خشونت‌های ماموران گشت ارشاد در ایران

بازتاب‌های رسانه‌ای و اعتراض‌ها به درگذشت مهسا (ژینا) امینی در ایران ادامه دارد؛ دختر ۲۲ ساله‌ای که گشت ارشاد او را روز ۲۲ شهریور ۱۴۰۱ در نزدیکی متروی حقانی در تهران دستگیر کرد و روز ۲۵ شهریور در بیمارستان کسری از دنیا رفت.

نیروی انتظامی ادعا می‌کند او «به ‌طور ناگهانی دچار عارضه قلبی شده» اما شاهدان عینی در گفت‌وگو با رسانه‌ها از جمله رادیو زمانه گفته‌اند او در ون گشت ارشاد «مورد ضرب و شتم» قرار گرفته است.

در این میان، احمد وحیدی، وزیر کشور نیز درباره این ماجرا اظهار نظر کرده است.

ایسنا از قول او می‌نویسد: «تاکنون هیچ ضرب و شتمی از سوی دستگاه‌های نظارتی به ما گزارش نشده است. ما روی این مسأله حساس بودیم. البته ماموران وسیله‌ای هم برای ضرب و شتم همراه ندارند. آنها (ماموران گشت ارشاد) باتوم [باتون] و وسیله‌ای ندارند. آنها تعدادی خانم از پرسنل رسمی فراجا هستند.»

در این مطلب، درستی ادعای وزیر کشور را بررسی می‌کنیم.

توضیح درباره واژه شتم

پیش از شروع مطلب، این اشاره کوتاه لازم است که عبارت «شتم» به معنای دشنام دادن است، هر چند اغلب اوقات (مثلا در همین نقل قول از وزیر کشور) ترکیب «ضرب و شتم» به معنای درگیری، کتک زدن و آسیب‌رساندن فیزیکی به شخص دیگر به کار می‌رود. ما نیز در این نوشته «ضرب‌وشتم» را به معنای ضربه فیزیکی به کار می‌بریم.

تعریف گمراه‌کننده از «مامور گشت ارشاد»

اولین نکته قابل توجه در بررسی و درستی‌سنجی صحبت وزیر کشور، تعریف گمراه‌کننده‌ای است که از «مامور گشت ارشاد» ارائه می‌کند.

ما نیز در میان عکس‌ها و ویدئوهایی که از گشت ارشاد دیدیم، مشاهده کردیم که زنان چادر این نیرو، عموما وسیله‌ای برای ضرب و شتم به همراه ندارند.

اما باید توجه کنیم گشت ارشاد که با عنوان رسمی‌تر «پلیس امنیت اخلاقی» نیز شناخته می‌شود، محدود به این زنان نیست.

در یک واحد گشت ارشاد به طور کلی یک ون، چند مامور زن برای تذکر دادن به زنان و واحدهایی از پلیس (اعم از کادری و سرباز) حضور دارند که به مجموعه آنها «ماموران گشت ارشاد» گفته می‌شود.

اگر موردی وجود داشت که در آن زنان نیروی انتظامی بدون واحدهای مسلح شهری اعزام می‌شدند، می‌شد تعریف آقای وحیدی را پذیرفت، در حالی که واقعیت چیز دیگری است.

در گزارش‌های تصویری و ویدئوهایی که از «ماموران گشت ارشاد» منتشر می‌شود مشخص است که نیروهای پلیس با اسلحه و اسپری فلفل و سربازان با باتون، حضور دارند.

گزارش خشونت‌های گشت ارشاد

دومین مساله‌ای که باید به آن اشاره کرد، گزارش‌هایی است که از خشونت ماموران گشت ارشاد مشاهده شده است.

به عنوان مثال مسیح علی‌نژاد، فعال سیاسی در آمریکا، مجموعه‌ای از این ویدیوها را در یک کلیپ منتشر کرده است که در آنها، خشونت ماموران گشت ارشاد علیه زنان دیده می‌شود.

اظهارات وزیر کشور در چنین فضایی بیان می‌شود.

با وجود محدودیت‌های اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای در ایران، مردمی که در صحنه حاضر بوده‌اند توانسته‌اند با استفاده از دوربین تلفن‌های همراه، از آن فیلمبرداری کنند و مقامات رسمی ایران نیز با تایید آنها، از عبارت «خاطی» برای ماموران گشت ارشاد استفاده کرده‌اند.

مامور زن گشت ارشاد و ابزار زنده‌گیری

یکی از ویدئوهایی که در فضای مجازی منتشر شده، به طور مشخص نشان می‌دهد که یک مامور زن گشت ارشاد، از یک وسیله برای ضرب‌وشتم یک زن استفاده می‌کند.

در ویدئویی که مهر ماه ۱۴۰۰ منتشر شده، چند مامور گشت ارشاد با استفاده از خشونت فیزیکی، مشغول سوار کردن یک دختر به داخل ون هستند.

همزمان دیده می‌شود یکی از زنان مامور در ون گشت ارشاد، از وسیله‌ای که برای گرفتن حیوانات استفاده می‌شود، برای داخل‌کشیدن یک دختر استفاده می‌کند.

این وسیله که با نام Catch Pole یا Snare Pole شناخته می‌شود، ابزاری رایج برای افرادی است که به دلایل مختلف می‌خواهند یک حیوان را بدون اینکه او را بکشند، بگیرند.

این ویدئو نشان می‌دهد برخلاف گفته وزیر کشور، در مواردی حتی ماموران زنی که در ون‌های گشت ارشاد حضور دارند نیز ابزارهایی برای آسیب فیزیکی در اختیار دارند.

چند نمونه ضرب‌وشتم

در سال‌های گذشته، گزارش‌های فراوانی از ضرب‌وشتم و حتی شلیک به شهروندان از سوی ماموران گشت ارشاد منتشر شده است.

یکی از نمونه‌ها، مربوط به ویدئویی است که فروردین سال ۱۳۹۷ منتشر شد.

در این ویدئو، درگیری فیزیکی یکی از زنانی که مامور گشت ارشاد در یکی از پارک‌های تهران است، دیده می‌شود. این ویدئو واکنش مقامات وقت را نیز به همراه داشت؛ از وزیر کشور و فرماندهان نیروی انتظامی تا نمایندگان مجلس و حتی احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد نیز این اتفاق را یک «خطا» خواند و خواستار رسیدگی به آن شد.

گزارش شلیک ماموران گشت ارشاد به شهروندان

نمونه دیگر از این ویدیوها، مربوط به شلیک ماموران گشت ارشاد به شهروندان است.

روزنامه شرق در گزارشی که با عنوان «به اضافه ارشاد» در تاریخ ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ منتشر کرده است، روایت ماریا عارفی و همسرش رضا مرادخانی از شلیک مامور گشت ارشاد به آقای مرادخانی در تهران را بازتاب داده است.

مرادخانی در این گفتگو در توضیح جریان شلیک مامور گشت ارشاد به خود می‌گوید: «من صدای تیر اول را که شنیدم همان اطراف بودم، ولی جایی را نمی‌دیدم. صدای تیر اول را که شنیدم برگشتم به سمت صدا که تیر دوم را از پشت به من زد…وقتی تیر خوردم و جایی را نمی‌دیدم در شوک بودم که باز هم شلیک کرد و یک تیر دیگر هم به پایم خورد.»

یکی دیگر از نمونه‌های ضرب‌شتم گشت ارشاد، ویدئوهایی است که در آنها در تهران، ون گشت ارشاد، از روی مادر یکی از دخترانی را که دستگیر شده، رد می‌شود. تاریخ انتشار این ویدئو، تیر ماه ۱۴۰۱ است. پلیس تهران نیز ضمن تایید این اتفاق اعلام کرد با سرتیم این واحد انتظامی برخورد شده است.

هدف این مطلب، فهرست کردن تمامی مواردی نیست که در آن گشت ارشاد، اقدام به ضرب‌وشتم شهروندان کرده است. اینها فقط نمونه‌هایی است که مسئولان جمهوری اسلامی نیز آن را تایید کرده‌اند.

احمد وحیدی، وزیر کشور در رابطه با مرگ مهسا امینی پس از دستگیری از سوی گشت ارشاد گفته است: «ماموران گشت ارشاد، باتون و وسیله‌ای برای ضرب و شتم همراه ندارند.» او به طور خاص به زنانی اشاره کرده که کادر نیروی انتظامی‌اند و در گشت‌های ارشاد حضور دارند.

در اغلب گزارش‌ها و ویدئوهایی که منتشر شده، زنانی که عضو واحد گشت ارشاد هستند، باتون یا وسیله‌ای برای ضرب‌وشتم ندارند اما آنها فقط بخشی از «ماموران گشت ارشاد» یا «پلیس امنیت اخلاقی» هستند.

به همراه این زنان، واحدهای گشت پلیس اعم از نیروهای کادری و سربازان اعزام می‌شوند که آنها، به اسلحه، اسپری فلفل و باتون مسلحند و بخش عمده‌ای از خشونت‌هایی که ماموران گشت ارشاد علیه زنان اعمال می‌کنند، از طریق آنها انجام می‌شود.

ضمن اینکه ویدئویی که مهر ماه ۱۴۰۰ منتشر شده به وضوح نشان می‌دهد یکی از زنانی که عضو گشت ارشاد است، از وسیله‌ زنده‌گیری حیوانات برای سوار کردن یک زن در ون گشت ارشاد استفاده می‌کند.

این ویدئو در کنار تعداد زیادی از گزارش‌ها و ویدئوها از برخورد خشن گشت ارشاد با مردم، منتشر شده است. نمونه‌هایی از شلیک ماموران گشت ارشاد به افراد و همچنین زیر گرفتن یک مادر با استفاده از ون گشت ارشاد از نمونه‌های قابل اشاره است.

فکت‌نامه نیز به این گفته احمد وحیدی وزیر کشور نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.