نقل قول جعلی از «معاون اسبق کاخ سفید» درباره ارتباط تولید واکسن ایرانی با «تعدیل تحریم» واردات واکسن

شبکه سوم صداوسیما در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۴۰۰ خبری را اعلام کرد که می‌گفت معاون اسبق کاخ سفید، دلیل تعدیل برخی از تحریم‌ها برای فروش واکسن کرونا را ساخت واکسن ایرانی می‌داند.

یک هفته پیش‌تر رهبر جمهوری اسلامی در در پیامی تلویزیونی گفت: 

«خوشبختانه با تولید واکسن در داخل مسیر واردات خارجی آن نیز هموار شد، در حالی که تا قبل از آن با وجود پرداخت بهای واکسن، فروشندگان خارجی بدعهدی می‌کردند.»

پس از این سخنرانی گزارش‌هایی در برخی از رسانه‌های ایران منتشر شد که تلاش می‌کرد شواهدی برای تایید گفته رهبر جمهوری اسلامی ارائه کند. خبر صدا و سیما نیز یکی از این نمونه‌ها است که برای تایید صحبت‌های علی خامنه‌ای به اظهارات «مقامات آمریکایی» استناد می‌کند. اما آیا معاون پیشین کاخ سفید گفته «تولید واکسن داخلی باعث تعدیل تحریم‌ها برای فروش واکسن به ایران شده است»؟

فردی که صداوسیما نشان داده کیست؟

صدا و سیما با نشان دادن تصویر فردی به نام فرانک فن‌هیپل، او را معاون اسبق کاخ سفید معرفی می‌کند. فرانک فن‌هیپل، یک فیزیک‌دان و استاد رشته امنیت جهانی در دانشگاه پرینستون است و هیچ‌گاه معاون کاخ سفید نبوده است. او حدود ۲۵ سال پیش یعنی بین سال‌های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۵ به عنوان دستیار مدیر امنیت ملی در دفتر علوم و سیاست‌گذاری تکنولوژی کاخ سفید در کاخ سفید بوده است. در واقع او در یک بازه کوتاه، از کارکنان کاخ سفید بوده است. در سال‌ها اخیر آقای فن‌هیپل به عنوان تحلیل‌گر مسائل سیاسی با برخی رسانه‌های ایران مصاحبه می‌کند. تنها خبرگزاری مهر در سه سال گذشته ۲۴ مصاحبه با فن‌هیپل کرده و او را معاون اسبق کاخ سفید معرفی کرده است. 

آیا آقای فن‌هیپل درباره تولید واکسن در داخل ایران چیزی گفته است؟

خیر. با بررسی پیشینه این خبر، به مصاحبه‌ای می‌رسیم که خبرگزاری «بازار» با فرانک فن‌هیپل انجام داده و ۲۵ مرداد آن را منتشر کرده است. خبرگزاری بازار نیز البته او را به اشتباه «معاون اسبق کاخ سفید» معرفی کرده است. فن‌هیپل در این مصاحبه گفته است: «من درک می کنم که در ماه تیر (ژوئن)، وزارت خزانه داری ایالات متحده تلاش کرد تحریم‌های دولت ترامپ را کاهش دهد که واردات واکسن و سایر لوازم مربوط به کووید را برای ایران دشوار کرد.»

همان‌طور که از این جمله مشخص است و همچنین با مراجعه به کل متن مصاحبه، هیچ جا او نگفته تولید واکسن داخلی باعث تسهیل واردات واکسن به ایران شده باشد. بنابراین این ادعای صداوسیما نادرست است.

جستجوی بیشتر البته نشان می‌دهد خبرگزاری بازار روز قبل از این مصاحبه، گفت‌وگوی دیگری را با فردی به نام «استفن لندمن» منتشر کرده است؛ فردی که از سوی خبرگزاری بازار به عنوان نظریه‌پرداز آمریکایی معرفی شده است. لندمن در این گفت‌وگو اشاره کرده که «با تولید واکسن در داخل ایران و شکست سیاست آمریکا در این خصوص دولت بایدن نیز چاره ای جز تسهیل واردات واکسن از سوی ایران نداشت.»

استفان لندمن به گفته خودش فارغ‌التحصیل MBA و تحلیل‌گر مسائل آمریکا است. او در واقع یک بلاگر نه چندان مشهور آمریکایی است که روابط خوبی با برخی رسانه‌های ایران دارد و با خبرگزاری‌های تسنیم، مهر و فارس زیاد مصاحبه می‌کند. 

آیا مقام‌های آمریکایی تاکنون گفته‌اند واکسن داخلی باعث تسهیل واردات شده است؟

خیر. تا آنجایی که ما گشته‌ایم نه در مقام‌های کنونی و نه مقام‌های پیشین دولت آمریکا، هیچ کس تاکنون چیزی درباره تسهیل واردات واکسن به ایران و ارتباط آن با تولید داخلی واکسن در ایران نگفته است. ۲۷ خرداد امسال که وزارت دارایی آمریکا با صدور دستور‌العملی تازه، راه را برای معاملات و تبادلات مالی مربوط به همه گیری کرونا با ایران، ونزوئلا و سوریه باز کرد. ممکن است برخی از جمله علی خامنه‌ای معتقد باشند این دستورالعمل به دلیل تولید واکسن‌های داخلی است، اما سندی در تایید آن وجود ندارد.  مقامات اداره دارایی آمریکا گفته‌اند در دستورالعمل‌های قبلی مشکلاتی بوده داشته که حل آنها زمان و هزینه می‌طلبیده و هدف از دستورالعمل جدید حذف موانع پیشین است.

بازتاب خبر در دیگر رسانه‌ها

به غیر از صداوسیما، این خبر در رسانه‌های دیگری نیز به گونه‌های مختلف بازتاب داشته است. خبرگزاری فارس با انتشار این خبر در توییتر خود نوشته است: «فرانک فن‌هیپل، معاون اسبق کاخ سفید: شرایط واردات واکسن از تیرماه، همزمان با ساخت واکسن ایرانی، برای ایران تسهیل شد. پیش از آن شرایط واردات واکسن برای ایران در عمل وجود نداشت.»

همان‌طور که دیدیم نه فرانک فن‌هیپل معاون اسبق کاخ سفید است و نه چنین اظهارنظری کرده است. 

سایت روزاروز نیز در مطلبی، به سراغ بررسی ریشه‌های این خبر رفته است. این سایت می‌نویسد کیوان ابراهیمی، دانشجوی ایرانی مقیم در آمریکا ایمیلی به فرانک فن‌هیپل زده است و فن‌هیپل هم گفته به یاد ندارد پاسخی به یک خبرگزاری ایرانی داده باشد. خبرگزاری بازار البته در پاسخ به این ادعای ابراهیمی، متن ایمیلی را منتشر کرده که نشان می‌دهد این مصاحبه انجام شده است.

جمع‌بندی

صداوسیما در یکی از بخش‌های خبری خود به نقل از «معاون اسبق کاخ سفید» دلیل تعدیل برخی از تحریم‌ها برای فروش واکسن کرونا را ساخت واکسن ایرانی می‌داند. 

اولا، فردی که صدا و سیما از او نقل قول آورده، نه معاون سابق، بلکه یک کارمند قدیمی است که ۲۵ سال پیش به مدت دو سال در کاخ سفید به عنوان «دستیار مدیر امنیت ملی در دفتر علوم و سیاست‌گذاری تکنولوژی» کار کرده است. فرانک فن‌هیپل، یک فیزیک‌دان و مدرس رشته امنیت جهانی در مدرسه امور عمومی و بین الملل پرینستون است. 

در سال‌های اخیر آقای فن‌هیپل به عنوان تحلیل‌گر مسائل سیاسی، با برخی رسانه‌های ایران مصاحبه می‌کند. تنها خبرگزاری مهر از سال ۱۳۹۷ تا الان ۲۴ مصاحبه با او کرده است. 

دوم، آقای فن‌هیپل اصلا چنین چیزی نگفته است. منبع صدا و سیما گفت‌وگوی اخیر «خبرگزاری بازار» با فن‌هیپل است. در این مصاحبه فن‌هیپل هیچ اشاره‌ای به «تولید واکسن داخلی» در ایران نمی‌کند. 

سوم، تاکنون هیچ مقام آمریکایی (مقام‌های کنونی و پیشین دولت آمریکا) چیزی درباره تسهیل واردات واکسن به ایران و ارتباط آن با تولید داخلی واکسن در ایران نگفته است. 

چهارم، یک هفته پیش‌تر رهبر جمهوری اسلامی در در پیامی تلویزیونی مدعی شد «با تولید واکسن در داخل مسیر واردات خارجی آن نیز هموار شد.» پس از این سخنرانی برخی هواداران آقای خامنه‌ای و رسانه‌های ایران تلاش کرده‌اند شواهدی برای تایید گفته رهبر جمهوری اسلامی ارائه کنتد. 

پنجم، ۲۷ خرداد امسال وزارت دارایی آمریکا دستور‌العملی تازه برای معاملات و تبادلات مالی مربوط به همه گیری کرونا با ایران ارائه کرده است. ممکن است برخی، از جمله رهبر جمهوری اسلامی معتقد باشند این دستورالعمل تحت تاثیر تولید واکسن‌ برکت تهیه شده، اما تا زمانی که سندی در تایید آن ارائه نشود، در بهترین حالت یک عقیده شخصی است که اعتبار فکتی ندارد. 

با این اوصاف فکت‌نامه این ادعای مطرح شده در گزارش خبری صدا و سیما را که «معاون اسبق کاخ سفید می‌گوید تولید واکسن داخلی باعث تعدیل تحریم‌ها برای فروش واکسن به ایران شد» مصداق بارز انتشار خبر جعلی می‌داند و به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.