آیا ارزش دلاری حداقل دستمزد کارگران ایرانی کمتر از صد دلار و کمتر از سایر کشورها است؟

آیت اسدی عضو کارگری شورای‌عالی کار، روز ۱۱ اسفند ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا گفته است: «ارزش حداقل دستمزد کارگران ایرانی حدود ۱۰۰ دلار است که شاید کم‌ترین در جهان است.» او در این گفت‌وگو که در آستانه اولین جلسه رسمی شورای‌عالی کار، جهت تعیین دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۰ انجام شد، اظهار داشته: «دستمزد کارگران ایران، امروز حدود صد دلار برای هر ماه است که شاید بتوان گفت پایین‌ترین دستمزد در بین کشورهای جهان است؛ انتظار داریم امسال یک مقداری واقع‌بین باشند و با توجه به واقعیات در مورد دستمزد کارگر، رای و نظر بدهند.»

حداقل دستمزد کارگران به دلار چقدر است؟ 

در سال ۱۳۹۹ شورای عالی کار دو مصوبه برای تعیین حداقل دستمزد کارگران داشت. در مصوبه اول که تاریخ ابلاغ آن ۲۶ فروردین ۱۳۹۹ است، حداقل دستمزد روزانه کارگران ۶۱,۱۱۸ تومان و حداقل حقوق ماهانه (۳۰ روز) برابر ۱,۸۳۵,۴۲۷ تعیین شده است. 

در مصوبه اصلاحی که در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۹ ابلاغ شده، از اول تیر ۹۹ حداقل دستمزد روزانه ۶۳,۶۸۱ تومان و حداقل دستمزد ماهانه ۱,۹۱۰,۴۳۰ تومان تعیین شده است. 

علاوه بر این ۴۰۰ هزار تومان بن خواربار، ۳۰۰ هزار تومان حق مسکن و ۱۹۱,۰۴۳ تومان هم حق اولاد به ازای هر فرزند در نظر گرفته شده است. 

با این حساب دریافتی یک کارگر مجرد با یک سال سابقه کار در سال ۱۳۹۹ حداقل ۲,۶۱۰,۴۲۷ تومان و دریافتی یک کارگر متاهل با یک فرزند، حداقل ۲,۸۰۱,۴۷۰ تومان محاسبه می‌شود. 

آیا ارزش دستمزد کارگران در حال حاضر کم‌تر از صد دلار است؟ 

بله. البته نوسان قیمت دلار در محاسبه ارزش دستمزد به دلار آمریکا تاثیر زیادی دارد، چنانکه اگر حداقل دستمزد را به متوسط قیمت دلار در هر ماه تقسیم کنیم به این نتیجه می‌رسیم که برای محاسبه سراغ گزارش‌های ماهانه بانک مرکزی ارزش دلاری حداقل دستمزد در سه ماه نخست سال بالای ۱۰۰ دلار و در بقیه سال کم‌تر از ۱۰۰ دلار و به طور متوسط در سال ۱۳۹۹ حدود ۸۵ دلار بوده است. 

آیا کارگران ایرانی کم‌ترین دستمزد را در جهان می‌گیرند؟

خیر. بر اساس اطلاعات موجود در آخرین گزارش سازمان بین‌المللی کار که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده نشان می‌دهد، با اینکه حداقل دستمزد کارگران در ایران، یکی از پایین‌ترین نرخ‌ها در سراسر جهان است، اما کشورهای دیگری هستند که دستمزد کارگران در آنها کم‌تر از ایران است. 

نمودار زیر در صفحه ۱۰۶ گزارش سازمان جهانی کار منتشر شده و حداقل دستمزد ماهانه را در کشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه نشان می‌دهد. نمودار قرمز حداقل دستمزد را بر اساس قیمت روز دلار و نمودار آبی حداقل دستمزد را بر اساس برابری قدرت خرید است. 

در این نمودار حداقل دستمزد ماهانه در ایران در سال ۲۰۱۹ معادل ۳۶۱ دلار و با احتساب قدرت خرید برابر ۶۴۷ دلار محاسبه شده است. مبنای این محاسبه قیمت دلار ۴۲۰۰ تومانی است که نمی‌تواند مبنای درستی برای محاسبه ارزش واقعی حداقل دستمزد کارگران ایرانی باشد. 

اما صرف نظر از نادرست بودن اطلاعات مربوط به ایران، ارزش دلاری حداقل دستمزد در کشورهای بنگلادش (۱۸ دلار)، هند (۶۵ دلار)، سریلانکا (۷۰ دلار)، افغانستان (۷۱ دلار) و میانمار (۸۲ دلار) کم‌تر از ۱۰۰ دلار است. 

ارزش دلاری حداقل دستمزد ماهانه در کشورهای گرجستان (۱۴ دلار)، قرقیزستان (۲۵ دلار)، تاجیکستان (۴۲ دلار)، مولداوی (۵۷ دلار) و ازبکستان (۷۲ دلار) نیز کم‌تر از ۱۰۰ دلار در ماه است. 

در آفریقا نیز ارزش دلاری حداقل دستمزد ماهانه در کشورهای اوگاندا (۲دلار)، بروندی (۲دلار)، رواندا (۳دلار)، اسواتینی (۲۹ دلار)، گامبیا (۲۶ دلار)، مالاوی (۳۴ دلار)، گینه بیسائو (۳۲ دلار)، نیجر (۳۱ دلار)، گینه (۴۸ دلار)، آفریقای مرکزی (۶۰ دلار)، تانزانیا (۵۰ دلار)، غنا (۵۳ دلار)، آنگولا (۵۹ دلار)، توگو (۶۰ دلار)، کامرون (۶۲ دلار)، بورکینافاسو (۵۹ دلار)، ماداگاسکار (۵۵ دلار)، سیرالئون (۵۵ دلار)، مالی (۶۸ دلار)، بنین (۶۸ دلار)، لیبریا (۹۱ دلار)، زامبیا (۸۱ دلار)، نیجریه (۹۸ دلار)، سنگال (۹۴ دلار) و موریتانی (۸۲ دلار) است. 

با این حساب مشخص است که ارزش حداقل دستمزد در ایران اگرچه کم‌ترین در جهان نیست، ولی هم‌ردیف برخی از کشورهای کم‌تر توسعه‌یافته آسیایی و آفریقایی است. 

آیا ارزش دلاری حداقل دستمزد در ایران طی سال‌های اخیر کاهش یافته است؟ 

بله. هم ارزش واقعی و هم ارزش روز حداقل دستمزد کارگران به دلار در سال‌های اخیر سقوط بی‌سابقه‌ای داشته است. 

جدول و نمودار زیر نشان می‌دهد که ارزش حداقل دستمزد به قیمت روز دلار در فاصله سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۹۹ چقدر بوده است. این نمودار نشان می‌دهد که به دنبال وقوع بحران اقتصادی در سال ۹۷، ارزش دلاری حداقل دستمزد سقوط بی‌سابقه‌ای پیدا می‌کند تا آنجا که بعد از ۱۷ سال در ۹۹ تا زیر ۱۰۰ دلار پایین می‌آید. 

منبع اطلاعات مربوط به حداقل دستمزد، داده‌های موجود در مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، سایت شناسنامه قانون (۱۳۹۸ و ۱۳۹۹) است. منبع قیمت دلار در بازار آزاد هم آمارهای بانک مرکزی است. برای سال ۱۳۹۹ نیز از میانگین قیمت ده ماه نخست سال ۹۹ که در آمارهای ماهانه بانک مرکزی استفاده شده است. 

البته در این میان ارزش واقعی دلار آمریکا نیز تغییر کرده است. مثلا ارزش یک دلار آمریکا در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۸) در خود آمریکا حدود ۴ برابر امروز بوده است. اگر تغییرات ارزش دلار را در ۴۶ سال گذشته در نظر بگیریم می‌بینیم که ارزش واقعی حداقل دستمزد نیز در این مدت، تحت تاثیر سقوط ارزش پول ملی و وقوع بحران‌های پیاپی اقتصادی نوسان داشته است. 

ارزش واقعی حداقل دستمزد ماهانه به دلار حدود یک چهارم ارزش واقعی حداقل دستمزد در یک سال پیش از انقلاب است. 

با این حساب نمودار زیر تصویر واقع‌گرایانه‌تری از تغییرات حداقل دستمزد در حدود نیم قرن گذشته ارائه می‌کند. نه فقط ارزش واقعی حداقل دستمزد به نسبت قبل از انقلاب کاهش یافته بلکه به نسبت ۱۰ سال گذشته هم سقوط کم‌سابقه‌ای رخ داده است. چنانکه در ابتدای دهه ۹۰ ارزش واقعی حداقل دستمزد یک کارگر حدود ۳۴۰ دلار (به ارزش الان) بود که در حال حاضر به حدود ۸۴ دلار کاهش پیدا کرده است. 

جمع‌بندی

آیت اسدی عضو کارگری شورای‌عالی کار مدعی است: «ارزش حداقل دستمزد کارگران ایرانی حدود ۱۰۰ دلار است که شاید کم‌ترین در جهان است.» 

بله. آمارها نشان می‌دهد ارزش دلاری حداقل دستمزد کارگران ایرانی در سال ۹۹ حدود ۸۵ دلار است که با احتساب بن کارگری، حق مسکن و حق اولاد به حدود ۱۰۰ دلار در ماه می‌رسد. این رقم یکی از پایین‌ترین ارقام تعیین شده برای حداقل دستمزد در کشورهای جهان است. 

البته کشورهای دیگری هستند که حداقل دستمزد ماهانه در آنها کم‌تر از ایران است. بر اساس آخرین گزارش‌های سازمان جهانی کار، حداقل دستمزد ماهانه کارگران در کشورهای بنگلادش، هند، سریلانکا، افغانستان، میانمار، گرجستان، قرقیزستان، تاجیکستان، مولداوی، ازبکستان، اوگاندا، بروندی، رواندا، اسواتینی، گامبیا، مالاوی، گینه بیسائو، نیجر، گینه، آفریقای مرکزی، تانزانیا، غنا، آنگولا، توگو، کامرون، بورکینافاسو، ماداگاسکار، سیرالئون، مالی، بنین، لیبریا، زامبیا، نیجریه، سنگال و موریتانی کم‌تر از ۱۰۰ دلار است. 

از سوی دیگر نگاهی به داده‌های آماری نشان می‌دهد، به دنبال بحران اقتصادی و سقوط ارزش ریال، ارزش دلاری دستمزد کارگران ایرانی نیز در سه سال گذشته کاهش بی‌سابقه‌ای داشته و پس از ۱۷ سال در سال ۱۳۹۹ به زیر ۱۰۰ دلار سقوط کرده است. 

در این مدت البته ارزش دلار نیز ثابت نبوده و در طول زمان تغییر کرده است، اگر ارزش واقعی دلار را بر اساس ارزش ثابت دلار در سال ۲۰۲۰، مبنا قرار دهیم خواهیم دید که ارزش حداقل دستمزد کارگران از سقف ۴۳۰ دلار در سال ۱۳۵۶ به حدود ۸۵ دلار در سال ۹۹ سقوط کرده است. 

با این حساب فکت‌نامه به این گفته آیت اسدی که «ارزش حداقل دستمزد کارگران ایرانی حدود ۱۰۰ دلار است که شاید کم‌ترین در جهان است»، نشان «نیمه‌درست» می‌دهد.