سرانه پزشک در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان

سیدمجید حسینی، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، جمعه شب ۲۱ تیرماه ۱۳۹۸، در برنامه مناظره شبکه اول تلویزیون ایران با موضوع ظرفیت پذیرش رشته های پزشکی، آمارهایی را درباره مقایسه سرانه پزشک در ایران و برخی از کشورها انجام داد. او مدعی است:

«ما از قرقیزستان، مغولستان و سوریه کمتر پزشک داریم به ازای هر ۱۰ هزار نفر در ایران ما بین ۱۱ تا ۱۶ پزشک داریم. این رقم در سوئد ۵۳، در روسیه ۴۳ و در کشور مالت ۳۸ پزشک است اما در ایران ۱۱ پزشک داریم که تازه ۵ نفر آنها متخصص‌اند». 

 

در مقام واکنش دکتر علیرضا سلیمی، معاون سازمان نظام پزشکی ایران در میانه این گفته‌ها صرفا گفت که آمارهای آقای حسینی درست نیست. 

برای بررسی صحت این ادعا سراغ آمارهای معتبر بین‌المللی رفتیم تا ببینیم این اعداد و ارقام چقدر با واقعیت مطابقت دارد؟

 

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی سرانه پزشک در ایران چقدر است؟

بر اساس آمارهای موجود در مرکز داده‌های سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۱۵، به ازای هر ۱۰ هزار ایرانی، ۱۱/۴ پزشک وجود داشته است. منبع این عدد آخرین گزارش منطقه‌ای این سازمان از شرق مدیترانه است که در سال ۲۰۱۸ منتشر شده. در این گزارش تفکیکی میان متخصص و پزشک عمومی انجام نشده، اما گفته شده به ازای هر ۱۰ هزار نفر ۳/۳ دندان‌پزشک، ۱۸/۷ پرستار و ماما و ۲ داروساز در ایران مشغول فعالیت‌اند. 

 

جایگاه ایران در مقایسه با کشورهایی که اسم‌شان آمده؟

برای پاسخ به این سوال آمار همه کشورها را از سایت سازمان بهداشت جهانی بیرون کشیدیم. نقشه اینتراکتیو زیر نشان می‌دهد اوضاع در سایر کشورها چگونه است.

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در میان ۱۹۲ کشور، ایران از نظر سرانه پزشک در جایگاه صد و پنجم (۱۰۵) قرار دارد. 

در جدول رده‌بندی رتبه سوریه با آمار ۱۲/۲ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر در جایگاه صد و دوم (۱۰۲) قرار دارد. رتبه قرقیزستان با ۱۸/۸ پزشک هشتادم (۸۰) است. مغولستان با ۲۸/۹ چهل و ششم (۴۶) است. سوئد با سرانه ۵۴ پزشک در هر ۱۰ هزار نفر در رتبه چهارم (۴) قرار دارد. روسیه با رتبه ۴۰/۱ جایگاه هجدهم (۱۸) را به خود اختصاص داده. و مالت با شاخص ۳۸/۲، بیست و دومین (۲۲) کشور دنیا با بالاترین سرانه پزشک است. 

در این جدول رده‌بندی جایگاه اول در اختیار کوبا است با آمار ۸۱/۹ پزشک به ازای هر ۱۰هزار نفر است. و قطر با عدد عجیب ۰/۰۰۸ در جایگاه آخر قرار دارد. مسلما در آمارهای مربوط به قطر اشتباهی رخ داده، چراکه سرانه پزشک این کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی ۲۷/۸ پزشک در ۱۰ هزار نفر بوده، اما آمار مربوط به سال ۲۰۱۷، به دلایل نامعلومی نزدیک صفر منظور شده است. 

این مساله نشان می‌دهد احتمال اشتباه در آمار سازمان بهداشت جهانی وجود دارد، چنانکه دقت در آمار ایران هم نشان می‌دهد در فاصله سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ آمار ایران از ۱۴/۹ به ۱۱/۴ سقوط کرده است. 

به همین دلیل سعی کردیم این آمار را به اطلاعات موجود در داخل کشور هم مطابقت دهیم.

 

سرانه پزشک در ایران بر اساس آمارهای داخلی چقدر است؟ 

در ایران آمار رسمی درباره تعداد پزشکان فعال وجود ندارد. تنها منبع موجود اظهارات قائم مقام وزیر بهداشت و مطلبی در صفحه درباره ما در سایت نظام پزشکی است که اتفاقا با هم همخوانی ندارند. 

آمار نظام پزشکی: در سایت رسمی سازمان نظام پزشکی نوشته شده: 

«سازمان نظام پزشکی ۲۱۳ هزار نفر عضو در سراسر کشور دارد که به تفکیک عبارتند از ۷۸ هزار پزشک عمومی، ۳۶ هزار پزشک متخصص و فوق تخصص، ۲۴ هزار دندان‌پزشک عمومی، ۲هزار دندان‌پزشک متخصص، ۱۹هزار دکتر داروساز، ۱۲۰۰ دکتر علوم آزمایشگاهی، ۳۵ هزار ماما و ۱۵هزار نفر از اعضای گروه‌های پروانه‌دار شامل فیزیوتراپیست، متخصص تغذیه، بینایی‌سنج، شنوایی‌سنج و ... و ۷۰۰ نفر اتباع خارجی».

با این حساب جمع پزشکان عمومی و متخصص حدود ۱۱۴ هزار پزشک می‌شود. معلوم نیست این آمار چه زمانی به روز شده، آیا همه ۱۱۴ هزار پزشک فعال‌اند یا پزشکان غیرفعال و احیانا اعضای درگذشته سازمان هم در این آمار منظور شده‌اند یا نه. اما اگر فرض کنیم این آمار به روز است و همه ۱۱۴ هزار پزشک مشغول به فعالیت‌ پزشکی‌اند، به این نتیجه می‌رسیم که به ازای هر ۱۰ هزار ایرانی، ۱۴/۲ پزشک وجود دارد.

گفته‌های قائم مقام وزیر: تنها منبع دیگر گفته‌های ایرج حریرچی، معاون و قائم مقام وزیر بهداشت است که در یک نشست خبری در تاریخ ۲۶ بهمن ۱۳۹۶ که به تشریح دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران اختصاص داشت، اعداد و ارقامی را در حد یکان به عنوان آمار ارائه کرده است:

«در حال حاضر ۴۲ هزار و ۸۲۲ پزشک عمومی، ۳۹ هزار و ۸۹۲ پزشک متخصص، ۱۴ هزار و ۳۱۴ رزیدنت در حال تحصیل برای تخصص و ۲۰۰۵۱ نفر دندان‌پزشک در کشور مشغول به کار هستند. بر این اساس در مجموع بیش از ۱۱۷ هزار و نفر شاغل در کشور پزشک و داندان‌پزشک عمومی، متخصص، فوق تخصص و یا در حال تحصیل برای تخصص داریم». 

با این حساب جمع پزشکان عمومی، متخصص و رزیدنت‌ها ۹۷ هزار و ۲۸ نفر محاسبه می‌شود. ۱۲/۱ پزشک برای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت ایران. 

 

جمع‌بندی

به نظر می‌رسد این بخش از گفته‌های مجید حسینی درباره سرانه پزشک در ایران درست است. او مدعی است در ایران برای هر ۱۰ هزار نفر، ۱۱ تا ۱۶ پزشک وجود دارد. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی این عدد ۱۱/۴ است. اگر اطلاعات موجود در سایت نظام پزشکی را مبنای محاسبه قرار دهیم این عدد ۱۴/۲ است، اما اگر فرض کنیم آمارهای شفاهی مقام‌های مسئول در وزارت بهداشت معتبر باشد، این عدد ۱۲/۱ پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر است. 

از سوی دیگر مقایسه آمارهای موجود در سایت سازمان بهداشت جهانی این بخش از گفته آقای حسینی را هم تایید می‌کند که سرانه پزشک در ایران از سوریه، قرقیزستان و مغولستان کمتر است. اعداد و ارقام گفته شده در مورد سوئد، روسیه و مالت هم با کمی تخفیف در حد یکی، دو واحد، همان اعداد موجود در آخرین آمارهای این سازمان است. 

با این اوصاف می‌توان گفت به رغم آنکه معاون سازمان نظام پزشکی اعداد و ارقام گفته شده را نادرست خوانده، اما این ادعا که «در ایران به ازای هر ۱۰ هزار نفر بین ۱۱ تا ۱۶ پزشک مشغول فعالیت‌اند و از این نظر ایران وضعیتی بدتر از سوریه، قرقیزستان و مغولستان دارد»، درست است و با آمارهای معتبر بین‌المللی و اطلاعات پراکنده داخلی هم‌خوانی دارد.