تغییر قیمت دلار و چند نرخی بودن ارز در دولت‌های مختلف

مصطفی تاجزاده، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، روز ۲۷ خرداد ۱۳۹۸، با انتشار یک ویدیو در توییتر مدعی شده:

در دولت هاشمی، احمدی‌نژاد و روحانی قیمت ارز سه برابر شد ولی در ۸سال ریاست جمهوری خاتمی، بهای آن دو برابر شد. در ۴۰سال گذشته تنها در دولت اصلاحات ارز تک نرخی شد.

 

?s=20

 

برای درستی‌سنجی این گفته سراغ آمارهای بانک مرکزی رفتیم و تلاش کردیم با بررسی آمارهای رسمی صحت و سقم این گفته آقای تاجزاده را بررسی کنیم.

داده‌های موجود در بانک اطلاعات سری‌های زمانی بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد قیمت دلار آزاد در آخرین روز ریاست جمهوری اکبر هاشمی‌رفسنجانی ۴ برابر نخستین روز کار او به عنوان رئیس‌جمهور ایران است. این نسبت در دوران محمد خاتمی به ۱/۹ برابر رسیده است. میزان افزایش قیمت دلار در پایان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد ۳/۵ برابر آخرین ماه کاری او در مرداد ۱۳۹۲ است. و در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی در حالی که هنوز ۲ سال و ۴ ماه تا پایان کار باقی مانده، قیمت دلار به نسبت نخستین روز ریاست جمهوری او ۴/۳ برابر شده است.

نمودار اینتراکتیو زیر تغییر قیمت دلار بازار آزاد از فروردین ۱۳۶۸ تا فروردین ۱۳۹۸ را به تصویر کشیده است. بخش تیره زیر نمودار، قیمت رسمی دلار بانک مرکزی است.

با این حساب به نظرمی‌رسد بخش اول ادعای مصطفی تاجزاده درست است. اما برای درستی‌سنجی بخش دوم باید ببینیم اختلاف قیمت رسمی و بازار آزاد چقدر است. برای این کار نسبت اختلاف قیمت دو بازار (حاصل تقسیم قیمت آزاد به قیمت رسمی) را مبنای مقایسه میان دولت‌های مختلف قرار دادیم.

نمودار اینتراکتیو زیر نشان می‌دهد نسبت اختلاف قیمت ارز رسمی و آزاد بعد از سال ۱۳۶۸ چقدر بوده است.

چنانکه از نمودار بالا پیدا است از فروردین ۱۳۸۱، ۳ سال ۵ ماه پیش از پایان دوره دوم ریاست جمهوری محمد خاتمی، تا شهریور ۱۳۹۰، یعنی ششمین سال ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، اختلاف قیمت میان دو بازار ارز در ایران کمتر از ده درصد بوده که هشت سال و نیم آن (فروردین ۱۳۸۱ تا شهریور ۱۳۸۹)، این اختلاف کمتر از یک درصد بوده است.

پیش از این هم در فاصله سال‌های ۷۱ و ۷۲ (دوران هاشمی رفسنجانی) اختلاف دو قیمت رسمی و غیررسمی دلار در ایران کمتر از ۱۰ درصد بوده است.

 

جمع‌بندی

بازخوانی آمار رسمی نشان می‌دهد، ارزش یک دلار آمریکا (بازار آزاد) در هشت سال ریاست جمهوری محمد خاتمی دو برابر افزایش یافته در حالی که میزان افزایش قیمت‌ دلار در دوران هاشمی ۴، احمدی‌نژاد ۳/۵ و روحانی (تا اینجای کار) ۴/۳ برابر بوده است.

با این حساب بخش اول گفته مصطفی تاجزاده درست است، اما بخش دوم گفته او چندان دقیق نیست. در پنجمین سال ریاست جمهوری خاتمی، ارز در ایران تک نرخی شد و این روند تا سال ۹۰، ششمین سال ریاست جمهوری احمدی‌نژاد ادامه داشت. بنابراین این قسمت از گفته آقای تاجزاده که «در ۴۰سال گذشته تنها در دولت اصلاحات ارز تک نرخی شد» درست نیست.

با این اوصاف، فکت‌نامه این گفته مصطفی تاجزاده را که «در دولت هاشمی، احمدی‌نژاد و روحانی قیمت ارز سه برابر شد ولی در ۸سال ریاست جمهوری خاتمی، بهای آن دو برابر شد. در ۴۰سال گذشته تنها در دولت اصلاحات ارز تک نرخی شد»، نیمه‌درست ارزیابی می‌کند.