ادعای نادرست وجود کِرم در سیگار

در هفته‌های گذشته ویدیویی کوتاه در شبکه‌های اجتماعی به دفعات بازنشر شده که در آن زن جوانی با روپوش پزشکی مدعی است با تخلیه توتون سیگار و نگاه کردن به آن در زیر میکروسکوپ لارو و حشرات زنده که در تنباکو وجود دارند دیده می‌شوند. (لینک ۱، لینک ۲، لینک ۳)

در ابتدای این ویدیو، پگاه ابراهیمی، زن جوان و اینفلونسر اینستاگرام با داشتن یک نخ سیگار در دست می‌گوید: «وقتی بهتون می‌گیم سیگار نکشید به خاطر دیدن این ویدیوست. پس این رو بفرست برای اون دوست سیگاریت». در ویدیو اثری از بسته و یا مارک سیگار دیده نمی‌شود و این تصور القا می‌شود که محتویات ویدیو درباره هر سیگاری صادق است.

در ادامه ویدیو او تنباکوی سیگار را روی یک لام میکروسکوپ خالی می‌کند و آن را زیر میکروسکوپ قرار می‌دهد و بعد تصاویری از لارو و حشرات زنده از زاویه دید میکروسکوپ دیده می‌شود که این طور تداعی می‌کند که داخل تنباکوی تخلیه شده از سیگار بوده‌اند.

او این ویدیو را روز ۲۷ سپتامبر (۵ مهر ۱۴۰۴) در صفحه شخصی‌اش منتشر کرده است و در همین مدت کوتاه بیش از دو هزار بار، باز نشر شده است. همچنین صفحات اینستاگرامی دیگری ویدیو را ذیل توضیحاتی مانند «خانم دکتر ویدئویی منتشر کرده که سیگار رو زیر میکروسکوپ نشون می‌ده.» بارگذاری کرده‌اند.

درباره ویدیوی منتشر شده

ویدیویی که این کاربر منتشر کرده در واقع ترکیبی است از ویدیویی که خودش ساخته و ویدیویی با همین مضمون که از دو سال پیش در شبکه‌های اجتماعی به خصوص یوتیوب به زبان‌های مختلف بارها منتشر شده.(لینک ۱، لینک ۲، لینک ۳ ، لینک ۴ ، لینک ۵)

در واقع اینفلونسر ایرانی بخش‌های تخلیه‌ی سیگار تا لحظه گذاشتن زیر میکروسکوپ را ساخته و آن را به آنچه در زیر میکروسکوپ دیده می‌شود و از ویدیوهای قدیمی برداشته شده، اضافه کرده است.

ویدیویی که بخش‌های مرتبط با دیدن لارو و حشره زنده در زیر میکروسکوپ در ویدیوی فارسی زبان از آن برداشته شده، ویدیویی بدون کلام است که از سال ۲۰۲۳ به دفعات و با توضیح به زبان‌های مختلف بازنشر شده است. ویدیو اولیه مردی را نشان می‌دهد که تنباکو را از سیگار که بسته‌بندی ندارد خارج می‌کند، آن را زیر میکروسکوپ می‌گذارد و بعد موجوداتی ریز مانند لارو حشره و کرم‌های زنده در حال حرکت دیده می‌شوند و این طور به نظر می‌آید که آن‌ها در تنباکوی تخلیه شده از سیگار بوده‌اند. البته بعضی از ویدیوها که در بازنشر های بعدی صداگذاری شده‌اند و همین توضیحات روی تصاویر شنیده می‌شوند.

آیا واقعاً حشره یا لارو می‌تواند در تنباکو پیدا شود؟

به صورت کلی، امکان آلودگی تنباکو به حشرات وجود دارد، خصوصاً در مرحله کاشت، برداشت، انبار یا حمل و نقل، اگر کنترل کیفیت ضعیف باشد این اتفاق دور از ذهن نیست. اما اینکه در محصول نهایی، در داخل بسته‌بندی سیگار، حشراتی زنده وجود داشته باشند، خیلی بعید است. این نکته در دستورالعملی که نهاد بین‌المللی پژوهشی در زمینه تنباکو (CORESTA) منتشر کرده قابل مشاهده است.

در این راهنما روش‌های پذیرفته‌شده مدیریت آفات در زنجیره پس از برداشت تنباکو، یعنی از هنگامی که محصول برداشت می‌شود تا زمانی که محصول نهایی تولید و توزیع می‌شود آمده است و نشان می‌دهد پس از فرایند خشک کردن، پردازش، افزودن مواد شیمیایی و نگهدارنده‌ها، فشرده‌سازی، بسته‌بندی و نگهداری احتمال این که هیچ موجود زنده‌ای در محصول نهایی باقی بماند اندک و بعید است.

با وجود این نمی‌توان احتمال وجود حشره در سیگار را به طور کامل صفر دانست. چرا که ممکن است بعضی حشرات ممکن است طی مراحل انبار به تنباکو یا برگ‌های تنباکو حمله کنند یا در انبارها باقی بمانند. برای مثال در یک مقاله که سال ۲۰۰۷ درباره «سوسک تنباکو» ( Lasioderma serricorne) منتشر شد، اشاره شده که این حشره یکی از آفات ذخیره‌ای معروف تنباکو است که می‌تواند در انبارها یا محصولات خشک نفوذ کند. گروهی از پژوهشگران در سال ۲۰۲۰ پژوهشی در سرویس قرنطینه گیاهی و حیوانی کره جنوبی انجام دادند. بر اساس این تحقیق سوسک سیگار آفتی است که در سراسر جهان یافت و موجب خسارات اقتصادی قابل توجهی به محصولات ذخیره‌شده در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری می‌شود.

سوسک تنباکو و لارو آن

این حشره تنباکوی ذخیره‌شده و حتی تنباکوی فرآوری‌شده را آلوده می‌کند، به طوری که در برگ‌های تنباکو تونل‌ها و سوراخ‌هایی ایجاد می‌کند، و وجود قطعات بدن حشره و فضولات آن موجب تغییر طعم، رنگ و بوی تنباکو می‌شود. اما در هیچ بخشی به امکان وجود حشره یا لارو «زنده» در محصول نهایی اشاره نشده است.

آیا پژوهش‌های علمی با ویدیو مطابقت دارد؟

به رغم این که در پژوهش‌ها امکان وجود حشره در سیگار تولید شده به طور قطعی رد نشده است، اما با توجه به توضیحات آن‌ها این که برداشتن یک سیگار تصادفی و گذاشتن آن زیر میکروسکوپ به دیدن آن تعداد موجود زنده بیانجامد را به نزدیک صفر می‌رساند.

از سوی دیگر گرچه نمی‌توان به درستی حشره و لارو هایی که در ویدیو مورد بحث نشان داده می‌شوند شناسایی کرد و با اطمینان گفت از چه نوعی هستند اما به نظر می‌رسد لارو مربوط به «مگس سیاه» باشد که در هیچ یک از منابع به عنوان آفت تنباکو معرفی نشدند.

لارو مگس سیاه

همچنین مقایسه تصویر لارو سوسک تنباکو و لارو داخل ویدیو نشان می‌دهد که آنها هیچ شباهتی به هم ندارند.

با توجه به توضیحات بالا، فکت‌نامه به ویدیوی وجود کرم در تنباکوی سیگار نشان «نادرست» می‌دهد.