خسارت قطع شدن اینترنت در ایران

شهربانو امانی، نماینده پیشین مجلس و عضو شورای شهر تهران، روز شنبه دوم آذر ۱۳۹۸، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا گفته است: «قطعی اینترنت در ایران روزانه حدود ۴ هزار میلیارد تومان بار مالی ایجاد کرده است.»

او در این گفت‌و‌گو در انتقاد از شنیده نشدن صدای اعتراضات اقشار گوناگون گفت: 

در طول سال‌های سال وقتی مسئولان گوش شنوایی برای اعتراضات صنف‌های مختلف مانند کارگران، معلمان، زنان و ... نداشته‌اند؛ این اعتراضات انباشته می‌شود و هزینه برای کشور زیاد می‌شود. اتفاقاتی که در روزهای اخیر نیز افتاده هزینه‌های مالی بسیاری برای کشور داشته است. فقط قطعی اینترنت در ایران روزانه حدود ۴ هزار میلیارد تومان بار مالی ایجاد کرده است.

برای درستی‌سنجی برآورد او از خسارت قطعی اینترنت، اول تلاش کردیم تا از طریق اکانت توییتری او درباره منبع گفته‌اش سوال کنیم که تا این لحظه پاسخی به سوال ما داده نشده است.

برای همین خود دست به کار شدیم تا صحت و سقم این گفته را بررسی کنیم. 

 

کل حجم اقتصاد ایران در یک روز چقدر است؟ 

صندوق بین‌المللی پول، کل تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۹ به قیمت روز و واحد پول ملی ۲،۲۹۸،۲۳۰ میلیارد تومان برآورد کرده است. 

آخرین آمار تولید ناخالص داخلی در ایران هم مربوط به سال ۱۳۹۷ است که مرکز آمار ایران کل حجم اقتصاد ایران را به قیمت جاری ۲،۴۲۹،۳۷۰ میلیارد تومان محاسبه کرده است. 

بانک مرکزی انتشار آمار حساب‌های ملی را از سال گذشته متوقف کرده است. آخرین آمار منتشر شده بانک مرکزی از تولید ناخالص داخلی ایران مربوط به دو سال پیش (۱۳۹۶) است.

اگر برآوردهای صندوق بین‌المللی پول را مبنای محاسبات قرار دهیم، به این نتیجه می‌رسیم که حجم کل اقتصاد ایران در سال جاری میلادی حدود ۶۳۰۰ میلیارد تومان است.

این شامل فعالیت‌های اقتصادی در چهار بخش عمده نفت کشاورزی، صنعت و خدمات است. بنابراین برای اینکه حرف خانم امانی درست از آب دربیاید، باید قبول کنیم که با قطع اینترنت حدود ۶۳درصد اقتصاد ایران از کار افتاده است. 

چنین چیزی تقریبا غیر ممکن است. نگاهی گذرا به ساختار اقتصاد ایران نشان می‌دهد چرا؟ 

بر اساس آخرین گزارش حساب‌های ملی بانک مرکزی در سال ۱۳۹۶، حدود ۱۰ درصد تولید ناخالص ایران به قیمت جاری مربوط به بخش کشاورزی است. ۱۴ درصد سهم نفت و ۲۳ درصد سهم گروه «صنایع و معادن» است. اگرچه قطعی اینترنت همه فعالیت‌ها را مختل می‌کند، اما فعالیت‌های کشاورزی، نفت و صنایع و معادن تاثیر قابل ملاحظه‌ای‌ نمی‌پذیرند. 

اما میزان تاثیرگذاری فعالیت‌های خدماتی از اینترنت بیشتر است، اما نه همه فعالیت‌ها. بر اساس آمار سال ۱۳۹۶، حدود ۵۶ درصد اقتصاد جاری ایران، در حوزه خدمات قرار دارد. زیر گروه این بخش فعالیت‌ها بازرگانی، رستوران و هتل‌داری، حمل و نقل، ارتباطات، خدمات مالی و پولی، مستغلات، خدمات عمومی و خدمات اجتماعی شخصی و خانگی. 

با این اوصاف می‌توان گفت اگرچه قطعی اینترنت در بسیاری از کسب و کارها و فعالیت‌های اقتصادی اثر گذاشته، اما برآورد زیان روزانه ۴هزار میلیارد تومانی، به معنی آن است که بگوییم با قطع شدن اینترنت ۶۳درصد کل اقتصاد ایران از کار افتاده، یک بزرگ‌نمایی دور از واقعیت است.

 

برآورد خسارت قطعی اینترنت؟

برای برآورد خسارت قطعی اینترنت یا باید آمار دقیقی و معتبری از کسب و کار اینترنتی در ایران داشت یا اینکه بر مبنای شاخص‌های کلان برآوردی قابل اعتنا به دست داد. با توجه به کمبود منابع معتبر چاره‌ای جز استفاده از روش دوم نیست. 

در آخرین گزارش اقتصاد دیجیتالی  آنکتاد (UNCTAD) یا کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل اشاره‌ای به وضعیت ایران نشده اما در جدولی که در صفحه ۷۴ و ۷۵ این گزارش آمده سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها محاسبه شده است. این نسبت در عمده کشورهای جهان بین ۳ تا ۴ درصد است. 

اگر فرض کنیم در ایران هم این عدد ۴ درصد تولید ناخالص داخلی باشد، آن وقت ارزش جاری فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۹۱ هزار و ۹۳۰ میلیارد تومان محاسبه می‌شود (کل حجم تولید ناخالص داخلی بر اساس برآورد صندوق بین‌المللی به قیمت جاری ۲،۲۹۸،۲۳۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است). روزانه حدود ۲۵۲ میلیارد تومان.

محاسبه‌گر هوشمند وب‌سایت نت بلاکس هم با همین روش محاسبه خسارت قطعی یک روز قطعی اینترنت را در ایران ۶۱،۱۷۰،۶۴۸ دلار حساب می‌کند. برای اینکه این پول را به تومان تبدیل کنیم باید بدانیم تولید ناخالص داخلی با چه نرخی به دلار تبدیل شده است. با تقسیم داده‌های صندوق بین‌المللی پول درباره تولید ناخالص داخلی ایران (قیمت جاری) با دو واحد پول ملی و دلار آمریکا معلوم می‌شود که این موسسه بین‌المللی در سال ۲۰۱۸، دلار را حدودا به قیمت ۴۲۰۰ و در سال ۲۰۱۹ با قیمت تقریبی ۵ هزار تومان تبدیل کرده است. با این حساب خسارت قطعی اینترنت بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان محاسبه می‌شود. 

با این حساب باید گفت که خسارت واقعی قطع اینترنت بر اساس برآوردهای معتبر بین ۶ تا ۸ درصد رقمی است که شهربانو امانی مدعی آن شده است. 

 

جمع‌بندی

تردیدی نیست که قطعی اینترنت در هفته گذشته خسارت‌های زیادی به اقتصاد ایران وارد کرده است. اما بزرگ‌نمایی درباره آن صرفا باعث ترویج اطلاعات نادرست در جامعه خواهد شد. 

قطعا خسارت قطع اینترنت نمی‌تواند ۴هزار میلیارد تومان در روز باشد. این عدد هم در مقیاس حجم کل تولید ناخالص داخلی و هم در مقیاس با سهم اینترنت از اقتصاد ایران عدد بسیار بزرگی است. طبق برآوردهای معتبر خسارت قطع اینترنت باید روزانه چیزی در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیارد تومان باشد که به اندازه کافی رقم بزرگ و تکان‌دهنده‌ای است. 

با این حساب فکت‌نامه این گفته شهربانو امانی، نماینده پیشین مجلس و عضو کنونی شورای شهر تهران را که «قطعی اینترنت در ایران روزانه ۴ هزار میلیارد تومان بار مالی ایجاد کرده» بزرگ‌نمایی می‌داند و به آن نشان نادرست می‌دهد.