانه‌هایی که این ادعا را بازنشر کرده‌اند از تصویری برگرفته از یک صفحه اینستاگرامی استفاده‌ کرده‌اند:

صفحه‌ «جئو سیمپلیفاید» یا «جغرافیا به زبان ساده» در واقع متعلق به یک جوان استرالیایی علاقه‌مند به جغرافیا به نام «فادی» است و نه یک نهاد معتبر بین‌المللی. او در بخش معرفی در وبسایتش نوشته که همه بخش‌های سایت را خودش ساخته است.

در مطلبی که در مورد رده‌بندی کشورها در مورد بیماری‌های روانی به اشتراک گذاشته به وضوح نوشته است: «رده بندی بر اساس بیماری روانی - درصد کسانی که تشخیص اختلال اضطرابی گرفته‌اند». در نتیجه این تصویر در واقع به رده بندی اختلال اضطراب اشاره دارد و نه کل بیماری‌های روانی که خود طیف گسترده‌ای اختلالات خلقی و شخصیتی را شامل می‌شود.

در نتیجه این رده بندی می‌‌گوید ایران در «اختلال اضطراب» در رده پنجم جهان قرار دارد. این پست اولین بار در تاریخ ۲۳ اکتبر منتشر شده است.

فادی در شرح این پست نوشته که منبع او IHME بوده است.

IHME یا موسسه سنجش و ارزیابی سلامت وابسته به دانشگاه واشنگتن در آمریکاست و یکی از معتبرترین نهادهای جهانی در زمینه داده‌های سلامت عمومی، بیماری‌ها و مرگ‌ومیر است.

IHME پروژه‌ای بزرگ به نام Global Burden of Disease یا GBD را اجرا می‌کند، که آمار مربوط به صدها بیماری، از جمله اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی را در بیش از ۲۰۰ کشور گردآوری و مدل‌سازی می‌کند. این داده‌ها پایه‌ی بیشتر نمودارها و مقایسه‌های بین‌المللی هستند.

بر اساس داده‌های این سازمان ایران در سال ۲۰۲۱ صرفا در «اختلال اضطراب» بعد از پرتغال و برزیل رتبه سوم را در جهان دارد و نه پنجم.

دو پژوهش دیگر نیز تحت عنوان شیوع اختلالات روان در سال ۲۰۲۳ و نرخ بروز و شروع اختلالات اضطرابی که در سال ۲۰۲۵ منتشر شده، به همین ارقام و رتبه سوم ایران استناد کرده‌اند.

هیچ رده بندی جهانی که در آن کشورها را براساس تعداد بیماران روانی رتبه‌بندی کرده باشد وجود ندارد.

تعداد کل بیماران حوزه روان در ایران

در خود ایران هم، پژوهش‌های ملی، شیوع اختلالات اضطرابی قابل‌توجهی گزارش می‌کنند، اما این‌ها معادل «کل اختلالات روانی» یا «رتبه پنجم جهان» نیستند. مطالعات تخصصی در سال ۲۰۱۱ در رابطه با ایران نرخ اختلال اضطرابی را ۱۵.۶ درصد و افسردگی را ۱۲.۷ درصد اعلام کرده‌اند که بالاتر از نرخ جهانی است.

همچنین معاون وزیر بهداشت در یک نشست خبری در مهر ماه سال جاری گفته است ۲۵ درصد ایرانیان به اختلالات روانی مبتلا هستند. اما اطلاعات مشخصی برای بررسی این اظهارات وجود ندارد.

درباره این درصد هم تردید‌هایی وجود دارد. علیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی و عضو فرهنگستان علوم پزشکی در همان مهرماه در گفتگویی با فرارو گفته بود: «مشاهدات میدانی و مطالعات اکتشافی نشان می‌دهند که آمار اختلالات روان در ایران بسیار بیشتر از ۲۵ درصدی است که وزارت بهداشت اعلام کرده است. حتی نمی‌توان گفت این رقم تنها به ۲۷ درصد نزدیک است؛ برخی آمارها تا ۵۰ تا ۶۰ درصد هم می‌رسند، اگرچه اعتبار آن‌ها قابل بحث است».

در نهایت نرخ «تشخیص» هر اختلال در هر کشوری به دسترسی به خدمات سلامت، انگ اجتماعی، نظام گزارش‌دهی و شیوه غربالگری وابسته است.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعا که ایران در رده پنجم بیماران روانی در جهان قرار دارد نشان «نادرست» می‌دهد.