درستی‌سنجی دو آمار عجیب درباره مراسم اربعین

به تازگی در شبکه‌های اجتماعی ویدئویی از صحبت‌های فردی به اسم «اکبری از مسئولان اربعین»» فراگیر شده که می‌گوید: «۳۰ میلیون نفر از کشورهای مختلف در مراسم اربعین امسال شرکت کرده‌اند و موکب‌های ایرانی فقط ۱۰۰ میلیارد تومان کباب کوبیده میان زائران توزیع کرده‌اند.»‌

مشخص نیست این فرد کیست اما برخی سایت‌های خبری در ایران او را یکی از «مسئولان مراسم اربعین» معرفی کرده‌اند.

متن کامل اظهارات این فرد به این شرح است:

«اربعین هم الحمدالله به باشکوه‌ترین شکل ممکن برگزار شد. حدود سی میلیون نفر از همه جای دنیا حتی پرتغال و فرانسه و آمریکا زائر داشت. خیلی‌ها به من گفتن آقای اکبری چرا واکنش نشون نمی‌دی؟ می‌گن اربعین از پول بیت‌الماله و حق مردمه و نمی‌دونم مردم می‌برن اونجا پولشون رو خرج می‌کنن. گفتم یه توضیحی بدم که بندگان خدا روشن شن.. آره آقا. پول بیت‌الماله. گه خوردین. دوست داریم بریم خرج کنیم. بذار یه چیزی بگم آتیش بگیرید. پنج هزار و خورده‌ای موکب بود، ۱۰۰ میلیارد تومان، تکرار کن اوشکول ۱۰۰ میلیارد تومن فقط کوبیده دادیم. ماهی، و چنجه دادیم. ماهی چنجه دوست داشتیم خرج کردیم. خیلی هم حال داد. اصلا زر بزنید حساب‌هاتون رو خالی می‌کنیم می‌ریم خرج اباعبدالله می‌کنیم. بیشتر از این هم خرج می‌کنیم. تمام ثروت کشور را هم خرج اباعبدالله و مراسمات مذهبی بشه باز هم کمه.»

در این میان دو ادعا مطرح شده که قابل درستی‌سنجی است که فکت‌نامه تلاش می‌کند تا هر دو را بررسی کند.

۱- ۳۰ میلیون نفر در مراسم اربعین شرکت کرده‌اند.

۲- فقط ۱۰۰ میلیارد تومن خرج کباب کوبیده اربعین شده است.

آیا ادعای حضور ۳۰ میلیون نفر در مراسم اربعین درست است؟

خیر. این آمار بی‌اساس و غیرمنطقی است و حتی از آمار رسمی متولیان برگزاری مراسم اربعین هم بسیار بیشتر است.

«آستان قدس عباسی» که در سال‌های اخیر مرجع رسمی انتشار آمار شرکت درستی آن محل تردید است. بر اساس اعلام رسمی امسال، شمار «زائران اربعین» امسال به ۲۱ میلیون و ۱۰۳ هزار و ۵۲۴ رسیده است. در سال‌های گذشته گفته شده این آمار ۲۰ روز (اول تا بیستم صفر) با دستگاه‌های شمارشگر هوشمندی محاسبه می‌شود که در ورودی کربلا نصب شده‌اند. این آمار اما درست نیست، یعنی آنچه گفته شده از نظر منطقی نمی‌تواند معادل تعداد افراد شرکت‌کننده در مراسم اربعین باشد.

ما دسترسی به داده‌ها و استانداردهای فنی دستگاه‌های شمارشگر کربلا نداریم، به فرض صحت کار این دستگاه‌ها، آمار ارائه شده صرفا ثبت ۲۱ میلیون ورودی است. طبیعتا هر روز افراد گوناگونی یک یا چند بار با انگیزه‌های مختلف وارد شهر می‌شوند که نمی‌تواند هر کدام از این موارد را معادل حضور یک نفر در یک مراسم خاص قلمداد کرد.

۲۱ میلیون ترد در طول ۲۰ روز، به معنی ثبت ۲۸ هزار و ۸۰۰ تردد در هر دقیقه است. یعنی باید بپذیریم هر دقیقه شبانه‌روز حدود ۷۳۰ نفر از ورودی‌ها شهر وارد شدند که نسبت بزرگی است، اما ثبت آن غیرممکن نیست.

به همین دلیل فکت‌نامه نمی‌تواند صحت و سقم آمار ثبت تردد دستگاه‌های شمارشگر را در کربلا، تایید یا رد کند، اما با اطمینان می‌توان گفت تعداد شرکت‌کنندگان مراسم اربعین قطعا کمتر از ۲۱ میلیون نفر است.

۲- آیا ۱۰۰ میلیارد تومان فقط خرج توزیع کباب کوبیده شده است؟

هیچ منبع مستقیمی برای سنجش این ادعا وجود ندارد، اما می‌توان با اطمینان گفت این رقم معادل نسبت بسیار کوچکی از غذایی است که موکب‌های ایرانی، برای در اربعین امسال توزیع کرده‌اند.

هزینه تهیه یک پرس چلوکباب کوبیده با دو سیخ کباب و گوجه و برنج و مخلفات در شهریور ماه ۱۴۰۴ در کمترین حالت بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار تومان است. بنابراین ۱۰۰ میلیارد تومان ۸۰۰ هزار تا یک میلیون و ۱۰۰ هزار پرس غذا می‌شود، این در حالی است که به گفته (لینک بایگانی) مدیر اربعین ستاد بازسازی عتبات عالیات، امسال موکب‌های ایرانی در مسیر اربعین ۱۱۴ میلیون پرس غذا توزیع کرده‌اند. بنابراین روشن است که ۱۰۰ میلیارد تومان کباب کوبیده، چیزی کمتر از یک درصد غذایی است که در این مراسم توزیع شده است.

توضیح: برآورد هزینه تهیه یک پرس چلوکباب کوبیده شامل ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان برای تهیه ۲۰۰ گرم قلوه‌گاه گوسفندی برای دو سیخ کباب به قیمت کیلویی ۳۵۰ تا ۴۵۰ هزار تومان، به اضافه ۱۵ هزار تومان برای تهیه ۲۵۰ گرم برنج باسماتی به قیمت کیلویی ۶۰ هزار تومان، به اضافه ۵ هزار تومان هزینه مخلفات مثل روغن و پیاز و گوجه فرنگی و نمک و فلفل و سایر مواد و لوازم مورد نیاز برای پخت‌وپز است.

اگر فرض کنیم هزینه تهیه هر پرس غذا ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان باشد، در این صورت هزینه کلی ۱۱۴ میلیون پرس رقمی معادل ۹ تا ۱۱ هزار میلیارد تومان می‌شود.

دقیقا مشخص نیست، این هزینه چگونه تامین می‌شود. قطعا بخشی از آن از محل نذورات و کمک‌های مردمی است که هیچ برآوردی درباره میزان آن وجود ندارد. اما از آن سو می‌توان با اطمینان گفت مبالغ نسبتا زیادی هم از بودجه عمومی کشور تهیه می‌شود.

در بخش ردیف‌های موقت قانون بودجه ۱۴۰۴، مبلغ ۱۴۸۰ میلیارد تومان با عنوان «کمک به تامین زیرساخت‌ها و هزینه‌های پشتیبانی از سفرهای زیارتی اربعین» در نظر گرفته شده. در توضیحات این ردیف بودجه گفته شده که از این مبلغ ۵۵۰ میلیارد تومان برای کمک به تامین فعالیت‌ها و زیرساخت‌های شهرهای نجف و کربلا در نظر گرفته شده و ۱۰۰ میلیارد تومان دیگه باید در اختیار «موسسه بحرالنجف» قرار بگیرد.

دقیقا معلوم نیست این موسسه چیست، اما با جست‌وجو در روزنامه رسمی، موسسه‌ای با عنوان «موسسه بحر نجف اشرف» ثبت شده که احتمالا همین عنوانی است که در بودجه آمده است. اعضای هیات مدیره این موسسه افرادی هستند که یا در گذشته یا هم‌اکنون در سازمان‌هایی مانند ستاد عتبات عالیات و نیروی قدس سپاه، سمت داشته‌اند و در عراق فعالیت سیاسی و اقتصادی داشته‌اند.

مدیرعامل این شرکت علیرضا فداکار معاون پیشین اجرایی ستاد عتبات عالیات است. به جز او الیاس نادران، نماینده پیشین مجلس و از اعضای سپاه، محمدمهدی فداکار داورانی، استاندار پیشین کرمان در دولت ابراهیم رئیسی و «مسعود شوشتری پوستی» قرار دارند.

سال ۱۳۹۹ نام نفر اول و آخر، یعنی علیرضا فداکار و مسعود شوشتری پوستی، در جریان تحریم شبکه وابسته به نیروی قدس سپاه در عراق، در فهرست تحریم‌های مبارزه با تروریسم ایالات متحده آمریکا قرار گرفت.

در ردیف بودجه عنوان دستگاه اجرایی متولی «اربعین» مشخص نشده، اما با توجه به نقش محوری «ستاد عتبات عالیات» در برگزاری اربعین، به نظر می‌رسید این مبلغ، یعنی ۱۴۸۰ میلیارد تومان مستقیم به این ستاد پرداخت می‌شود. به جز این در یک ردیف پایین‌تر هم ۱۴۵۵ میلیارد تومان دیگر برای این نهاد در نظر گرفته شده است. مبالغی که مجموع منابع مستقیم بودجه‌ای این ستاد را به ۲۹۳۵ میلیارد تومان می‌رساند.

اما به جز این نهادهای دیگری هم هستند که از بودجه جاری و عمرانی در اختیارشان برای برگزاری مراسم اربعین استفاده می‌کنند. به دلیل نبود گزارش شفاف از عملکرد دستگاه‌ها امکان برآورد هزینه‌ها، از جمله هزینه‌های جاری، از جمله اسکان و تغذیه زائران در دست نیست، اما سال گذشته رئیس ستاد مرکزی اربعین در یک برنامه گفته بود: «در دولت سیزدهم بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان برای تسهیل اربعین هزینه شده بود.»‌ مشخص نیست این مبلغ در چه دوره زمانی و برای چه اقداماتی هزینه شده است.

علاوه بر این، بخشی از هزینه‌ها از طریق شهرداری‌ها، شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی، مانند شهرداری‌ها و… تأمین می‌شود.

در شبکه‌های اجتماعی ویدئویی از صحبت‌های فردی خبرساز شده که گفته می‌شود از مسئولان مراسم برگزاری ستاد اربعین است. او می‌گوید در اربعین امسال ۳۰ میلیون زائر حضور داشته‌اند و فقط ۱۰۰ میلیارد تومان پول خرج کباب کوبیده زائران شده است.
قسمت اول حرف او کاملا نادرست است. ۳۰ میلیون نفر با هر مقیاسی، حتی در مقایسه با آمارهای اغراق‌شده رسمی، عددی بسیار بزرگ و غیرمنطقی است.
آستان حرم ابوالفضل العباس می‌گوید با اشاره به ثبت ۲۱ میلیون تردد ثبت شده در دستگاه‌های شمارشگر نصب شده در ورودی‌های شهر کربلا (در فاصله اول تا بیستم ماه صفر)، نتیجه گرفته تعداد زائران مراسم اربعین ۲۱ میلیون نفر است. به فرض صحت آمار نمی‌توان آمار ثبت دستگاه‌های شمارشگر تردد را مساوی تعداد زائران فرض کرد؛ به این دلیل ساده که ممکن است افراد زیادی روزی چند بار با انگیزه‌های گوناگون وارد شهر شوند. بنابراین با قطعیت می‌توان گفت آمار واقعی زائران قطعا کمتر از ۲۰ میلیون نفر است.
قسمت دوم ادعای مطرح شده، درباره ۱۰۰ میلیارد کباب کوبیده هم قابل راستی‌آزمایی نیست، اگرچه این رقم در مقیاس هزینه تهیه و توزیع غذا در اربعین امسال بسیار ناچیز (کمتر از یک درصد) است.
طبق آمار رسمی موکب‌های ایرانی امسال ۱۱۴ میلیون پرس غذا توزیع کرده‌اند که با احتساب هزینه ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومانی هر پرس غذا، میزان هزینه نهایی توزیع غذا چیزی بین ۹ تا ۱۱ هزار میلیارد تومان خواهد بود.
دقیقا مشخص نیست چقدر از این مبلغ از محل نذورات خیرین تهیه شده، اما در بودجه سال ۱۴۰۰ کل کشور مبلغ ۲۹۳۵ میلیارد تومان برای اربعین به ستاد عتبات عالیات اختصاص پیدا کرده. به جز این دستگاه‌های اجرایی از بودجه داخلی‌شان مبالغی را صرف برگزاری این مراسم می‌کنند. علاوه بر اینها نهادهای عمومی غیردولتی، مثل بنیادها و شهرداری‌ها هم در برگزاری مراسم اربعین حضور فعال دارند. به دلیل عدم شفافیت امکان برآورد هزینه‌های آنها وجود ندارد.
البته باید تاکید کرد، توزیع غذا تنها هزینه اربعین نیست. سال گذشته مقام‌های برگزاری مراسم اربعین اعلام کرده بودند در دولت سیزدهم بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان از منابع عمومی برای تسهیل اربعین هزینه شده بود.