نگهبان میرزا رضا کرمانی، پدر رضاشاه نیست

شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود که با انتشار عکس مشهور از میرزا رضای کرمانی، قاتل ناصرالدین‌شاه، مدعیست:

این امنیه سیه چرده، پدر رضا شاه است که از بادکوبه به ایران مهاجرت کرد و مدت‌ها جزو عساکر قزاق بود. اما بعدها به علت اعتیاد به مواد مخدر (که در آن زمان منع قانونی نداشت و استعمال آن آزاد بود) از سپاه قزاق اخراج شد و به خدمت کامران میرزا نایب السلطنه درآمد. (امنیه دولتی شد).

در اینجا این ادعا را راستی‌آزمایی می‌کنیم. آیا این فرد پدر رضاشاه است؟ آیا پدر رضاشاه قزاق بود؟ آیا این ادعا صحت دارد؟

منشا این ادعا کجاست؟

قدیمی‌ترین نسخه از این شایعه به ۲۳ بهمن ۱۳۹۱ برمی‌گردد سایت مشرق نیوز، با انتشار آن عکس این ادعا را دقیقا با همین جملات منتشر کرده‌بود. این عکس را عبدالله‌خان قاجار، «عکاس مخصوص همایونی» دربار ناصرالدین‌شاه انداخته‌است.

ایسنا این شایعه را عینا روز بعد (۲۴ بهمن ۱۳۹۱) به‌نقل از افکارنیوز منتشر کرد که بسیار بازنشر شد. موج دوم این شایعه در سال ۱۳۹۵ منتشر شد (لینک ۱، لینک ۲). و این‌بار مجددا در فضای مجازی این شایعه در گردش است (لینک ۱، لینک ۲).

منبع این ادعا چیست؟

منبع مشرق برای این شایعه «نقل قول از فرح پهلوی در کتاب دختر یتیم» است که در انتهای متن نوشته شده‌است. هیچ کدام دیگر از سایت‌ها یا منابع پخش شایعه، منبعی برای مطلب‌شان ذکر نکرده‌اند.

این درحالیست که فرح پهلوی در مصاحبه‌ای با رادیو فردا در سال ۱۳۸۷ اعلام کرده‌بود این کتاب جعلی است:

ظاهراً کتاب‌های زيادی به اسم من، مادرم، ملکه مادر و برادران شاه، در جمهوری اسلامی چاپ می‌شود که همه ساختگی است. بعد از اين که کتاب من در خارج به فارسی چاپ شد، در جمهوری اسلامی دو جلد کتاب به نام «دختر یتیم» نوشته فرح پهلوی، چاپ کردند که ساختگی است. حتی کتاب «دخترم فرح» که به اسم مادرم چاپ شده نيز جعلی است و مادرم هرگز خاطراتی ننوشت. تازه در اين کتاب نوشتند ترجمه انگلیسی، که مادرم هیچگاه انگلیسی صحبت نمی‌کرد.

بنابراین، ادعا اصلا سندی ندارد.

آیا این فرد می‌تواند پدر رضاشاه باشد؟

خیر. در تابستان ۱۳۸۸، در صفحه ۷۶۵ دوفصل‌نامه پژوهشی «پیام بهارستان» متعلق به ​​«کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی» برای نخستین‌بار «سندی نویافته از نیای رضاشاه» منتشر شد که نشان داد به‌طور قطع پدر رضاشاه، یاور (سرگرد) عباسعلی داداش‌بیگ است.

طبق سند، عباسعلی‌خان فرزند مرادعلی سلطان (پدربزرگ رضاشاه) است. او از فرماندهان نظامی کشته‌شده در جنگ هرات است. پدربزرگ رضاشاه و پدرش (پدرجد رضاشاه) كه نام كوچكش ذكر نشده، دنباله سوادکوهی را در پایان نام خود دارند.

نویسنده سند، محمد محسن منزوی، معروف به آقا بزرگ تهرانی، صاحب الذریعه، فقیه و کتاب‌شناس شیعه است.

محمدرضا شاه درباره نیاکانش در کتاب پاسخ به‌تاریخ می‌نویسد:

پدرم در سال ۱۲۵۶ در استان مازندران که نزدیک بحر خزر است، پا به عرصه وجود گذاشت. او بر خلاف پادشاهان قاجار که چنان‌که گفتم از نژاد ترک بودند، از خانواده‌ای اصیل ایرانی بود و پدر و جدش در ارتش ایران با سمت افسری خدمت کرده بودند. جد او در یکی از جنگ‌های ایران و افغانستان از خود شجاعت و رشادت مخصوصی نشان داده و پدرش فرماندهی هنگی را که در استان مازندران ساخلو داشت، عهده‌دار بود.

براساس کتاب «تاریخ معاصر ایران، از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۴ شهریور ۱۳۲۰، تاریخ شهریاری شاهنشاه رضاشاه پهلوی» نوشته سعید نفیسی عباسعلی داداش‌بیگ در ۵ آذر ۱۲۵۶ در تهران در اثر بیماری درگذشت. رضا شاه در ۲۴ اسفند همان‌سال به‌دنیا آمد.

سنگ قبر عباس‌علی‌خان در آرامگاه مساعدالسلطان در صحن آرامگاه ناصرالدین شاه واقع در جنوب باغ توتی و در قسمت غرب حرم شاه عبدالعظیم قرار دارد. روی سنگ قبر تاریخ ذی‌الحجه ۱۲۹۵ [هجری قمری معادل آذر ۱۲۵۶] درج شده‌است.

اما ناصرالدین شاه قاجار ۱۸ سال بعد از مرگ عباس‌علی‌خان در ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ ترور شد.

آیا پدر رضاشاه قزاق (کازاک) بود؟

نکته دیگری که در این مطلب مشرق نیوز گفته‌شده این است که «پدر رضاشاه قزاق بود». این نکته هم نادرست است.بریگاد قزاق (کازاک) در سال ۱۲۵۸ به درخواست ناصرالدین‌شاه تشکیل شد؛ یعنی دو سال بعد از مرگ پدر رضاشاه. پس عباسعلی‌خان نمی‌توانسته افسر کازاک باشد.

طبق اسناد نویافته از نیای رضاشاه، عباسعلی‌خان (پدر رضاشاه) و مرادعلی سلطان (پدربزرگ رضاشاه) هر دو افسر «فوج سوادکوه» بوده‌اند.

در شبکه‌های اجتماعی تصویر مشهوری از میرزا رضا کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه منتشر شده و مدعیست نگهبان میرزا رضای کرمانی، که زنجیر او را در دست دارد، پدر رضاشاه و جزو "عساکر قزاق" است.

پدر رضاشاه فردی شناخته‌شده است و تبار او طبق اسناد خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی که در سال ۱۳۸۸ کشف شده - سندی به دست‌خط  آقا بزرگ تهرانی، از فقهای شیعه و صاحب الذریعه - تا سه‌نسل قبل به دقت شناسایی شده‌اند.

یاور (سرگرد) عباسعلی داداش‌بیگ، پدر رضاشاه، در ۵ آذر ۱۲۵۶ در تهران در اثر بیماری درگذشت و سنگ قبر او در صحن آرامگاه ناصرالدین شاه واقع در باغ توتی حرم شاه عبدالعظیم قرار دارد. اما ناصرالدین شاه قاجار ۱۸ سال بعد از مرگ او در ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ ترور شد.

همچنین در پاسخ به این ادعا که پدر رضا شاه از "عساکر قزاق" بوده باید به این نکته اشاره کرد که بریگاد قزاق (کازاک) ۲ سال بعد از مرگ عباسعلی داداش‌بیگ، پدر رضاشاه تاسیس شد.

بنابراین ادعای تصویر منسوب به پدر رضاشاه که در کنار میرزا رضای کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه ایستاده، و زنجیر او را در دست دارد، شاخ‌دار است.