اثر سیگارهای الکترونیک بر بیماری ریه پاپ کورنی

در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های داخلی ایران خبری با این تیتر منتشر شده است: «ریه پاپ کورنی؛ بیماری خطرناکی که می‌تواند با کشیدن ویپ پدید آید». در پست‌های مربوط به این ادعا آمده است:

«اخیراً نوجوانی آمریکایی که ۳ سال پنهانی از ویپ استفاده می‌کرده، به بیماری نادر «ریه پاپ‌کُرنی» مبتلا شده است. این بیماری که نام علمی آن «برونشیولیت انسدادی» است، بیماری ریوی جدی و غیرقابل‌برگشتی محسوب می‌شود که مجاری هوایی کوچک ریه را ملتهب و زخمی می‌کند و علائمی مانند سرفه مداوم، خس‌خس سینه، خستگی و تنگی نفس دارد و تهدیدی جدی برای مصرف‌کنندگان ویپ است».

حال بررسی می‌کنیم که بیماری «ریه پاپ‌کورنی» چیست و آیا این ادعا درست است؟

بیماری ریه پاپ‌کورنی Popcorn Lung چیست؟

بیماری ریه پاپ‌کورنی یا برونشیولیت انسدادی، وضعیتی است که در آن کوچک‌ترین راه‌های هوایی ریه (برونشیول‌ها) ملتهب و اصطلاحا دچار بافت اسکار و انسداد جریان هوا در ریه می‌شود. علائم شایع این بیماری سرفه خشک و مداوم، تنگی نفس (به خصوص هنگام فعالیت بدنی)، خس‌خس سینه و خستگی است. این علائم معمولاً طی ۲ هفته تا ۲ ماه پس از مواجهه با گازهای سمی یا برخی بیماری‌های خاص ظاهر شده و به تدریج شدت می‌یابند.

دلیل نام‌گذاری این بیماری این بود که نخستین بار در کارگران یک کارخانه‌ی پاپ‌کورن مایکروویوی تشخیص داده شد؛ این افراد ماده شیمیایی دی‌استیل (diacetyl) را استنشاق کرده و مبتلا شده بودند. دی‌استیل، CH3CO)2 ) با نام شیمیایی ۲،۳-بوتاندیون، یک ترکیب آلی طبیعی است که به طور گسترده به عنوان طعم‌دهنده در صنایع غذایی برای ایجاد طعم و عطر کره‌ای یا خامه‌ای استفاده می‌شود. این ماده در محصولاتی مانند کره، پنیر، ماست، آبجو، شراب، پاپ‌کورن، انواع شیرینی‌جات و قهوه یافت می‌شود.

دی‌استیل در بعضی از طعم‌های سیگار الکترونیکی در ایالات متحده استفاده می‌شود. با وجود این بسیاری از تولیدکنندگان سیگار الکترونیکی می‌گویند که از این ماده شیمیایی در محصولات خود استفاده نمی‌کنند و استفاده از آن در سیگارهای الکترونیکی در اروپا به‌کلی ممنوع است.

علاوه بر دی‌استیل، سایر علل شناخته‌شده برونشیولیت انسدادی؛ استنشاق مواد شیمیایی دیگری مانند استالدهید، فرمالدهید، آمونیاک، کلرین، اکسیدهای نیتروژن و گاز خردل، برخی عفونت‌های شدید ریوی (مانند انواع خاصی از پنومونی یا برونشیت)، بیماری‌های زمینه‌ای مانند آرتریت روماتوئید، و واکنش رد پیوند پس از پیوند ریه یا سلول‌های بنیادی هستند.

بیماری ریه پاپ‌کورنی، آسیب‌های ریوی غیرقابل بازگشتی به وجود می‌آورد و درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. با وجود این درمان‌هایی برای کند کردن روند پیشرفت بیماری ارايه شده است.

آیا استفاده از ویپ موجب بیماری ریه پاپ‌کورنی می‌شود؟

پاسخ به این پرسش ساده نیست و به عوامل متعددی از جمله تفاوت در داده‌های موجود و تفسیر آن‌ها، و تفاوت در قوانین و مقررات منطقه‌ای بستگی دارد. سازمان‌های بهداشتی معتبر در سراسر دنیا متناسب با عوامل موثر بر این پدیده به آن پاسخ‌های متعددی دادند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم:

1. سازمان بهداشت جهانی (WHO): سیگارهای الکترونیکی را ذاتاً مضر می‌داند و تأکید می‌کند که بخارات آن‌ها حاوی نیکوتین و سایر مواد سمی است که هم برای کاربران و هم برای افرادی که در معرض دود دست دوم قرار می‌گیرند، زیان‌آور است. WHO به شواهدی مبنی بر ارتباط سیگارهای الکترونیکی با آسیب‌های ریوی اشاره می‌کند، هرچند به طور خاص در مورد دی‌استیل و پاپ‌کورن ریه در منابع ارائه شده جزئیاتی بیان نکرده است.
2. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) آمریکا: به صراحت هشدار می‌دهد که آئروسل (بخار) ویپ می‌تواند حاوی مواد مضر و بالقوه مضر، از جمله مواد شیمیایی سرطان‌زا و طعم‌دهنده‌هایی مانند دی‌استیل باشد که با بیماری جدی ریوی مرتبط است.
3. سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA): این سازمان نیز در بحث درباره سیگارهای الکترونیک به ماده دی‌استیل می‌پردازد و دی‌استیل را برای مصرف خوراکی در لیست مواد "عموماً ایمن شناخته شده" قرار می‌دهد. با وجود این تأکید دارد که این طبقه‌بندی به معنای ایمنی استنشاق آن نیست. FDA به وضوح بیان کرده که برخی طعم‌دهنده‌ها در سیگارهای الکترونیکی برای استنشاق ایمن نیستند زیرا ریه‌ها مواد را متفاوت از دستگاه گوارش پردازش می‌کنند. این سازمان تأکید دارد که محصولات تنباکویی جدید (شامل اکثر ویپ‌ها) برای بازاریابی قانونی نیاز به مجوز پیش از فروش دارند.
4. انجمن سرطان آمریکا (American Cancer Society - ACS): اشاره می‌کند که برخی طعم‌دهنده‌ها در ویپ‌ها حاوی دی‌استیل هستند که با بیماری ریه پاپ‌کورنی مرتبط است. ACS همچنین نگران است که FDA در حال حاضر آزمایش ایمنی برای تمام مواد موجود در سیگارهای الکترونیکی را الزامی نکرده است.
5. خدمات بهداشت ملی انگلستان (NHS) و تحقیقات سرطان انگلستان (Cancer Research UK): این دو نهاد بریتانیایی می‌گویند سیگارهای الکترونیک باعث بیماری ریه پاپ‌کورنی نمی‌شود و هیچ مورد تأیید شده‌ای از این بیماری مرتبط با سیگارهای الکترونیکی گزارش نشده است. این اظهار نظر قطعی اما تحت شرایط خاصی است. بنابراعلام این دو سازمان استفاده از دی‌استیل به عنوان یک ماده تشکیل‌دهنده در ویپ‌ها و مایعات الکترونیکی تحت نظارت انگلستان و اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۶ ممنوع شده است. این نهادها استفاده از سیگارهای الکترونیک با محصولات قانونی و تنظیم‌شده را گزینه‌ای کم‌خطرتر از سیگار کشیدن برای افراد سیگاری می‌دانند، اما استفاده از آن را برای افراد غیر سیگاری و کودکان توصیه نمی‌کنند. 

بخشی از تفاوت‌های موجود در پاسخ‌های این نهادها به این سوال، ممکن است ناشی از تمرکز نهادهای بریتانیایی بر محصولات قانونی و تنظیم‌شده در بازار خودشان باشد که دی‌استیل ندارد، در حالی که نهادهای آمریکایی بازار گسترده‌تر و کمتر تنظیم‌شده‌ای دارند و این ماده هنوز به طور کلی در آن ممنوع نشده است.

آیا تنها ماده خطرناک در سیگارهای الکترونیک دی‌استیل است؟

با وجود این حتی در صورت حذف دی‌استیل، هنوز سایر مواد طعم‌دهنده در بخار ویپ وجود دارند که چنانکه در اخطارهای سازمان‌های مختلف دیدیم همچنان می‌توانند خطرات تنفسی ایجاد کنند.

یک مطالعه که در سال ۲۰۱۶ در دانشگاه هاروارد انجام شد، ۵۱ نوع مایع ویپ طعم‌دار از برندهای مطرح و با طعم‌های اغلب طعم‌های شیرین و میوه‌ای محبوب جوانان را مورد بررسی قرار داد. نتایج این مطالعه نشان داد که دی‌استیل در ۳۹ طعم از ۵۱ طعم (معادل ۷۶٪) در سطوحی بالاتر از حد تشخیص آزمایشگاهی وجود دارد. همچنین، ۲،۳-پنتاندیون (که گاهی به عنوان جایگزین دی‌استیل استفاده می‌شوند) در ۲۳ طعم و استوئین در ۴۶ طعم شناسایی شدند. نکته قابل توجه این بود که حداقل یکی از این سه ماده شیمیایی بالقوه مضر در ۴۷ طعم از ۵۱ طعم مورد آزمایش (یعنی ۹۲٪ نمونه‌ها) یافت شد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که وجود دی‌استیل و ترکیبات مشابه در طیف وسیعی از طعم‌های ویپ، به ویژه طعم‌های شیرین و میوه‌ای، یک مشکل سیستماتیک در تولید و نظارت بر این محصولات است.

تمرکز اولیه بر دی‌استیل به عنوان عامل اصلی «ریه پاپ‌کورنی» ممکن است باعث غفلت از سایر ترکیبات طعم‌دهنده بالقوه مضر موجود در مایعات ویپ شود. مایعات ویپ حاوی طیف وسیعی از مواد شیمیایی طعم‌دهنده هستند و برخی از این مواد، مانند استوئین و ۲،۳-پنتاندیون، خود نیز پتانسیل آسیب‌رسانی به ریه‌ها را دارند. علاوه بر این، فرآیند حرارت دیدن این مواد در دستگاه ویپ می‌تواند منجر به تجزیه آن‌ها و تولید ترکیبات جدید و ناشناخته‌ای با سمیت بالقوه شود. بنابراین، ارزیابی ایمنی ویپ‌ها باید جامع بوده و فراتر از بررسی تنها یک ماده مانند دی‌استیل و یا یک بیماری باشد.

گزارش‌های موردی از برونشیولیت انسدادی

یکی از مهم‌ترین گزارش‌های موردی در سال‌های اخیر، یک نوجوان ۱۷ ساله کانادایی در سال ۲۰۱۹ است. این نوجوان که به مدت ۵ ماه به شدت از ویپ‌های طعم‌دار و همچنین THC (ماده روانگردان موجود در ماری‌جوانا) استفاده کرده بود، دچار نوع شدیدی از آسیب ریوی به نام برونشیولیت حاد و نیازمند استفاده از دستگاه‌های حمایتی حیات (ECMO) شد. پزشکان معالج، با توجه به الگوی آسیب ریوی و سابقه مصرف ویپ، احتمال دادند که این مورد می‌تواند اولین نمونه گزارش شده از برونشیولیت انسدادی (ریه پاپ‌کورنی) مرتبط با ویپ باشد. اگرچه در این مورد خاص، وجود دی‌استیل در کارتریج‌های مصرفی نوجوان تایید نشد، اما استنشاق مواد طعم‌دهنده موجود در مایعات ویپ به عنوان عامل احتمالی اصلی مطرح گردید.

اخیراً هم مورد دیگری گزارش شد که در پست‌های اینستاگرامی فارسی هم به آن اشاره شده، یک نوجوان آمریکایی پس از سه سال استفاده پنهانی از ویپ، به بیماری ریه پاپ‌کورنی مبتلا شده است.

این گزارش‌های موردی، هرچند از نظر آماری محدود هستند و محققان را به نتیجه نهایی نمی‌رسانند اما در شناسایی خطرات احتمالی سیگار الکترونیک نقش بازی می‌کنند.

گزینه کم‌خطرتر کدام است؟

در نهایت کارشناسان می‌گویند سیگارهای الکترونیکی می‌توانند به‌طور کلی جایگزینی کم‌خطرتر برای بزرگسالانی که سیگار می‌کشند محسوب شوند، اما استفاده از آن‌ها بدون خطر نیست. این محصولات حاوی مواد شیمیایی مضر و نیکوتین هستند که به شدت اعتیادآور است. همچنین، با توجه به وجود مواد شیمیایی مضر در سیگارهای الکترونیکی، نیاز به تحقیقات علمی دقیق‌تر در مورد اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آن‌ها وجود دارد.

اروپا سعی کرده با حذف موارد مضری مانند دی‌استیل نمونه‌‌های کم‌خطرتری از این سیگارها را وارد بازار کند. بنابر گزارش سازمان خدمات پزشکی بریتانیا این ویپ‌ها در مقایسه با سیگار که هنگام سوختن هزاران ماده شیمیایی سمی آزاد می‌کند که تا ۷۰ مورد از آن‌ها سرطان‌زا هستند، انتخاب‌های کم‌ضررتری هستند. با وجود این همین سازمان تاکید می‌کند که ویپ کاملاً بی‌ضرر نیست. کودکان و افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، نباید از ویپ استفاده کنند.

بنابراین با توجه به مجموع اطلاعات موجود فکت‌نامه به این ادعای مطرح شده در شبکه‌های اجتماعی که ریه پاپ کورنی؛ بیماری خطرناکی است که می‌تواند با کشیدن ویپ پدید آید نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.