مغالطه محمدحسین راجی (مسئول سایت سعدا) درباره توان غنی‌سازی ۶۰ درصدی

محمدحسین راجی، مسئول سایت سعدا، در پستی که در خبرگزاری فارس و توییتر منتشر کرده‌است، مدعی شده راستی‌آزمایی فکت‌نامه درباره سخنان سید علی خامنه‌ای، رهبری جمهوری اسلامی ایران، نادرست است (بایگانی).

منظور او، ادعاهای خامنه‌ای در سخنرانی بود که روز اول مهر ۱۴۰۴ بعد از سخنرانی رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا در مجمع عمومی ملل متحد، منتشر شد و فکت‌نامه چند مورد آن را راستی‌آزمایی کرد؛ از جمله این ادعا:

آقای راجی در مطلبی که منتشر کرده مدعی شده:

«فکت‌نامه» با استناد به عدد ۲۳ کشور، ادعا می‌کند که کشورهای بیشتری توانایی غنی‌سازی دارند. این عدد شامل کشورهایی است که یا در گذشته تأسیسات غنی‌سازی داشته‌اند (مانند آفریقای جنوبی)، یا در پروژه‌های مشترک بین‌المللی (مانند Urenco) مشارکت دارند، یا صرفا ظرفیت آزمایشگاهی و غنی‌سازی در سطوح پایین (۳-۵ درصد) دارند. این موارد هیچ ارتباطی با «غنی‌سازی سطح بالا» (۶۰ درصد یا بیشتر) ندارد. چنین آماری مصداق مغالطه و تلاش برای تحریف واقعیت است.

ادعای راجی درباره اینکه تنها ۹ کشور توانایی غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالا (۶۰ درصد یا بیشتر) را دارند نادرست است.

براساس بیانیه‌های رسمی سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌دانیم که غنی‌سازی ۶۰ درصدی، با همان تجهیزات (سانتریفیوژ‌های IR-6 یا IR-4 یا IR-2m) و در همان‌مکان‌ها و همان سالن‌ها و همان آبشارهایی انجام شده که پیش از این غنی‌سازی ۲۰ درصدی انجام شده یا غنی‌سازی ۳/۵ درصدی انجام می‌شده است.

حتما غنی‌سازی ۲۰درصدی و ۶۰درصدی تفاوت‌های تکنیکی مانند نیاز به تغییراتی در آرایش آبشارها و اتصالات و محاسبات توان، بهبودهای زیرساختی و … دارند اما در نهایت با همان فناوری‌ها و ابزارها انجام می‌شود و مساله در درجه اول تنها به مقدار درصد گاز تزریقی به سانتریفیوژ و صرف زمان و انرژی و مقدار خروجی غنی شده آبشارها، بر اساس کیفیت سانتریفیوژهاست.

بنابراین درصد غنی‌سازی ۶۰درصدی، ربطی به «توان» ندارد، به «انگیزه» کشورها ربط دارد. همان‌طور که خامنه‌ای هم در این صحبت‌ها گفته «۹ کشور دیگر بمب اتم دارند» یعنی انگیزه غنی‌سازی بالای ۶۰ درصد دارند. اما بقیه کشورهای دنیا که به دنبال کاربردهای غیرنظامی (Civil) انرژی هسته‌ای مانند کشاورزی و پزشکی و … هستند «انگیزه» غنی‌سازی ۶۰درصد و بالاتر ندارند. اگر براساس محاسبات اقتصادی، یا سایر ملاحظات ملی، برایشان بصرفد، زیر نظر آژانس، غنی‌سازی زیر ۵ درصد، انجام می‌دهند و اگر نصرفد، از بازارهای بین‌المللی زیر نظر آژانس تهیه می‌کنند.

در فیزیک هسته‌ای، «توان غنی‌سازی» (Enrichment Capability) تعریف فنی دارد و به ظرفیت تولید اورانیوم با درصد بالاتر از ایزوتوپ U-235 در واحد زمان و مقدار داده‌شده (SWU) اشاره می‌کند. «انگیزه» یا «اراده سیاسی» کشورها هیچ ارتباطی با این شاخص فنی ندارد. ممکن است کشوری از نظر فنی قادر باشد اورانیوم را تا ۹۰درصد غنی کند اما تصمیم بگیرد فقط تا ۵درصد ادامه دهد، آن تصمیم ربطی به توان ندارد، مانند ژاپن یا آلمان و …

تغییرات تکنیکی که درصد غنی‌سازی را واقعا متمایز می‌کنند (سطح‌بالا) عبارتند از:

1. میزان «کار جداسازی» انجام‌شده (کیفیت فرآیند): غنی‌سازی از غلظت طبیعی (حدود ۷ دهم درصد) تا ۵درصد، تا ۲۰درصد، تا ۶۰درصد به ترتیب نیاز به مقدار افزایشی از «کار جداسازی» دارد. عبور از هر مرز درصدی به‌معنای انجام مقدار قابل‌توجهی از جداسازی اضافی است، بنابراین منابع و زمان لازم افزایش می‌یابد.
2. پیکربندی و تعداد ماشین‌ها: برای رسیدن به درصدهای بالاتر معمولا یا باید تعداد ماشین‌های سانتریفیوژها بیشتر شود یا آبشارها با توپولوژی و کنترل دقیق‌تر طراحی شوند. به عبارت دیگر، سطح‌بالاتر معمولا به زیرساخت بزرگ‌تر و دقیق‌تر نیاز دارد.
3. کیفیت ماده اولیه و مدیریت تلفات: وقتی می‌خواهید به درصدهای بالاتر برسید، مقدار «خوراک» (ماده اولیه‌ای که به سانتریفیوژ تزریق می‌شود) و «دم‌پسماند» (ماده خروجی که غلظت اورانیوم ۲۳۵ آن کاهش پیدا کرده) و نحوه مدیریت‌شان اهمیت بیشتری می‌یابد؛ کمبود یا مدیریت ضعیف خوراک می‌تواند فرایند را کند یا پیچیده کند.
4. کنترل فرآیند و اتوماسیون: غنی‌سازی ۵درصد را می‌توان با کنترل‌های نسبتا ساده‌تر و نظارت معمولی انجام داد؛ وقتی به ۲۰ تا ۶۰درصد می‌رویم، نیاز به کنترل دقیق‌تر، تشخیص خطا و هماهنگی بین واحدها افزایش می‌یابد.
5. ایمنی پرتوزا و حفاظت پرتویی: مواد با غنای بالاتر پرتوزای کمتری نسبت به سوخت واکنشگر نشان می‌دهند اما مسائل حفاظت پرتویی، آلودگی و نگهداری حساس‌تر می‌شود؛ نیاز به رویه‌های دقیق‌تر و تجهیزات حفاظتی افزایش می‌یابد.
6. کنترل کیفیت، نگهداری و عمر تجهیزات: کار با غنای بالاتر حساسیت به خوردگی، رسوب و آلودگی را افزایش می‌دهد و نگهداری پیشگیرانه، کالیبراسیون و تعویض قطعات اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

بنابراین این ادعای محمد حسین راجی که تنها ۹ کشور توانایی غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالا را دارند به خاطر جابه‌جایی معنای «توان» از بُعد فنی به بُعد ارادی یا سیاسی از فکت‌نامه نشان «گمراه‌کننده» می‌گیرد.