آیا ۸۰ درصد سیگارهای مصرفی در ایران را خارجی‌ها تولید می‌کنند؟

علیرضا سلیمی، نماینده محلات و عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی، روز ۷ اسفند ۱۴۰۰ مدعی شد: «۸۰ درصد سود ناشی از گردش مالی مصرف سیگار به جیب شرکت‌های خارجی می‌رود.» او در جریان بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ در صحن علنی مجلس با بیان اینکه سالانه ۶۰ هزار نفر در ایران بر‌اثر استعمال دخانیات جان خود را از دست می‌دهند، اظهار داشت: «مصرف سیگار در ایران، سالانه به بیش از ۶۵ میلیارد نخ رسیده است».

آیا سهم شرکت‌های خارجی از گردش مالی سیگار ایران، ۸۰ درصد است؟

تولید سیگار در ایران قدمتی ۸۵ ساله دارد. اولین کارخانه تولید سیگار در ایران به سال ۱۳۱۶ باز می‌گردد. ولی همواره بخش عمده‌ای از سیگار مصرفی، وارداتی بوده‌است. در جریان تصویب قانون برنامه پنجم توسعه، دولت راه ورود شرکت‌های خارجی به داخل ایران و تولید سیگار را باز کرد. براساس تبصره ۳ ماده ۱۰۲ قانون برنامه پنجم توسعه، دولت مکلف شد اقدامات مبنی بر کاهش مصرف، تولید سیگار خارجی معتبر با نشان تجاری اصلی در داخل کشور، مشروط بر تعهد شرکت مذکور به عدم واردات را انجام دهد به نحوی که تا پایان برنامه، توازن تولید در داخل با مصرف برقرار شود». یعنی دولت برای جلوگیری از واردات سیگار اجازه داد تا شرکت‌های خارجی محصول خود را در داخل کشور تولید کنند تا حجم واردات کاهش یابد، با اجرای این سیاست از سال ۱۳۹۳ حجم تولید سیگار در داخل افزایش و تا حدودی به نیاز داخلی پاسخ داده شد.

براساس گزارش سالانه وزارت صنعت، معدن و تجارت، در سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۵۸ میلیارد و ۷۰۰ میلیون نخ سیگار،‌ در ایران تولید شده که به نسبت سال ۱۳۹۸ رشد ۷.۱ درصدی را نشان می‌دهد.

این گزارش میزان مصرف سیگار در کشور را ۶۵ میلیارد نخ برآورد کرده‌است. بنابراین اختلاف آماری سیگار مصرفی و تولیدی، حجمی است که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود چراکه وزارت صنعت، معدن و تجارت مدعی است که در سال ۱۳۹۹ واردات رسمی سیگار صفر بوده است.

پس تا اینجا روشن است که ۹۰ درصد سیگار مصرفی در داخل ایران تولید می‌شود و سهم شرکت‌های خارجی که محصول آنها به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود ۱۰ درصد است. اینجا سوال این است.

آیا شرکت‌های خارجی سهمی در سود تولید داخلی سیگار در ایران دارند؟

بله، با تصویب و اجرای قانون برنامه پنجم توسعه و صدور مجوز به شرکت‌های خارجی جهت مشارکت در تولید سیگار در داخل ایران، پای این شرکت‌ها به ایران باز شد. نگاهی به لیست تولید‌کنندگان سیگار در ایران و سهم آنها از تولید، منتشره توسط مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت، نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۵ جمعا ۱۲ شرکت در ایران به تولید سیگار مشغول بوده‌اند. دو شرکت JTI (جی‌تی‌ای پارس و جی‌تی‌ای پارسیان) و BAT با تولید محصولاتی با برندهای مختلف، جمعا ۷۰ درصد تولید این محصول را در اختیار دارند. سهم اندکی نیز به شرکت G&KT کره‌ای تعلق دارد. 

ترکیب سهامداران این شرکت‌ها مشخص نیست، اما آگهی‌های ثبت شده در روزنامه رسمی نشان می‌دهد اعضای هیات مدیره هر سه شرکت JTI پارس، JTI پارسیان و BAT پارس، به نمایندگی از شرکت‌های خارجی تعیین شده‌اند.

سایت اقتصاد آنلاین در گزارشی از افزایش شرکت‌های تولید سیگار در ایران به ۲۳ شرکت در سال ۱۳۹۸ خبر داده و به نقل از وزارت صنعت، معدن و تجارت نوشته: «تعداد شرکت‌های تولیدی سیگار در ایران در سال ۱۳۹۳ فقط هفت شرکت با تولید سالانه ۲۹ میلیارد نخ بوده که این میزان تا سال ۹۵ به ۱۲ شرکت با ۴۵ میلیارد نخ سیگار و به ۲۳ شرکت با تولید ۵۵ میلیارد نخ سیگار در سال ۱۳۹۸ رسیده است.»

میزان سرمایه‌گذاری خارجی در دخانیات ایران چقدر است؟ 

وزارت صنعت، معدن و تجارت کارنامه جذب پول خارجی در صنعت ایران در بهار ۱۳۹۸ را منتشر کرده که نشان می‌دهد صنعت دخانیات ایران، سهمی بیش از ۷۰ درصد، در جذب سرمایه‌گذاری خارجی دارد. در این گزارش که در وب‌سایت‌های مختلف از جمله وب‌سایت ۵۵ آنلاین منتشر شده، آمده: «در مجموع ۲۴ طرح به ارزش ۵۵۴ میلیون و ۴۱۶هزاردلار توانسته‌اند مجوز سرمایه‌گذاری در کشور را کسب کنند. بیشترین سرمایه‌گذاری مصوب در دوره زمانی مورد بررسی به طرح «تولید سیگارت» اختصاص داشته که در قالب افزایش سرمایه‌گذاری از سوی هیات سرمایه‌گذاری مجوز دریافت کرده‌است.» این وب‌سایت در ارزیابی آمار اعلام شده از سوی وزارت صنعت،معدن و تجارت نوشته: آمار نشان‌دهنده آن است که به لحاظ ارزشی حدود ۷۰ درصد مصوبات سرمایه‌گذاری خارجی برای افزایش سرمایه‌گذاری در این طرح بوده، به‌طوری که بیش از ۳۱۶ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در این دوره زمانی به این طرح اختصاص یافته است.

علیرضا سلیمی عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «۸۰ درصد سود ناشی از گردش مالی مصرف سیگار به جیب شرکت‌های خارجی می‌رود». 

طبق برآوردهای رسمی حدود ۱۰ درصد سیگار مصرفی در ایران به صورت قاچاق وارد ایران می‌شود، یعنی مستقیم توسط شرکت‌های خارجی تولید و روانه ایران می‌شود. علاوه بر این آمارهای شرکت دخانیات در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد ۷۰ درصد سیگار تولید شده در داخل کشور توسط سه شرکت خارجی تولید می‌شوند. 

حجم سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در صنعت دخانیات ایران چشمگیر است. گفته می‌شود ۷۰درصد جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در بهار ۱۳۹۸ به صنعت تولید سیگار اختصاص داشته است. 

با این اوصاف به نظر می‌رسد چیزی حدود ۷۳ درصد سیگار مصرفی (۱۰ درصد قاچاق و ۷۰ درصد از ۹۰ درصد باقی‌مانده تولید شرکت‌های خارجی فعال در ایران) توسط خارجی‌ها تولید می‌شود، اما این نسبت به معنی آن نیست که سود گردش مالی به همین نیست توزیع می‌شود. برای محاسبه سهم  توزیع و سود نیاز به اطلاعات بیشتری درباره هزینه، درآمد و سود خالص شرکت‌ها وجود دارد. 

بنابراین «فکت نامه» به این گفته علیرضا سلیمی که «۸۰ درصد سود ناشی از گردش مالی مصرف سیگار به جیب شرکت‌های خارجی می‌رود» نشان «نیمه‌‌درست» می‌دهد.